Sfax – pierwszy prawdziwy francuski krążownik pancernopokładowy

Zbudowany w 1887 roku francuski krążownik pancernopokładowy Sfax był pierwszą tego typu jednostką we francuskiej flocie. Zbudowano go jako rozwinięcie wcześniejszych konstrukcji, ale zakres zmian był tak duży, że powstała całkowicie nowa klasa okrętów. Mimo rewolucyjnej koncepcji, kariera okrętu była bardzo spokojna i zakończyła się w 1910 roku.

Geneza

Wraz z rozwojem okrętów pancernych i napędu parowego w połowie XIX wieku, zaczęły powstawać różne, nietypowe typy okrętów wojennych przeznaczone do różnych zadań. Jednym z nich były krążowniki nieopancerzone, których zadaniem miało być prowadzenie rozpoznania dla floty, atakowanie statków cywilnych oraz prowadzenia patroli morskich. Ze względu na stawiane przed tymi okrętami zadania, nie posiadały one zgodnie z nazwą opancerzenia, co rekompensowane było większą prędkością, która miała umożliwić im  przerwanie walki z innymi okrętami.

W 1878 roku we Francji rozpoczął się program budowy tego typu okrętów, które miały według założeń służyć do zwalczania brytyjskich statków handlowych w razie wojny z tym krajem. Zbudowano wówczas takie okręty jak Naïade, Aréthuse, Dubourdieu i Milan. Kolejnym krążownikiem nieopancerzonym miał być Capitaine Lucas. Kiedy prace nad tym ostatnim okrętem zaczęły ruszać, w Wielkiej Brytanii zaczęto budować pierwsze krążowniki pancernopokładowe. Okręty te miały posiadać opancerzony pokład, co zwiększałoby ich odporność na ostrzał, a dzięki zastosowaniu lepszych maszyn parowych, miały być równie szybkie, a nawet szybsze od nieopancerzonych okrętów.

Obserwując zachodzące zmiany, francuski konstruktor Louis-Émile Bertin postanowił zachęcić dowództwo francuskiej floty do zbudowania podobnego okrętu. Już wcześniej Bertin próbował zainteresować flotę kilkoma swoimi nowatorskimi projektami monitorów rzecznych oraz krążowników wyposażonych w grodzie wodoszczelne, jednak bez powodzenia. Sytuacja uległa zmianie w 1881 roku, kiedy dyrektor ds. konstrukcji morskich, Victorin Sabattier na pewien czas ustąpił z piastowanego stanowiska z powodu choroby. Jego miejsce zajął Alfred Lebelin de Dionne, bardziej przychylny dla pomysłów Bertina.

Pierwszy francuski krążownik pancernopokładowy

Bertin przedstawił ponownie swoją propozycję jeszcze z 1873 roku, ale dostosowaną do dostępnych rozwiązań technicznych. Zasugerował równocześnie, że jego okręt powinien zostać zbudowany zamiast Capitaine Lucas, będącego siostrzaną jednostką dla krążownika Milan. Ostatecznie projekt Bertina zyskał poparcie i rozpoczęto jego budowę mimo powrotu na stanowisko dyrektor ds. konstrukcji morskich Victorina Sabattiera.

Stępkę pod nowy okręt położono 26 lipca 1882 roku w Arsenal de Brest. Wodowanie miało miejsce 26 maja 1884 roju. Do 1 września 1886 roku trwał proces instalacji silników, a próby morskie połączone z wejściem do służby rozpoczęły się 17 stycznia 1887 roku. Okręt otrzymał nazwę Sfax. Ze względu na przyjęte rozwiązania techniczne był to pierwszy francuski krążownik pancernopokładowy. Okręt miał 96 m długości i wyporność 4888 ton. Napęd stanowiły dwa silniki parowe o łącznej mocy 6495 ihp. Zachowano również ożaglowanie barkowe. Okręt mógł osiągnąć prędkość maksymalną 16,7 węzła i dysponował zasięgiem 4200 mil morskich (7800 km) przy prędkości 10,5 węzła.

