Nasz umysł pozwala tworzyć coraz to nowe rzeczy, które niekiedy są rewolucyjne i na zawsze potrafią zmienić otaczający nas świat. Osobą, która jest autorem dzieła to twórca, zatem kim jest twórca w prawie autorskim?
Osoba twórcy
Mówiąc kolokwialnie każdy z nas jest twórcą. Słownik języka polskiego definiuje twórcę, jako osobę, która coś tworzy, zwłaszcza w dziedzinie sztuki, czy osobę, która jest sprawcą czegoś. Codziennie tworzymy nowe rzeczy czy to przy okazji naszej codziennej pracy zawodowej czy przy okazji naszego hobby. Polski ustawodawca zdecydował się udzielić ochrony twórcom. Pojęcie twórcy można rozumieć szeroko i często pojawiają się na tym tle wątpliwości.
Twórca w świetle prawa
Za twórcę możemy uznać osobę fizyczną, której wytworem jest chronione dzieło. Zgodnie z „Zasadą twórcy” autor nabywa prawa autorskie z momentem jego wytworzenia. Ustawodawca często posługuje się pojęciem twórcy w odniesieniu do osób, które są z utworu uprawnione, czyli posiadają prawa majątkowe i mogą czerpać z tego tytułu profity, a nie są jego rzeczywistymi autorami.
Co do zasady za twórcę powinniśmy uważać wyłącznie osobę, która dzieło stworzyła niezależnie od tego, kto tym dziełem aktualnie dysponuje (wyjątkiem w tej sytuacji jest stworzenie programu komputerowego w ramach stosunku pracy). Za twórcę uznać można zatem każdego, kto dany utwór stworzył, niezależnie od jego wieku, stanu świadomości czy zdolności psychicznych w momencie jego powstania.
Dla przypisania przymiotu twórcy nie ma znaczenia zamiar tworzenia a także kontrola nad procesem twórczym. Także osoba tworząca we śnie jest autorem swojego dzieła (np. lunatycy). Małoletni twórca otrzymuje ochronę wynikającą z ustawy, jednakże może się zdarzyć sytuacja, w której autor dzieła niemający zdolności do czynności prawnych nie będzie mógł realizować wynikających z tego tytułu uprawnień.
Domniemanie autorstwa
W art. 8 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz. U. z 2006 r., nr 90, poz. 631 z późn. zm.) wprowadzone zostało domniemanie, zgodnie z którym autorem dzieła jest osoba, której nazwisko uwidocznione jest podczas publicznego jego prezentowania. Nie jest oczywiście tak, iż osoba prezentująca dzieło na stałe będzie uznawana za jego twórcę. Domniemanie jest wyłącznie pewnym ułatwieniem procesowym, które upraszcza rozstrzygnięcie podstawowych kwestii przy jednoczesnej możliwości jego obalenia i przypisania autorstwa faktycznemu twórcy.
Rozważając pojęcie twórcy należy także wskazać, iż wytworzenie dzieła będącego wyrazem jakiejś koncepcji autora, stanowi jego wyłączną własność intelektualną. Znaczy to tyle, iż autorstwo zawiera dwa aspekty. Autor ma prawo do ujawnienia swojego dzieła jak i do jego ukrycia i leży to wyłącznie w jego gestii. Możliwe jest także upublicznienie wytworu pod pseudonimem.
Historia zna takie przypadki, gdzie autorzy publikowali pod pseudonimem. Do jednego z najsłynniejszych przykładów należy Aleksander Głowacki, autor utworu pod tytułem „Lalka” publikujący pod pseudonimem „Bolesław Prus”. Zgodnie z art. 8 ust. 3 dopóki twórca nie ujawni swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku – właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi. Pozwala to twórcy pozostać anonimowym jednocześnie nie tracąc przysługujących mu z tego tytułu praw.
Współtwórczość
Ze współtwórczością mamy do czynienia w momencie, kiedy nad utworem pracuje kilka osób. Rzecz jasna osoby te muszą wnieść do dzieła wkład twórczy, zatem współtwórcami będą osoby niosące pomoc czy wykonujące wyłącznie czynności wykonawcze. Co więcej wszystkie części składać się muszą w jeden spójny utwór.
Ustawa w odniesieniu do współtwórców statuuje kolejne domniemanie, zgodnie z którym wszyscy twórcy mają taki sam udział w powstaniu dzieła. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby takie części uregulować odmiennie. Każdemu ze współtwórców przysługuje prawo do żądania ustalenia przez sąd udziału w utworze. Do współtwórców stosujemy przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.
Wyróżniamy także utwory połączone (art. 10) oraz utwory zbiorowe (art. 11). Z utworem połączonym mamy do czynienia w sytuacji, w której twórcy łączą swoje dzieła w celu ich wspólnego rozpowszechniania. Z kolei o utworze zbiorowym mówimy przy okazji różnego rodzaju słownikach, czasopismach czy encyklopediach, gdzie autorzy dzielą się konkretnymi partiami do opracowania.
Utwór jest rozumiany bardzo szeroko, jednakże powinniśmy pamiętać, iż w przypadku, kiedy mówimy o książce mamy na myśli tylko fizyczną zawierająca treść. Utworem będzie treść zapełniająca strony.
Przykładem utworu może być również film, piosenka, muzyka, wiersz i wiele, wiele innych. Pojęcie twórcy w prawie autorskim ma wielkie znaczenie, gdyż jest to podmiot wszystkich wynikających z ustawy praw. Każdy z nas tworzy, zatem ważne jest, aby rozumieć to pojęcie właściwie i być świadomym przysługującej nam ochronie.
