Chociaż Szwajcaria jest od 1815 roku państwem neutralnym, kraj ten posiada spore siły zbrojne i przemysł zbrojeniowy, zapewniający niektóre rodzaje uzbrojenia. Jednym z jego dzieł była seria czołgów średnich i podstawowych typu Panzer 58, Panzer 61 i Panzer 68.
Geneza – Panzer 58
Na początku lat 50. szwajcarskie wojska pancerne dysponowały mieszaniną czołgów i pojazdów bojowych zaprojektowanych przed lub podczas II wojny światowej. Pojazdy te w większości były przestarzałe i nie odpowiadały ówczesnemu zapotrzebowaniu wojsk lądowych. Próby pozyskania nowych czołgów poza krajem nie przyniosły wymiernych korzyści, ponieważ podzielone na dwa bloki państwa europejskie same musiały zaopatrzyć się w nowe czołgi.
W zaistniałej sytuacji, oraz wobec rosnącego zagrożenia wybuchem kolejnej wojny światowej między ZSRR i jego sojusznikami oraz USA i państwami NATO, władze Szwajcarii zdecydowały się na zamówienie nowego czołgu zaprojektowanego przez krajowy przemysł.
Prace projektowe nad czołgiem zlecono Eidgenoessische Konstruktionswerkstaette, a pierwszy prototyp nowego wozy zaprezentowano w 1957 roku. Czołg posiadał szwajcarską armatę kalibru 90 mm, ale w drugim z prototypów zastąpiono ją brytyjską armatą czołgową QF 20 pdr kalibru 84 mm. Ostatecznie w trzecim prototypie zamontowano znacznie lepszą brytyjską armatę L7 kalibru 105 mm i to właśnie to działo wybrano jako podstawowe uzbrojenie dla niewielkiej, liczącej 10 wozów serii czołgów oznaczonych jako Panzer 58.
Czołgi miały stosunkowo małe rozmiary – 8,5 m długości, 3 m szerokości i 2,85 m wysokości, dostosowane do wąskich górskich dróg, oraz masę 35 ton. Pancerz miał grubość 60-80 mm z przodu, oraz 20-30 mm z boku i z tyłu kadłuba. Oprócz armaty L7 czołgi posiadały działko Oerlikon kalibru 20 mm oraz karabin maszynowy kalibru 7,5 mm. Napęd stanowił ośmiocylindrowy silnik Mercedes Benz 837 o mocy 600 KM, oraz dodatkowy czterocylindrowy silnik Mercedes Benz OM 636 o mocy 38 KM. Prędkość maksymalna wynosiła 55 km/h na drodze i 30 km/h w terenie, a zasięg odpowiednio 350 i 160 km.
Czołgi wykorzystywano w Szwajcarskiej Armii w okresie od 1958 do 1964 roku, po czym przebudowano je do standardu Panzer 61, opracowanego w oparciu o doświadczenia z prób czołgów Panzer 58.
Panzer 61
Doświadczenia płynące z prac nad czołgami Panzer 58 oraz ich eksploatacji doprowadziły do powstania projektu bardziej udoskonalonych wozów oznaczonych jako Panzer 61. Czołgi te były nieznacznie większe – miały 9,45 m długości, 3 m szerokości i 2,7 m wysokości, oraz masę 39 ton. Pancerz miał grubość do 120 mm RHA, uzbrojenie składało się z brytyjskiej armaty L7 kalibru 105 mm oraz dwóch karabinów maszynowych kalibru 7,5 mm. Napęd stanowił ośmiocylindrowy silnik Mercedes Benz o mocy 630 KM, zapewniający prędkość maksymalną 55 km/h na drogach i zasięg 250 km.
Łącznie w latach 1965-1967 wyprodukowano 150 czołgów tego typu, które stały się podstawowymi czołgami Szwajcarskiej Armii. W toku eksploatacji pojazdy te wielokrotnie modernizowano, aby utrzymać ich możliwości bojowe. Ostatecznie wycofano je z eksploatacji w 1994 roku, wraz z wprowadzeniem do służby niemieckich Leopardów 2.
