W okresie międzywojennym Australia praktycznie nie posiadała własnego przemysłu lotniczego. Dopiero w 1936 roku zaczęto jego budowę, a pierwszym „zaprojektowanym” samolotem był CAC Wirraway będący rozwinięciem amerykańskiego samolotu szkolnego North American NA-16. Mimo swojego pochodzenia, Wirraway okazał się udanym samolotem bojowym i szkolnym.
Geneza
W połowie lat 30. sytuacja na świecie wskazywała na zbliżający się wybuch globalnego konfliktu zbrojnego. Działania Imperium Japońskiego w Azji oraz Niemiec w Europie zwiastowały wybuch konfliktu z tymi państwami. W tym czasie Australia znajdująca się daleko od najbardziej narażonych na konflikty rejonów świata dopiero rozbudowywała swoją armię, której w okresie międzywojennym praktycznie nie potrzebowała.
Władze kraju i dowództwo Royal Australian Air Force podjęły wówczas decyzję o zbudowaniu w kraju zalążka przemysłu lotniczego, na wypadek wojny i odcięcia kraju od dostaw uzbrojenia z Wielkiej Brytanii. 17 października 1936 roku powołano do życia konsorcjum składające się z 3 firm i nazwane Commonwealth Aircraft Corporation (CAC). Firma ta miała wyprodukować pierwszy australijski samolot. Od początku zdecydowano, że pierwszym projektem będzie licencyjna i zmodyfikowana lokalnie wersja zagranicznej maszyny, a nie ambitny projekt budowy nowoczesnego samolotu bojowego.
Jako bazę dla australijskiego samolotu bojowego wybrano amerykański samolot szkolno-treningowy North American NA-16, który był łatwy w produkcji i na tyle uniwersalny, że nadawał się do przerobienia w samolot bojowy, bombowiec nurkujący, myśliwiec oraz samolot łącznikowy, rozpoznawczy i przede wszystkim treningowy. W USA zamówiono dwa egzemplarze NA-16 w wersji z stałym podwoziem i z chowanym podwoziem, które miały posłużyć jako prototypy.
Na ich podstawie opracowano lokalną wersję maszyny, oznaczoną jako CAC Wirraway. Samolot różnił się od swojego pierwowzoru mocniejszą konstrukcją, silniejszym uzbrojeniem i tylnym stanowiskiem strzeleckim. Pierwszy amerykański samolot dotarł do Australii w sierpniu 1937 roku i został oblatany 3 września 1937 roku. Po próbach rozpoczęto produkcję pierwszej partii Wirrawayów.
Eksplaotacja
We wrześniu 1939 roku Australia posiadała jedynie 6 maszyn tego typu, z 40 początkowo zamówionych. Już w 1940 roku Wielka Brytania zamówiła 245 Wirrawayów jako samoloty szkolno-treningowe dla państw Commonwealthu, a do października zamówienie zwiększono do 500 maszyn, z których pierwsze 300 miało być gotowych do 1943 roku. Tak duże zamówienie było początkowo trudne do zrealizowania dla młodych zakładów CAC, ale rozpoczęły one intensywne prace nad rozbudową swojego potencjału produkcyjnego.
Po zbudowaniu pierwszej partii 40 maszyn, które otrzymały oznaczenie CA-1, rozpoczęto produkcję ulepszonych maszyn pod oznaczeniem CA-3. Dostarczono 60 egzemplarzy w tej wersji, po czym rozpoczęto produkcję kolejnych zmodernizowanych wersji, różniących się szczegółami konstrukcji i możliwościami bojowymi. Powstały 32 samoloty w wersji CA-5, 100 w wersji CA-7, 200 CA-8, 188 CA-9, 17 CA-10A (zmodyfikowane starsze maszyny) i 135 znacznie ulepszonych CA-16, będących rozwinięciem wersji bombowca nurkującego. Łącznie z prototypami powstało więc 755 samolotów. Na bazie Wirrawaya opracowano samolot myśliwski CAC Boomerang.
