W podboju kosmosu największy wkład miały Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. To właśnie Rosjanie jako pierwsi wystrzelili w kosmos satelitę, żywą istotę oraz człowieka. Rosjanie zbudowali również pierwszą dużą stację orbitalną – Mir, która działała od 1986 roku do 2001 roku.
Geneza
W ramach programu Salut Rosjanie wystrzelili w latach 70. i 80. 7 stacji orbitalnych, jednak wszystkie z nich były stosunkowo małe i składały się z jednego modułu. Ograniczało to możliwości prowadzenia badań oraz liczbę astronautów na pokładzie. W związku z tym podjęto decyzję o rozpoczęciu prac nad nową stacją kosmiczną, która dzięki swojej konstrukcji miała być rozbudowywana o kolejne moduły.
Na bazie doświadczeń z misji Salut 6 i 7 opracowano moduł DOS-7, który miał stać się bazą do budowy nowej stacji orbitalnej umieszczonej na niskiej orbicie okołoziemskiej. DOS-7 miał 13,3 m długości i 4,2 m średnicy, co dawało pojemność hermetyzowaną 90 m³. Masa modułu wynosiła 20 ton. Moduł zaprojektowano tak, aby zawierał wszystkie niezbędne elementy potrzebne do funkcjonowania stacji – urządzenia sanitarne, systemy sterujące i komunikacyjne, pomieszczenia dla załogi oraz podstawowe laboratoria. Aby umożliwić rozbudowę stacji, DOS-7 otrzymał 5 węzłów pozwalających na doczepianie kolejnych modułów oraz jeden moduł do dokowania pojazdów kosmicznych oraz wykonywania spacerów.
Stacja orbitalna Mir
Chociaż moduł DOS-7 wystrzelono z kosmodromu Bajkonur 19 lutego 1986 roku, pierwsza załoga została wysłana dopiero 13 marca 1986 roku, po tym, jak sprawdzono, czy moduł działa poprawnie. Po dwudniowym locie, załoga dotarła do modułu i rozpoczęła proces jego aktywacji, tym samym rozpoczynając działalności stacji orbitalnej Mir.
Co istotne, astronauci Leonid Kizim i Władimir Sołwjow podczas swojej misji weszli na pokład stacji Salut 7 w celu zabrania części wyposażenia. Była to pierwsza i póki co ostatnia misja kosmiczna, w trakcie której astronauci odwiedzili dwie stacje orbitalne. Po zakończeniu operacji uruchamiania modułu DOS-7, 16 lipca 1986 roku obaj astronauci powrócili na ziemie, a przez kolejne pół roku stacja pozostawała niezamieszkana.
Kolejna załoga w składzie Jiurij Romanienko i Aleksander Ławiejkin dotarła do Mira 5 lutego 1987 roku. Od tego dnia, aż do kwietnia 1989 roku na stacji cały czas przebywali astronauci. Dodatkowo 31 marca 1987 roku wystrzelono drugi moduł stacji, który zadokowano 9 kwietnia. Kwant-1, bo taką nazwę otrzymał moduł, przeznaczony był do prac naukowych i miał 5,3 m długości, oraz masę 11 ton.
26 listopada 1989 roku wystrzelono trzeci moduł stacji – Kwant-2 o długości 12,2 m i masie 19,6 ton, który wykorzystywano do obserwacji Ziemi i badań biotechnologicznych. 31 maja 1990 roku wystrzelono moduł Kristałł (Kwant-3), mający takie same wymiary jak Kwant-2. Oprócz zadań naukowych i badawczych, moduł ten miał służyć w przyszłości do cumowania promów Buran.
