Buzłudża – symbol bułgarskiego socjalizmu

Socjalizm pozostawił po sobie w Europie Środkowej i Wschodniej wiele pamiątek – zwłaszcza budynków i pomników. Niektóre z nich wpisały się na stałe w współczesny krajobraz miast, a inne trafiły na śmietnik historii. Znajdujący się na szczycie góry Buzłudża w Bułgarii monument zbudowany w 1981 roku w swoim czasie był symbolem socjalizmu w tym kraju. Dzisiaj pozostaje smutną pamiątką po tamtych czasach.

Buzłudża to szczególne miejsce w bułgarskiej historii. 1441-metrowa góra (obecnie ma 1432 metry wysokości) jest symbolem olbrzymiego heroizmu i Bułgarów na przestrzeni lat, oraz symbolem bułgarskiego socjalizmu. Po raz pierwszy na kartach historii miejsce to znalazło się 18 lipca 1868 roku, kiedy to liczący zaledwie 58 ludzi oddział bułgarskich partyzantów stoczył przegraną bitwę z Otomańskimi żołnierzami. Dowódcą oddziału był Hadżi Dimityr, który zmarł krótko po bitwie z powodu odniesionych ran.

Heroizm jakim wykazali się partyzanci stał się inspiracją dla Bułgarów, którzy kilka lat później wywalczyli niepodległość kraju (w 1876 roku). Kolejnym ważnym wydarzeniem w historii góry było spotkanie przedstawicieli bułgarskich socjalistów, które miało miejsce 2 sierpnia 1891 roku na szczycie góry.

Pod koniec XIX wieku w Bułgarii targanej wewnętrznymi problemami socjaliści zaczęli zyskiwać coraz większą popularność. Niechęć władz do nowego ruchu społecznego sprawiła jednak, że członkowie ruchu musieli spotykać się w tajemnicy. W 1891 roku ruch rozrósł się na tyle, że możliwe było powołanie partii. W związku z tym najważniejsi członkowie ruchu uznali, że najlepszym miejscem na tajne spotkanie będzie Buzłudża.

W kolejnych latach na górze nie wydarzyło się nic ciekawego. Władze młodego państwa kilkukrotnie próbowały zbudować na szczycie pomnik ku czci Hadżiego Dimityra, ale z braku funduszy planów nie zrealizowano. W 1936 roku niedaleko szczytu zbudowano jedynie niewielki skansen, w którym prezentowano historię bułgarskiego bohatera.

25 stycznia 1944 roku na wzgórzu doszło do niewielkiej potyczki między komunistyczną partyzantką a wojskami rządowymi, wspierającymi III Rzeszę. Gdy po wojnie władzę w kraju przejęli komuniści wspierani przez ZSRR, Buzłudża ponownie znalazła się w centrum zainteresowania władz.

W 1959 roku władze ogłosiły konkurs na pomniki mające sławić socjalizm w Bułgarii. Ostatecznie wybrano 4 projekty, z których trzy zaprezentowano 2 lipca 1961 roku. Czwarty pomnik zlokalizowany na szczycie Buzłudży miał być największy i najbardziej okazały, dlatego prace nad jego projektem przeciągnęły się do 1971 roku.

Kierował nimi Georgij Stoiłow. Ostatecznie stworzył projekt betonowego budynku w kształcie spodka o średnicy 42 m i wysokości 14,5 m. Obok niego miała znaleźć się wysoka na 70 m wieża, zwieńczona dwiema pięcioramiennymi czerwonymi gwiazdami. Wnętrze budynku miało być bogato zdobione, a cała budowla miała służyć zarówno jako pomnik i symbol komunizmu, jak i miejsce spotkań dygnitarzy partyjnych.

Prace rozpoczęto 23 stycznia 1974 roku. W pierwszym etapie przy użyciu materiałów wybuchowych wyrównano szczyt wzgórza. Usunięto 15 000 m³ skał, przez co góra obniżyła się do 1432 metrów. Następnie przystąpiono do budowy spodka, a później wieży.

W pracach wzięło udział 6000 osób, w tym 500 żołnierzy z oddziałów inżynieryjnych. Do budowy monumentu wykorzystano 70 000 ton betonu, 3000 ton stali i 40 ton szkła. Wewnątrz budynku umieszczono 3 mozaiki – pod dachem i na bocznych ścianach głównej sali, oraz na korytarzu biegnącym naokoło konstrukcji. Prace nad mozaiką prowadziły zespoły składające się z kilkudziesięciu artystów (wewnętrzną mozaikę tworzyło 60 osób przez 18 miesięcy). Jednym z najważniejszych elementów konstrukcji była wieża, na szczycie której umieszczono dwie czerwone gwiazdy podświetlane w nocy przez potężny generator. Każda z gwiazd miała 12 m wysokości i ważyła 3,5 tony.

Prace nad monumentem były bardzo kosztowne, ale w całości zostały pokryte z datków od obywateli. Ostatecznie zebrano 16,2 mln lewów czyli około 35 mln dolarów współcześnie. Zebrane środki pozwoliły nie tylko na sfinansowanie budowy monumentu na Buzłudży, ale również na budowę mniejszego pomnika kilkaset metrów dalej. Cały koszt przedsięwzięcia ostatecznie wyniósł 25 mln lewów.

Oficjalna ceremonia otwarcia monumentu miała miejsce 23 sierpnia 1981 roku. Przez kolejnych 8 lat wzgórze odwiedziło kilka milionów turystów. Chociaż wycieczki były darmowe, musiały być zgłaszane władzom, a na miejscu towarzyszyli turystom przewodnicy, którzy dbali o odpowiednie przekazanie historii.

Kariera monumentu była jednak bardzo krótka, ponieważ już w 1989 roku w Bułgarii zaczęły się przemiany społeczne, które doprowadziły do upadku komunizmu. Nowe, demokratyczne władze nie chciały mieć nic wspólnego z poprzednim systemem, dlatego o monumencie na Buzłudży zapomniano. Pozostawiony własnemu losowi budynek szybko popadł w ruinę, niszczony przez wandali i turystów, którzy bez opieki odwiedzali wzgórze.

Obecnie konstrukcja jest w bardzo złym stanie. Wszystkie okna zostały wybite, stalowa konstrukcja sufitu jest bardzo mocno uszkodzona i grozi zawaleniem, przez co oficjalnie nie wolno wchodzić do wnętrza budynku, a mozaiki są częściowo niekompletne.

Obecnie bułgarskie władze rozważają co zrobić z niechcianym monumentem. Z jednej strony jest on miejscem historycznym, ale z drugiej strony koszt remontu szacuje się na 10 mln euro.

Niegdyś symbol socjalizmu, dzisiaj monument jest uznawany za jeden z najpiękniejszych opuszczonych budynków w Europie. Co roku liczni turyści przyjeżdżają aby go zobaczyć, często ryzykując i wchodząc do środka, aby wykonać niesamowite zdjęcia (Kilka niesamowitych zdjęć znaleźć można TUTAJ)