CAC Wirraway trafił do kilku eskadr, gdzie wykorzystywano go w roli uniwersalnego samolotu bojowego i tzw. „emergency fighter”. Z racji słabych osiągów, znacznie ustępujących ówczesnym japońskim samolotom myśliwskim, Wirrawaye najczęściej wykorzystywano na froncie w roli bombowców nurkujących i samolotów szturmowych. W tej roli sprawdzały się one całkiem nieźle.
Do pierwszego starcia powietrznego między Wirrawayem a japońskim samolotem doszło 6 stycznia 1942 roku, gdy australijskie maszyny zaatakowały japońskie łodzie latające. Dwa tygodnie później 8 Wirrawayów brało udział w obronie miasta Rabaul, ale aż 6 utracono w walce bez zadania strat przeciwnikowi. 13 grudnia 1942 roku australijski pilot J. S. Archer uzyskał pierwsze i jedyny zestrzelenie na Wirrawayu, strącając japoński myśliwiec – początkowo myślano, że był to A6M Zero, ale ostatecznie zidentyfikowano go jako Ki-43.
W 1943 roku praktycznie wszystkie Wirrawaye, które przetrwały w jednostkach bojowych, zostały wycofane ze służby liniowej i oddelegowane do swoich pierwotnych zadań, jakimi były loty szkolno-treningowe oraz łącznikowe.Co ciekawe, produkcję maszyn kontynuowano, a ostatni samolot dostarczono w lipcu 1946 roku (rok po zakończeniu II wojny światowej (sic!)). Mimo zakończenia wojny CAC Wirraway nie został zastąpiony w służbie jeszcze przez kilka lat.
Dopiero w latach 50. zaczęto je wycofywać i zastępować innymi maszynami. Ostatni lot wojskowy miał miejsce 27 kwietnia 1959 roku, kiedy CAC Wirraway CA-16 poleciał do bazy Tocumwal w celu utylizacji. Większość maszyn zezłomowano, ale sporo i tak zachowało się w magazynach i z czasem trafiło do muzeów. Do naszych czasów przetrwało 17 maszyn tego typu, z czego kilak jest cały czas lotnych (w 1999 roku jedną maszynę utracono w wypadku lotniczym).
Podsumowanie
CAC Wirraway był całkiem udaną maszyną i nadspodziewanie skuteczną jak na warunki w jakich została opracowana. Chociaż w momencie rozpoczęcia działań wojennych samoloty te były przestarzałe na tle ówczesnych konstrukcji, wykorzystywano je z powodzeniem aż do wprowadzenia do służby nowocześniejszych maszyn amerykańskiej produkcji. Co ciekawe, można przyjąć, że CAC Wirraway był skuteczniejszym myśliwcem niż jego faktycznie myśliwska odmiana jaką był CAC Bommerang, ponieważ pilot Wirrawaya zestrzelił jeden japoński samolot, a piloci Bommerangów nie odnotowali żadnego zestrzelenia.
Dane taktyczno-techniczne
CAC Wirraway miał 8,48 m długości i 13,11 m rozpiętości skrzydeł, a jego masa własna wynosiła 2991 kg. Napęd stanowił budowany na licencji w Australii dziewięciocylindrowy silnik Pratt & Whitney R-1340 S1H1-G o mocy 600 KM, zapewniający prędkość maksymalną 350 km/h i przelotową 293 km/h oraz zasięg 1160 km. Uzbrojenie składało się z 2 karabinów maszynowych kalibru 7,7 mm z przodu i jednego karabinu maszynowego kalibru 7,7 mm na stanowisku tylnym. Dodatkowo pod skrzydłami mógł zabrać 2 bomby o masie 227 albo 113 kg lub 3 o masie 45 kg albo 12 bomb o masie 3,9 kg. Załoga była dwuosobowa.