Do ciekawego wydarzenia doszło w okresie 2.10.1991-25.03.1992. W ramach misji Sojuz TM-13 na stację Mir dotarli astronauci Aleksandr Wołkow i Toktar Aubakirow. Rozpoczynając misję byli obywatelami ZSRR, a w momencie powrotu na Ziemię byli już obywatelami Rosji. Mimo zawirowań politycznych, stacja cały czas była aktywna, a jednym z skutków zmiany sytuacji politycznej było otworzenie stacji Mir na astronautów spoza Rosji i dawnych państw bloku wschodniego. Dodatkowo do stacji zaczęły cumować amerykańskie wahadłowce.
20 maja 1995 roku wystrzelono moduł Spiektr, który miał służyć do badań ziemskiej atmosfery, procesów geofizyczny i promieniowania kosmicznego. Co istotne, mający 14 m długości i masę 20 ton moduł wyposażono częściowo w aparaturę NASA. Niestety 25 czerwca 1997 roku moduł ten został uszkodzony, przez co odcięto go od stacji i wykorzystywano jedynie do zasilania.
Ważnym momentem w historii stacji była misja promu Atlantis, który 27 czerwca 1995 roku wykonał pierwszą misję na stację Mir, a 13 listopada 1995 roku wyniósł na orbitę Shuttle Docking Module, który po dołączeniu do stacji Mir umożliwił swobodne cumowanie amerykańskich wahadłowców. Wykorzystano go 8 razy, chociaż na stację Mir wysłano 11 misji wahadłowców – pierwsza dokowała przy module Kristałł, a dwie nie dokowały. 23 kwietnia 1996 roku wystrzelono ostatni moduł stacji Mir – ważący 19 ton i mający 12 m długości moduł Priroda, wykorzystywany do badań nad mikrograwitacją. Dzięki rozbudowie, stacja orbitalna Mir miała 31 m szerokości i 33 m długości, a jej masa wynosiła ponad 135 ton.
Koniec stacji Mir
Wraz z wyniesieniem na orbitę moduły Zaria, będącego pierwszym elementem Międzynarodowej Stacji Kosmicznej ISS, los stacji Mir stanął pod znakiem zapytania. Mająca swoje lata konstrukcja (według projektów, jej żywotność miała wynieść 7 lat) sprawiała coraz więcej problemów, a jej koszty utrzymania były zbyt duże, aby Rosja inwestowała w nią równolegle z pracami nad ISS.
W związku z tym 1999 roku utworzono prywatną firmę MirCorp, która miała skomercjalizować stację, wykorzystując ją do m.in. przyjmowania kosmicznych turystów. Projekt ten nie powiódł się i jego jedynym rezultatem była wysłana 4 kwietnia 2000 roku na stację Mir ostatnia załogowa misja. Chociaż zakładano, że przeprowadzone zostaną jeszcze dodatkowe loty, tak się nie stało. 23 października 2000 roku rosyjska agencja kosmiczna podjęła decyzję o deorbitacji wysłużonej stacji. Proces ten rozpoczęto 24 stycznia 2001 roku i zakończono 23 marca 2001 roku. Stacja Mir spłonęła w górnych warstwach atmosfery, a jej nieliczne szczątki spadły do Pacyfiku w rejonie wysp Fidżi.
W trakcie swojej długiej misji, trwającej łącznie 5511 dni, stacja Mir pozostawała zamieszkana przez 4594 dni, wykonała 86 330 okrążeń Ziemi i pokonała odległość 3 638 740 307 km. Łącznie odwiedziło ją 109 astronautów (53 z nich dotarło na Mir na pokładach wahadłowców – 44 Amerykanów, 6 Rosjan, 2 Francuzów i 1 Kanadyjczyk) w ramach 39 załogowych misji oraz kilkanaście misji bezzałogowych. Koszt opracowania, budowy i eksploatacji stacji Mir szacuje się na 4,2 mld dolarów w 2001 roku(uwzględniając inflację, około 5,8 mld dolarów w 2018 roku). Doświadczenie zdobyte podczas obsługi stacji, zwłaszcza w ostatnich latach jej funkcjonowania gdy sprawiała najwięcej problemów, pozwoliły na lepsze przygotowanie do działania stacji ISS.
