Chociaż za pierwszy opancerzony transporter piechoty radzieckiej armii uznaje się BTR-40, pojazd ten był stosunkowo lekką konstrukcją, która szybko ustąpiła miejsca lepszym pojazdom. Pierwszym masowo produkowanym i dosyć dopracowanym opancerzonym transporterem piechoty w ZSRR był BTR-152.
Prawie pierwszy i pierwszy
Praktycznie równolegle z rozpoczęciem prac nad czterokołowym BTR-40, w zakładach ZiS rozpoczęto prace nad sześciokołowym opancerzonym transporterem piechoty opartym o podwozie ciężarówki ZiS-151, która weszła do produkcji w 1948 roku, ale prace nad nią rozpoczęto wcześniej. Projekt zakładał zaprojektowanie transportera większego od BTR-40 i dysponującego lepszymi właściwościami terenowymi.
W pracach opierano się na doświadczeniach z prób amerykańskich half-tracków M3 oraz niemieckich SdKfz 251. Porzucono jednak układ półgąsienicowy z racji jego skomplikowania i zawodności. Zespół konstrukcyjny w skład którego weszli B. M. Fitterman, K. M. Androsow, A. P. Petrenko, W. F. Rodionow i P. P. Czerniejew opracował nowe podwozie, będące nieco skróconą i wzmocnioną wersją podwozia z ciężarówki ZiS-151, na którym zabudowano opancerzone nadwozie mieszczące 18 żołnierzy i 2 członków załogi, otwarte od góry.
Testy pojazdu przebiegły pozytywnie i w 1950 roku wszedł on do produkcji pod oznaczeniem BTR-152. Transporter miał 6,5 m długości i masę 9,9 tony. Napęd zapewniał sześciocylindrowy silnik ZiS-123 (później stosowano mocniejsze silniki, m.in. ZiS-137K o mocy 110 KM), zapewniający prędkość maksymalną 75 km/h oraz zasięg 650 km. Opancerzenie kadłuba miało grubość 15 mm z przodu i 9 mm z boku oraz z tyłu. Kierowca i siedzący obok dowódca dysponowali niewielkim dachem, natomiast cały przedział bojowy był odkryty (w późniejszych wersjach opracowano zamknięty dach).
Uzbrojenie transportera składało się z jednego karabinu maszynowego kalibru 7,62 mm zamontowanego z przodu, pozbawionego osłon. Możliwe było jednak zamontowanie dwóch dodatkowych karabinów maszynowych po bokach przedziały transportowego.
Chociaż prace nad pojazdem rozpoczęto równolegle z BTR-40, prototyp ukończono nieco później, ale produkcję seryjną (zapoczątkowaną przez serie informacyjne) rozpoczęto przed produkcją BTR-40. Tym samym BTR-152 nie był pierwszym opancerzonym transporterem piechoty w radzieckiej armii, ale był pierwszym produkowanym w dużych ilościach dopracowanym pojazdem tego typu.
Rozwój i eksploatacja
Do 1959 roku wyprodukowano kilkanaście tysięcy egzemplarzy BTR-152 w różnych wersjach. W różnych źródłach można spotkać liczby od 12 500 do 15 000 egzemplarzy, z których część powstała w Chinach bez licencji.
Dzięki solidnemu podwoziu, BTR-152 idealnie nadawał się do przebudowany na pojazd specjalistyczny. W toku produkcji powstało więc wiele wersji specjalnych oraz modyfikacji, a wielu eksportowych użytkowników tych pojazdów opracowywało własne wersje. Z ważniejszych i ciekawszych wersji można wymienić:
- BTR-152A z dwoma ciężkimi karabinami maszynowymi kalibru 14,5 mm albo z czterema (odpowiednio ZPTU-2 i ZPTU-4,
- BTR-152B będący wozem dowodzenia i kierowaniem ognia artylerii,
- BTR-152C z dodatkowym wyposażeniem komunikacyjnym,
- BTR-152V którego konstrukcję oparto o podwozie ciężarówki ZiŁ-157, na podstawie którego opracowano podobne wersje jak w przypadku pierwotnego podwozia z ZiS-151,
- BTR-152V1 wyposażony w noktowizor, wyciągarkę i system pompowania kół,
- BTR-152K z opancerzonym dachem nad przedziałem desantowym,
- Type 56 – chińska kopia BTR-152,
- SPW-152 – NRD-owskie oznaczenie, stosowane do BTR-ów-152 w różnych konfiguracjach,
- oraz wiele nienazwanych modyfikacji, z dodatkowym uzbrojeniem albo wyposażeniem, m.in. jako pojazdy medyczne, ewakuacyjne, techniczne itp.
BTR-152 stał się podstawowym transporterem opancerzonym radzieckiej armii w latach 50. i 60., szybko trafiając również do innych państw Bloku Wschodniego (do Polski trafiło około 400 wozów). Wyeksportowano go m.in. na Kubę, do Etiopii, Korei Północnej, Nikaragui, Syrii, Wietnamu, Algierii, NRD, Egiptu, Węgier, Indii, Iranu, Iraku, Somalii i Rumunii. Jednym z ważniejszych użytkowników tego typu pojazdów był również Izrael, który zdobył ich wiele w trakcie walk z państwami arabskimi. Do dnia dzisiejszego kilkaset transporterów w różnych konfiguracjach pozostaje w eksplantacji iw różnych armiach.
Swój chrzest bojowy BTR-152 przeszły na Węgrzech w 1956 roku i nie był on zbyt udany. Otwarty przedział desantowy okazał się fatalnym rozwiązaniem podczas walk w mieście. Dodatkowo problemem były mocno odsłonięte i narażone na ostrzał koła. W porównaniu do BTR-40, BTR-152 miał jednak lepsze właściwości terenowe i miał większy potencjał modernizacyjny.
W latach 60. zaczęto je stopniowo zastępować nowymi, ośmiokołowymi transporterami BTR-60 (początkowo również z otwartym przedziałem desantowym, ale z czasem z w pełni zamkniętym kadłubem. Jednym z powodów odejścia od otwartych przedziałów desantowych była potrzeba zapewnienia załodze ochrony przed skutkami wykorzystania broni masowego rażenia.
Podsumowanie
BTR-152 miał istotny wpływ na rozwój radzieckiej armii po II wojnie światowej. Wraz z BTR-40 pozwolił na pełne zmechanizowane olbrzymiej armii ZSRR i licznych dywizji piechoty. Jak przystało na jeden z pierwszych pojazdów swojego typu, szybko ustąpił miejsca lepszym konstrukcjom, ale mimo to pozostał w eksploatacji przez wiele lat w wersjach specjalistycznych.