Panzer 68
Praktycznie natychmiast po zakończeniu prac nad czołgami Panzer 61, przystąpiono do prac nad kolejnym typem czołgów, który otrzymał oznaczenie Panzer 68. Pojazdy te posiadały szersze gąsienice, lepszą stabilizację armaty, mocniejszy silnik oraz większą wieżę. Ogólne rozmiary czołu nie zmieniły się jednak w porównaniu do modelu Panzer 61, podobnie jak opancerzenie, które miało grubość do 120 mm RHA.
Czołgi posiadały nowy ośmiocylindrowy silnik MTU MB 837 Ba-500 o mocy 660 KM, jednak nie wpłynęło to na wzrost osiągów, ponieważ uzyskana moc została skompensowana przez masę większej wieży – waga czołgu wzrosła bowiem do 40,8 ton.
W latach 1971-1983 zbudowano 390 czołgów Panzer 68 w kilku nieznacznie różniących się od siebie wersjach. W 1979 roku w szwajcarskim tygodniku Weltwoche pojawił się artykuł, z którego wynikało, że czołgi Panzer 68 są bardzo problematyczne, pełne wad konstrukcyjnych oraz ogólnie niezdolne do prowadzenia działań bojowych. Zawarte w tekście opinie doprowadziły do powołania specjalnej komisji, która przebadała czołgi.
Wyniki badań nie pozostawiały wątpliwości. System ochrony ABC miał za małą wydajność, przez co załogi musiały korzystać z indywidualnych aparatów tlenowych i kombinezonów, skrzynia biegów nie pozwalała na zmianę biegu na wsteczny jeśli czołg poruszał się nawet z minimalną prędkością, a ze względu na błędnie zaprojektowany układ elektryczny, uruchomienie ogrzewania mogło doprowadzić do… oddania strzału przez armatę. Chociaż raport równocześnie wykazał, że nie doszło do żadnych incydentów podczas eksploatacji, ostatecznie wszystkie czołgi poddano modernizacji.
Czołgi Panzer 68 wycofano z eksploatacji około roku 2000, wraz z przyjęciem do uzbrojenia czołgów Leopard 2. Mimo prób sprzedaży stosunkowo niezużytych czołgów (w 1993 roku przeprowadzono ich kapitalny remont połączony z modernizacją do standardu Panzer 68-88) do Tajlandii, transakcji nie zrealizowano.
Podsumowanie
Czołgi Panzer 58, 61 i 68 nigdy nie wzięły udziału w walkach, w związku z czym nie można ocenić ich faktycznych możliwości bojowych. Formalnie czołgi te klasyfikowane były jako czołgi średnie w przypadku modelu Panzer 58, oraz jako czołgi podstawowe II generacji w przypadku modeli Panzer 61 i 68. W praktyce pojazdy te były nieco mniejsze niż ich odpowiedniki z innych państw, ponieważ głównym zadaniem szwajcarskich czołgów miało być wspieranie działań obronnych, a nie prowadzenie działań ofensywnych.
Niewielkie rozmiary miały również pomagać w poruszaniu się wąskimi górskimi drogami, a zwarta sylwetka miała ułatwiać ich ukrywanie na stanowiskach ogniowych. Zastosowanie sprawdzonej brytyjskiej armaty L7 na pewno zapewniało im odpowiednią siłę ognia, nawet mimo braku dobrej stabilizacji w starszych wozach, które i tak najczęściej prowadziłyby ogień z stacjonarnych pozycji. W otwartym polu, czołgi te zapewne byłyby łatwym celem dla radzieckich czołgów podstawowych.
Jako ciekawostkę warto dodać że kilka Panzer 61 przebudowano i wykorzystywano w filmach jako imitacje niemieckich czołgów PzKpfw III, natomiast podwozia czołgów Panzer 68 wykorzystano do budowy kilku specjalistycznych pojazdów, w tym samobieżnego zestawu przeciwlotniczego Fliegerabwehrpanzer 68, działa samobieżnego Panzerkanone 68 oraz pojazdów inżynieryjnych.