Zbudowany w 1892 roku amerykański krążownik pancernopokładowy USS Olympia to jedyny okręt, który wziął udział w wojnie amerykańsko-hiszpańskiej i przetrwał do naszych czasów. Jest to również najstarszy zachowany w USA okręt wojenny z stalowym kadłubem.
Geneza
Historia krążownika USS Olympia sięga połowy lat 80. XIX wieku. Amerykańska flota była wówczas zbieraniną okrętów wojennych prezentujących raczej niewielkie możliwości bojowe, zwłaszcza w porównaniu do szybko zmieniających się europejskich flot. Również państwa Ameryki Południowej wprowadzały w tym czasie do służby wiele nowoczesnych jednostek bojowych, deklasujących amerykańską flotę.
W związku z tym amerykańskie władze podjęły decyzję o rozbudowie floty. W ramach zainicjowanego programu zamówiono w różnych stoczniach nowe okręty wojenne kilku typów, w tym krążownik pancerny USS Maine, pancernik USS Texas oraz krążownik pancernopokładowy USS Olympia. Okręty te projektowano tak, aby prezentowały jak największe możliwości bojowe, zwłaszcza w porównaniu do ich odpowiedników w innych flotach.
W 1887 roku nowy sekretarz marynarki wojennej, Benjamin Tracy przeprowadził jednak rewizję planów rozwoju amerykańskiej floty, rezygnując z budowy kolejnych jednostek, wywodzących się konstrukcyjnie z wspomnianych okrętów. W związku z tym jednostki te był jedynymi przedstawicielami swoich typów.
USS Olympia
Oficjalnie zamówienie na USS Olympia złożono 7 września 1888 roku w stoczni Union Iron Works w San Francisco. Stępkę położono 17 czerwca 1891 roku, wodowanie miało miejsce 5 listopada 1892 roku, a do służby okręt wszedł 5 lutego 1895 roku. Długie prace wykończeniowe spowodowane były problemami z dostawą płyt pancernych i uzbrojenia dla nowego okrętu.
Olympia miała 104 m długości i wyporność 5675 ton (maksymalna wyporność wynosiła 6694 tony). Napęd stanowiły dwa silniki parowe o mocy 17 000 ihp, zapewniające prędkość 21,7 węzła i zasięg 6000 mil morskich (11 000 km) przy prędkości 10 węzłów (zapas węgla wynosił 1060 ton). Uzbrojenie okrętu składało się z 4 dział kalibru 203 mm, 10 dział kalibru 127 mm, 14 dział kalibru 57 mm, 6 dział kalibru 37 mm, czterech kartaczownic Gatlinga oraz sześciu wyrzutni torped kalibru 450 mm. Opancerzenie okrętu miało grubość 120 mm na pokładzie, 110 mm na barbetach, 130 mm na mostku oraz 89-100 mm na wieżach. Załoga liczyła 33 oficerów i 395 marynarzy.
W początkowym okresie służby okręt operował na Pacyfiku, głównie w rejonie Hawajów, a następnie u wybrzeży Japonii i Chin. W momencie wybuchu wojny amerykańsko-hiszpańskiej krążownik znajdował się w Hong Kongu, gdzie następnie przygotowano go do działań bojowych. Olympia została okrętem flagowym eskadry, która zaatakowała hiszpańskie okręty w zatoce Manilskiej, 1 maja 1898 roku.
Bitwa ta zakończyła się rozgromieniem hiszpańskiej eskadry. Podczas walk amerykanie nie utracili żadnego okrętu, a tylko jeden marynarz zmarł z powodu udaru słonecznego. Chociaż Amerykanie odnieśli spory sukces, w trakcie walk obie strony zaprezentowały mizerne umiejętności bojowe, zwłaszcza pod względem celności ostrzału.
W kolejnych miesiącach krążownik pozostawał w rejonie Filipin wspierając oddziały, które zajmowały wyspy. Następnie Olympia powróciła do służby u wybrzeży Chin, a 9 listopada 1899 roku został przeniesiony do rezerwy. Przywrócono go do służby w styczniu 1902 roku i oddelegowano do służby patrolowej na Atlantyku i Morzu Karaibskim. W 1906 roku krążownik przemianowano na jednostkę szkoleniową i w tej roli wykorzystywano do 1912 roku. Kolejne cztery lata okręt spędził w rezerwie i wykorzystywany był jako koszary.
Po raz kolejny USS Olympia wróciła do służby pod koniec 1916 roku. Po przeprowadzeniu remontu i modernizacji okrętu, skierowano go do służby patrolowej, a następnie eskortowej, którą pełnił aż do zakończenia I wojny światowej. Następnie wysłano go na Morze Śródziemne, gdzie załoga uczestniczyła w rejsach kurtuazyjnych oraz patrolowych. 9 grudnia 1922 roku podjęto decyzję o wycofaniu ze służby wysłużonego okrętu i przeniesieniu go do rezerwy w Filadelfii.
Ze względu na wiek okrętu, 30 czerwca 1931 roku zmieniono jego oznaczenie na IX-40 z zamiarem definitywnego wycofania go ze służby i przemianowania na okręt-muzeum. Stało się to jednak dopiero pod koniec lat 50.. US Navy przekazała jednostkę stowarzyszeniu Cruiser Olympia Association, które dokonało remontu i przywróciło jej wygląd z 1898 roku.
Od tego czasu krążownik pozostaje w Filadelfii i służy jako okręt-muzeum. W latach 90. z powodu pogarszającego się stanu jednostki zaczęto rozważać złomowanie Olympii. Na szczęści ostatecznie udało się pozyskać fundusze na przeprowadzenie doraźnych remontów, dzięki którym okręt mógł dalej pełnić swoją rolę. Sytuacja okrętu ponownie pogorszyła się w 2011 roku, kiedy to uznano, że stan kadłuba jest bardzo zły i wymaga pilnego remontu.
Zebrano wówczas środki na przeprowadzenie najważniejszych remontów, jednak żaden z nich nie wyeliminował problemów, ponieważ wysłużony krążownik powinien trafić do suchego doku (po raz ostatni dokowano go w 1945 roku). W 2017 roku władze muzeum Independence Seaport Museum, do którego należy Olympia ogłosiły, że zamierzają zebrać około 20 mln dolarów potrzebnych na kapitalny remont okrętu w suchym doku.
