W latach 60. XIX wieku nastąpił skokowy rozwój okrętów wojennych. Zapoczątkowana kilka lat wcześniej rewolucja parowa, w trakcie której okręty o napędzie parowym coraz śmielej zaczęły wchodzić do służby w największych flotach świata, doprowadziła do powstania zupełnie nowego rodzaju jednostek – okrętów pancernych. Praktycznie każdy ironclad, jak nazywano te jednostki, był rewolucyjny. Nie inaczej było w przypadku USS Roanoke, który stał się pierwszy trzywieżowym okrętem pancernym.
Geneza
Za sprawą inżyniera i wynalazcy Johna Ericssona, na początku lat 60. XIX wieku w USA rozpoczęto prace nad nowatorskim typem okrętów wojennych wyposażonych w obrotową, opancerzoną baterię, która stała się w praktyce jedną z pierwszych wież działowych. Jego pomysły zostały wcielone w życie za sprawą powstania okrętu pancernego USS Monitor. Okręt ten ukończono na początku 1862 roku i wcielono do służby w flocie Unii. W nocy z 8 na 9 marca USS Monitor starł się w zatoce Hampton Roads z konfederackim okrętem pancernym CSS Virginia, który zbudowano w tym samym czasie co jednostkę Unii, ale w oparciu o zupełnie inne założenia. Jako podstawę do jego budowy wykorzystano kadłub przejętej fregaty parowej USS Merrimack typu Merrimack.
Bitwa ta, chociaż nie przyniosła wyraźnego rozstrzygnięcia, znacząco wpłynęła na dowództwo floty Unii, które początkowo negatywnie podchodziło do projektu okrętów pancernych. W krótkim czasie zleciło ono budowę nowych monitorów (okrętów pancernych wzorowanych na konstrukcji USS Monitor). Aby przyśpieszyć prace, część jednostek budowano w oparciu o istniejące już kadłuby innych okrętów wojennych, które odpowiednio dostosowywano.
USS Roanoke
Z inicjatywy Johna Lenthalla i Benjamina F. Isherwooda jednym z okrętów, który zamówiono krótko po bitwie w zatoce Hampton Roads był wielowieżowy USS Roanoke zbudowany w oparciu o istniejącą fregatę parową o tej samej nazwie, należącą do typu Merrimack. W przeciwieństwie do USS Monitor, miała to być jednostka oceaniczna uzbrojona w 4 wieże działowe.
Fregata USS Roanoke była jedną z 5 jednostek typu Merrimack, zbudowanych w latach 50. XIX wieku dla US Navy. Okręt ten miał 80 m długości, wyporność 4544 ton oraz drewniany kadłub wzmocniony żelaznymi elementami. Napęd stanowiła maszyna parowa o mocy 996 ihp oraz tradycyjne żagle. Prędkość maksymalna pod parą wynosiła 8,8 węzła. Aby ułatwić eksploatację, śruba napędowa mogła być podnoszona, a komin opuszczany, aby nie generowały oporu podczas rejsu pod żaglami. Roanoke uzbrojony był w jedno działo Dahlgrena kalibru 254 mm, 28 dział klibru 229 mm i 14 dział kalibru 203 mm. Załoga liczyła 674 oficerów i marynarzy. Dzięki przemyślanej konstrukcji okręt miał bardzo dobrą dzielność morską.
Jego budowę rozpoczęto w maju 1854 roku w stoczni Norfolk Navy Yard. Wodowanie miało miejsce 13 grudnia 1855 roku i zakończyło się… zatonięciem jednostki. Po podniesieniu kadłuba z dna, wyremontowano go i dokończono budowę. Ostatecznie banderę podniesiono na nim dopiero 4 maja 1857 roku. Po kilku rejsach okręt został wycofany do rezerwy 24 września 1857 roku. Przywrócono go do służby 18 sierpnia 1858 roku i wykorzystywano do różnych zadań, w tym transportu japońskiej delegacji, która miała ratyfikować podpisany dwa lata wcześniej traktat o wzajemnej współpracy między USA a Japonią – Treaty of Amity and Commerce. Po wykonaniu tego zadania fregata powróciła do rezerwy, w której pozostała aż do wybuchu wojny secesyjnej.
Wraz z wybuchem wojny, USS Roanoke został włączony w skład floty blokującej konfederackie porty na wschodnim wybrzeżu USA. W tym czasie zniszczył szkuner Mary oraz pomógł w przejęciu szkunerów Albion, Alert i Thomas Watson 15 października 1861 roku. Podczas słynnej bitwy okrętów pancernych w zatoce Hampton Roads, USS Roanoke nie mógł wejść do zatoki z powodu zbyt dużego zanurzenia, ale wykorzystano go do transportu ocalałych członków załóg zatopionych fregat USS Congress i USS Cumberland.
