Valmy – zapomniany francuski olbrzym

W połowie XIX wieku, w cieniu nadchodzącej rewolucji w budownictwie okrętowym francuska flota pozyskała swój największy żaglowy okręt liniowy – Valmy. Zwodowano go w 1847 roku, zaledwie rok przed rozpoczęciem budowy Napoleona, pierwszego francuskiego okrętu liniowego o napędzie parowym. Kariera Valmy okazała się jednak krótka, chociaż sam okręt przetrwał do lat 90. XIX wieku,

Geneza

W pierwszej połowie XIX wieku relacje między Francją a Wielką Brytanią były bardzo napięte. Oba kraje rywalizowały ze sobą zwłaszcza na morzu, czego odzwierciedleniem był trwający od lat wyścig zbrojeń. Oba kraje budowały coraz większe i lepsze okręty liniowe różnych typów. Brytyjczycy pod tym względem wypadali lepiej, głównie dzięki lepszemu przygotowaniu materiałów, z których budowano okręty. Odpowiednio sezonowane drewno sprawiało, że brytyjskie jednostki był wytrzymalsze i pozostawały w służbie dłużej niż francuskie.

Chcąc dorównać Brytyjczykom, francuska flota podjęła decyzję o zbudowaniu nowego, olbrzymiego okrętu liniowego, który byłby następcą i rozwinięciem udanych, 118-działowych okrętów liniowych klasy Océan. Projekt okrętu opracowała Commission de Paris, uwzględniając w nim wszystkie dostępne wówczas nowoczesne rozwiązania w zakresie budownictwa okrętowego.

Największy francuski żaglowy okręt liniowy

Okręt początkowo miał nosić nazwę Formidable, ale ostatecznie otrzymał nazwę Valmy. Jego budowę rozpoczęto 1 marca 1838 roku w Breście. Okręt miał 73,5 m długości i wyporność 5826 ton. Jego uzbrojenie stanowiło 120 dział na trzech pokładach. Stosowano różne działa, w tym armaty Paixansa przystosowane do strzelania granatami. Załoga okrętu liczyła około 1100 oficerów i marynarzy. W momencie zbudowania był to największy francuski żaglowy okręt liniowy.

Budowa okrętu od początku generowała problemy. Największym z nich była znacząca zmiana w ogólnej konstrukcji kadłuba, które w przeciwieństwie do starszych jednostek nie były pochylone do wnętrza kadłuba, tylko proste. Miało to zwiększyć przestrzeń na pokładach artyleryjskich, ale jednocześnie wpływało negatywnie na stateczność okrętu. Problem ten wyszedł na jaw podczas prób morskich i wymagał późniejszych modyfikacji, w tym modernizacji kształtu kadłuba przy linii wodnej. Wodowanie Valmy miało miejsce 25 września 1847 roku, a prace wyposażeniowe trwały do 1849 roku.

Służba

Po wejściu do służby rozpoczęto intensywne próby i treningi, w trakcie których okazało się, że mimo nowatorskiej konstrukcji Valmy był niezbyt udaną jednostką. Był trudny w manewrowaniu, a gdy do służby weszły pierwsze okręty liniowe z pomocniczym napędem parowym problem ten był jeszcze bardziej widoczny. Istotnym problemem była również kiepska stabilność okrętu podczas rejsu po wzburzonym morzu, co znacznie utrudniało jego wykorzystanie w walce.

Jedynym znaczącym konfliktem, w którym Valmy wziął udział była Wojna Krymska. Operując na Morzu Czarnym, okręt uczestniczył w działaniach floty sprzymierzonych przeciwko Rosji. W trakcie oblężenia i bombardowania Sewastopola w 1854 roku, Valmy wraz z innymi żaglowymi okrętami liniowymi operował w pobliżu fortyfikacji brzegowych. Podczas tych działań szczególnie uwidoczniły się ograniczenia olbrzymich żaglowców, zwłaszcza w walkach z fortyfikacjami na brzegu. Ze względu na panujące warunki, często żaglowce były holowane przez okręty o napędzie parowym, co umożliwiało ich efektywne wykorzystanie. Valmy podczas jednego ze starć był holowany przez Napoleona.

Po zakończeniu Wojny Krymskiej, Valmy wrócił do służby na Morzu Śródziemnym. Podczas jednego z rejsów, 13 listopada 1855 roku zderzył się z francuskim szkunerem Etoile du Nord. Szkuner został poważnie uszkodzony, ale okręt liniowy po drobnych naprawach przeprowadzonych w Maladze, udał się do Brestu, gdzie w styczniu 1856 roku rozbrojono go i wycofano z eksploatacji.

Przez kolejnych kilka lat Valmy stał w porcie, a w 1863 roku został przekształcony w hulk szkolny. Rok później zmieniono jego nazwę na Borda. W 1890 roku ponownie zmieniono jego nazwę, tym razem na Intrépide. Ostatecznie w 1891 roku podjęto decyzję o jego rozebraniu. Paradoksalnie służba liniowa okrętu była krótsza niż służba w roli hulku szkolnego.

Podsumowanie

Valmy miał być rewolucyjną jednostką, ale eksperymentalne rozwiązania zastosowane w jego projekcie okazały się niepraktyczne. Wnioski z budowy i eksploatacji okrętu wykorzystano podczas budowy okrętów liniowych Bretagne i Desaix, w których zastosowano pomocniczy napęd parowy. Były one nieznacznie mniejsze od Valmy.

Okręty te budowano jednak w cieniu rewolucji, jaką zapoczątkowały okręty liniowe Napoleon i Gloire. Tym samym mimo swoich rozmiarów, były od początku przestarzałe, a ich krótka kariera zapoczątkowała zmierzch żaglowych okrętów liniowych.