Uzbrojenie okrętu stanowiło 6 armat kalibru 164 mm, 10 armat kalibru 138 mm, 8 armat kalibru 37 mm, 5 wyrzutni torped kalibru 356 mm oraz dwa działa kalibru 65 mm, które przewożono jako uzbrojenie dla oddziałów, które mogły prowadzić działania na lądzie. Pancerz miał grubość 30 mm na pokładzie oraz mostku i 8 mm na sponsonach, w których umieszczono uzbrojenie. Załoga liczyła 470 oficerów i marynarzy. Ponadto Sfax posiadał wzmocniony dziób i taran,

Kariera pełna remontów i ćwiczeń

Krążownik Sfax został początkowo oddelegowany do Eskadry Śródziemnomorskiej. Chociaż oficjalnie wprowadzono go do służby 17 stycznia 1887 roku, w praktyce okręt wszedł do służby dopiero 7 czerwca po zakończeniu prób. Już w 1888 roku przeprowadzono pierwszą z wielu modernizacji okrętu, której celem było poprawienie ożaglowania i usunięcie wibracji generowanych przez śruby. Niestety wymiana śrub okazała się nieskuteczna, w związku z czym ponownie zainstalowane oryginalne śruby.

W 1890 roku Sfax został oddelegowany do eskadry operujące na Atlantyku. W 1893 okręt przeszedł olbrzymią przebudowę, w trakcie której usunięto ożaglowanie, a w miejsce masztów zainstalowano maszty z stanowiskami obserwacyjnymi. W tym samym roku krążownik został również przeniesiony do rezerwy w ramach Eskadry Śródziemnomorskiej. Będąc w rezerwie wykorzystywano go do zadań szkoleniowych i udziału w licznych manewrach.

W styczniu 1895 roku Sfax razem z okrętem pancernym Amiral Duperré wziął udział w nietypowych ćwiczeniach, w trakcie których przez trzy dni ostrzeliwał fortyfikacje na wyspie Levant niedaleko Tulonu. Oba okręty oddały około 1000 strzałów. W wyniku przeprowadzonych analiz uznano, że ostrzał fortyfikacji z dział okrętowych wymagałby bardzo intensywnego ostrzału i udziału wielu okrętów, które byłyby narażone na poważne uszkodzenia zanim zneutralizowałyby artylerię nadbrzeżną.

W sierpniu 1898 roku Sfax został poddany kolejnej dużej modernizacji, w ramach której wymieniono kotły, usunięto dotychczasowe maszty i zastąpiono je prostszymi konstrukcjami, zainstalowano nowe lekkie działa – 6 kalibru 47 mm, 4 kalibru 37 mm i 6 dział rewolwerowych kalibru 37 mm. Dodatkowo usunięto 3 wyrzutnie torped. Prace trwały do sierpnia 1899 roku. Po ich zakończeniu krążownik został wysłany do Ameryki Północnej.

W styczniu 1901 roku mający już swoje lata, niezbyt już nowoczesny krążownik został przeniesiony do rezerwy drugiej kategorii, a 20 stycznia 1903 roku do tzw. specjalnej rezerwy. Oznaczało to, że rozpoczęto proces jego wycofania ze służby, co miało miejsce 13 sierpnia 1905 roku. W 1906 roku wykreślono go z listy floty i przekształcono w magazyn amunicji. Rolę tę pełnił do 26 maja 1909 roku, kiedy to wystawiono go na sprzedaż. Ostatecznie sprzedano go stoczni złomowej 25 sierpnia 1910 roku.

Podsumowanie

Sfax był rewolucyjnym dla francuskiej marynarki wojenne okrętem, który zapoczątkował serię kilku krążowników pancernopokładowych. Jego kariera była jednak dosyć nudna, ponieważ załoga brała udział w licznych ćwiczeniach i manewrach, albo okręt znajdował się w remontach i był modernizowany.

Szybki rozwój okrętów wojennych na przełomie XIX i XX wieku sprawił, że Sfax stał się szybko przestarzały, a nigdy do końca nie wyeliminowane problemy z wibracjami sprawiły, że nie szukano dla niego alternatywnej roli, ani nie poddano go daleko idącej modernizacji. Mimo to był to ważny historycznie francuski okręt.