Podczas wojny secesyjnej zarówno flota Unii jak i Konfederacka używały bardzo wielu okrętów pancernych różnych typów. Ich kariery były często krótkie i monotonne, ale niektóre miały o wiele bardziej nietypową historię. Jedną z takich jednostek był okręt pancerny CSS Atlanta.
Geneza
Na początku 1861 roku w stoczni J&G Thomson’s Clyde Bank Iron Shipyard, w Govan w Glasgow rozpoczęto budowę parowca Fingal dla Hutcheson’s West Highland Service. Statek miał żelazny kadłub o długości 57,6 m, tonaż około 700 ton i napęd w postaci silnika parowego zapewniającego prędkość maksymalną 13 węzłów. Dodatkowo wyposażono go w dwa maszty. Wodowanie miało miejsce 9 maja 1861 roku i do września parowiec wykorzystywany był do transportu różnych ładunków między szkockimi portami.
Następnie jednostkę kupił James D. Bulloch, agent konfederacki, działający w Wielkiej Brytanii, którego celem było pozyskiwanie uzbrojenia i statków dla floty Skonfederowanych Stanów Ameryki. Po kupieniu Fingala, wynajął on brytyjską załogę, której nakazał wypłynięcie w kierunku Bermudów i Nassau na Bahamach. Na pokład załadowano różne ładunki, w tym uzbrojenie, a sam Bullock wszedł na pokład jednostki dopiero w Holyhead w Walii, aby nie wzbudzać podejrzeń.
Po wypłynięciu, w nocy z 14 na 15 października Fingal staranował i zatopił austriacki bryg Siccardi. Aby uniknąć opóźnień, Bulloch wysłał list do swoich współpracowników w Wielkiej Brytanii, aby uregulowali kwestie odszkodowania. Na Karaiby jednostka dotarła na początku listopada. 7 listopada Bulloch poinformował załogę, że portem docelowym ma być Savannah w stanie Georgia. Ci, którzy nie chcieli brać udziału w ryzykownym przebijaniu się przez blokadę morską Unii, mogli opuścić statek, ale nikt tego nie zrobił.
Dzięki gęstej mgle, 12 listopada w nocy Fingal bez problemów ominął okręty Unii i dotarł do portu, dołączając do grona tzw. „łamaczy blokad”. Według założeń, statek miał otrzymać ładunek bawełny i wrócić do Europy. Zysk ze sprzedaży ładunku miał natomiast posłużyć do kupienia kolejnego statku. Niestety w ciągu kolejnych dwóch miesięcy okazało się, że przedarcie się przez blokadę jest niemożliwe. W związku z tym w styczniu 1862 roku podjęto decyzję o przebudowie parowca na okręt wojenny
CSS Atlanta
Kontrakt na przebudowę okrętu powierzono braciom Asowi i Nelsonowi Tift. W ramach prac usunęli oni nadbudówki aż do linii pokładu głównego i w jej miejsce zbudowali drewnianą konstrukcję tworzącą kazametę. Pokryto ją wielowarstwowym pancerzem składającym się z ułożonych na przemian drewnianych belek o grubości 76 i 191 mm, które przykryto płytami żelaznymi wykonanymi z spłaszczonych torów kolejowych, które miały grubość 51 i 181 mm. Ściany kazamaty ustawiono pod katem aż 30°.
W wyniku przebudowy, okręt znacznie się powiększył, uzyskując długość 62,2 m i wyporność 1022 ton.Wzrost masy spowodował zmniejszenie prędkości do 7-10 węzłów. Dodatkowo okręt otrzymał wzmocniony taran na dziobie, na końcu którego zamontowano minę wytykową zawierającą 23 kg czarnego prochu. Uzbrojenie okrętu stanowiły dwa działa Brooka kalibru 178 mm i dwa działa kalibru 163 mm. Co ciekawe, działa umieszczone na dziobie i rufie były obracane i mogły strzelać przez 3 otwory działowe. Pozostałe dwa działa umieszczono centralnie w środkowej części kadłuba. Załoga liczyła 145 oficerów i marynarzy.
31 lipca 1862 roku okręt pod nazwą CSS Atlanta rozpoczął próby morskie. W ich trakcie wyszły na jaw liczne wady konstrukcyjne jednostki. Kadłub przeciekał, a nowa nadbudówka i ciężki pancerz okazały się zbyt dużym obciążeniem dla silnika, co negatywnie wpłynęło na manewrowość i prędkość okrętu. Dodatkowo okazało się, że nie ma żadnej wentylacji wnętrza, przez co temperatura była nie do wytrzymania dla załogi.
Okręt wrócił do stoczni gdzie poddano go modyfikacji, ale nie udało się wyeliminować wszystkich wad. Mimo to Atlanta weszła do służby 22 listopada 1862 roku. Pierwszym zadaniem okrętu miało być zaatakowanie okrętów Unii tworzących blokadę wokół Savannah zanim dołączą do nich monitory i inne opancerzone jednostki. Planu nie udało się wcielić w życie z powodu problemów z opuszczeniem portu.
Do wiosny podejmowano próby podjęcia działań przeciwko okrętom Unii, ale bez sukcesów. Najważniejszą operacją jaką planowano był atak na Port Royal w Karolinie Południowej, ale plan został zdradzony przez dezerterów. Z tego powodu odwołany został Josiah Tattnall, dowódca eskadry w skład której wchodziła Atlanta. Nowym dowódcą został Richard L. Page, który od początku wykazywał się większą agresywnością, ale w maju jego miejsce zajął William A. Webb. Pech nie opuszczał jednak Atlanty i dopiero w czerwcu okręt był gotowy do podjęcia działań bojowych. W tym czasie flota Unii została wzmocniona przez monitory Weehawken i Nahant.
17 czerwca 1863 roku CSS Atlanta pod dowództwem Williama A. Webba opuściła port i wyruszyła na spotkanie monitorom Unii, aby podjąć próbę przełamania blokady lub chociaż zniszczenia najważniejszych okrętów Unii w tym rejonie. Webb planował zatopić jeden monitor miną, a drugi ostrzałem z dział. Już w pierwszych minutach starcia Atlanta wpadła na mieliznę, z której nie udało się jej uwolnić. Weehawken rozpoczął ostrzał i w ciągu 15 minut zadał poważne uszkodzenia Atlancie. Nie mogąc uwolnić okrętu ani zaatakować manewrujących monitorów, Webb podjął decyzję o poddaniu się.
Dalsze losy
Uszkodzona Atlanta została ściągnięta z mielizny przez żołnierzy Unii i przeholowana do Port Royal, gdzie przeprowadzono naprawy i ponownie wcielono okręt do służby pod nazwą USS Atlanta. Wymieniono również uzbrojenie na działa Parrotta, dopasowując je do stosowanych na innych okrętach Unii. Atlanta została włączona w skład North Atlantic Blockading Squadron i skierowana w rejon James River. Dalsza służba okrętu nie była zbyt emocjonująca. Po zakończeniu wojny okręt został wycofany do rezerwy, w której pozostał do 1869 roku.
4 maja 1869 roku sprzedano go przez pośrednika do Haiti za sumę 260 000 dolarów (współcześnie około 5 mln dolarów). Po problemach celnych, 18 grudnia 1869 roku Atlanta nazwana Triumph lub Triumfo wyszła w morze, ale nigdy nie dotarła do celu. Jej les jest nieznany. Prawdopodobnie okręt zatonął w pobliżu przylądka Hatteras lub gdzieś w zatoce Delaware.