19 marca 1862 roku John Lenthall będący szefem Biura ds. Konstrukcji i Naprawy, oraz Benjamin F. Isherwood, będący szefem biura odpowiedzialnego za napęd parowy okrętów wojennych napisali list do Sekretarza Marynarki Wojennej Gideona Wellesa, w którym sugerowali zbudowanie kolejnego okrętu pancernego w oparciu o istniejącą fregatę typu Merrimack. Według założeń jednostka miała otrzymać 4 wieże działowe, a dzięki wysokiej burcie miała być przystosowana do operowania na pełnym morzu (co było niemożliwe w przypadku monitorów posiadających bardzo niską wolną burtę). Pomysł wyceniono na 495 tys. dolarów (współcześnie około 14,9 mln dolarów) i zaakceptowano już po kilku dniach. Do przebudowy wybrano okręt USS Roanoke, który płynął do stoczni Brooklyn Navy Yard z Hampton Roads.
Wielowieżowy pancernik
Po zaakceptowaniu projektu przebudowy, USS Roanoke trafił do stoczni Brooklyn Navy Yard 25 marca 1862 roku. Stoczniowcy usunęli maszty i ścieli kadłub. W trakcie prac okazało się, że pierwotna koncepcja jest zbyt ciężka, więc zdecydowano się na instalację 3 wież systemu Ericssona, oraz zmniejszono grubość płyt pancernych chroniących kadłub oraz pokład. Po przebudowie wyporność okrętu wzrosła do 6400 ton, a prędkość spadła do 8,5 węzła. W kadłubie zainstalowano jeszcze jeden silnik parowy, który miał zasilać tylko wieże i wentylatory. Uzbrojenie składało się z 2 dział kalibru 381 mm i 2 kalibru 229 mm Dahlgrena oraz 2 150-funtowych dział Parrotta. W każdej z wież umieszczono działa różnych typów. Pancerz miał grubość 89-114 mm w pasie burtowym, 38 mm na pokładzie, 279 mm na wieżach i 229 mm na mostku. Załoga liczyła 347 oficerów i marynarzy. W trakcie prac usunięto mechanizm podnoszenia śruby napędowej oraz opuszczania komina, ale dodano taran na dziobie.
Prace przedłużały się z powodu problemów z dostawami płyt pancernych. W trakcie prac popełniono również błąd przy wzmacnianiu kadłuba, ponieważ nie uwzględniono całej masy pancerza oraz uzbrojenia, przez co kadłub rozszczelniał się i przeciekał. Pomimo ograniczenia uzbrojenia i pancerza, okręt okazał się tak ciężki, że nie mógł wychodzić na otwarte morze z powodu zbyt mocnych przechyłów. Ostatecznie USS Roanoke został zaakceptowany przez Flotę 16 kwietnia 1863 roku, ale do służby wszedł dopiero 29 czerwca tego roku.
Oddelegowano go następnie do zatoki Hampton Roads, gdzie 14 lipca przeprowadzono próbne strzelania. W ich trakcie działa wypadły z podstaw, przez co trzeba było je ponownie zamontować. Dodatkowo okazało się, że rufowa wieża potrzebuje aż 5 minut na pełen obrót. W związku z tym, oraz z powodu braku możliwości wyjścia na pełne morze, USS Roanoke spędził resztę wojny w zatoce. 27 kwietnia 1865 roku wrócił do Nowego Jorku, gdzie 20 czerwca przeniesiono go do rezerwy. Przywrócono go do służby 13 stycznia 1874 roku w celu przyjęcia delegacji Senatu 11 sierpnia tego roku. Ponownie przeniesiono go do rezerwy 12 czerwca 1875 roku. Po roku w raporcie na temat stanu okrętu stwierdzono, że jego żelazne elementy wymagają wymiany. Całkowicie przestarzały i nieprzydatny okręt pozostał jednak w rezerwie nieniepokojony aż do 5 sierpnia 1882 roku, kiedy to skreślono go z listy floty, a 27 września 1883 roku zezłomowano.
Podsumowanie
USS Roanoke zapisał się w historii jako bardzo udana fregata parowa, pierwszy trzywieżowy okręt pancerny oraz… całkowicie nieprzydatny okręt wojenny. Mimo swojej nowatorskiej konstrukcji i potężnej siły ognia nie przydał się podczas wojny secesyjnej, a po jej zakończeniu szybko stał się przestarzały. W połączeniu z olbrzymim zaniedbaniem floty, jakie nastąpiło w drugiej połowie XIX wieku w USA, Roanoke przetrwał wiele lat w rezerwie, stopniowo stając się całkowicie nieprzydatną pamiątką po wojnie domowej.
Jako ciekawostkę można dodać, że okręt ten pojawił się w grze komputerowej Total War: SHOGUN 2.
