Penny Black – pierwszy znaczek pocztowy

W latach 30. XIX wieku system pocztowy w Wielkiej Brytanii (i ogólnie na całym świecie) był bardzo skomplikowany i drogi. Koszt wysłania listu zależał nie tylko od odległości, ale często również od… ilości kartek. Wszystko zaczęło się zmieniać w maju 1840 roku, kiedy do użytku wszedł pierwszy w historii znaczek pocztowy – Penny Black.

Historia pierwszego znaczka pocztowego sięga 13 lutego 1837 roku. Rowland Hill, pracujący wówczas w brytyjskich służbach pocztowych przedstawił swoim przełożonym pomysł uproszczenia skomplikowanego i nieefektywnego systemu pocztowego. Zaproponował wprowadzenie do użytku specjalnych znaczków, kupowanych przez nadawcę i przyklejanych do listu.

Ułatwiałoby to nie tylko obliczanie kosztu przesyłki, ale również eliminowałoby problemy z egzekwowaniem płatności za przesyłki. Ówcześnie funkcjonujący system zakładał, że nadawca mógł, ale nie musiał opłacać przesyłki w momencie wysłania. Jeśli tego nie zrobił, koszty dostarczenia listu spadały na adresata.

Natomiast sam koszt dostarczenia listu uzależniony był od odległości na jaką wysyłano list oraz od jego wielkości i długości (ilości kartek). Pracownicy urzędów pocztowych mieli więc pełne ręce roboty i musieli obliczać koszty wysłania listów na podstawie wielu czynników.

Pomysł Hilla zyskał aprobatę przełożonych, którzy zlecili mu opracowanie znaczka. Prace nad projektem trwały aż do 1840 roku. Ostatecznie Hill zdecydował się na wyprodukowanie znaczka o wymiarach 19×22 mm, zadrukowanego czarnym tuszem. Znaczek przedstawiał profil młodej, brytyjskiej Królowej Wiktorii. Na górze umieszczono napis Postage, a na dole One Penny, oznaczający wartość znaczka – stąd nazwa Black Penny.

Dodatkowo w dolnych narożnikach umieszczono znaki kontrolne – litery oznaczające rząd i kolumnę w jakiej znajdował się znaczek w arkuszu. Każdy arkusz miał 20 rzędów po 12 kolumn, licząc tym samym 240 znaczków. Wyprodukowano 11 pras, które wykorzystywano do produkcji znaczków.

Wizerunek Królowej zaprojektowali Charles Heath wraz z synem Frederickiem na podstawie szkiców stworzonych przez Henriego Corboulda. Szkice powstały na podstawie wizerunku Królowej umieszczonego na medalu stworzonym przez Williama Wyona w 1837 roku.

Znaczki trafiły do urzędów pocztowych 1 maja 1840 roku, ale oficjalnie weszły do użytku 6 maja. Mimo to niektóre urzędy nieoficjalnie zaczęły je wykorzystywać już w maja. Do dnia dzisiejszego przetrwało kilka znaczków datowanych na 1-6 maja. Mają one olbrzymią wartość kolekcjonerską.

Łącznie wyprodukowano 68 808 000 znaczków (czyli 286 700 arkuszy). Do dnia dzisiejszego przetrwał tylko jeden nietknięty i kompletny arkusz z 240 znaczkami. Obecnie znajduje się w kolekcji British Postal Museum.

Sam znaczek Black Penny miał krótką historię. Szybko okazało się, że czerwone stemple przykładane na znaczki są łatwe do usunięcia, a tym samym możliwe było ponowne wykorzystanie znaczków. W związku z tym w 1841 roku do użytku wszedł znaczek Penny Red. Wyglądał prawie tak samo jak Black Penny, ale drukowano go w kolorze czerwonym. Przez krótki czas w 1840 roku drukowano również znaczek Two Penny Blue. O ile Black Penny pozwalał na opłacenie wysyłki listu o wadze do 14 g, Two Penny Blue pozwalał na wysłanie listu o masie 28 g.

Brytyjski wynalazek zyskał olbrzymią popularność i szybko przyjął się w innych krajach. Warto jednak dodać, że przed pojawieniem się Penny Black stosowano różne oznaczenia na przesyłkach, które miały podobne zadanie. Różnica polegała jedynie na tym, że nie był to standard, a indywidualny pomysł konkretnego urzędu pocztowego lub kuriera.

Pierwszy znaczek pocztowy w Polsce (dokładnie w Królestwie Polskim) ukazał się 1 stycznia 1860 roku.