Okręty podwodne projektu 949 (Oscar)

Okręty podwodne projektu 949 Granit oraz 949A Antej znane bardziej pod kodowym oznaczeniem NATO jako Oscar I i Oscar II były przez długi czas jednymi z największych na świecie. Stworzone z myślą o zwalczaniu dużych zgrupowań okrętów oraz lotniskowców, w historii najbardziej zapisały się z powodu zatonięcia K-141 Kursk.

Geneza

Atomowe okręty podwodne dzieli się na kilka klas. Najważniejszymi są okręty myśliwskie (SSN), przeznaczone do zwalczania innych okrętów podwodnych oraz nawodnych, oraz tzw. boomery (SSBN), czyli okręty przenoszące pociski balistyczne z głowicami nuklearnymi. Istnieje również trzeci typ okrętów – okręty przenoszące nienuklearne pociski rakietowe i manewrujące – SSGN). Te ostatnie jak sama nazwa wskazuje przenoszą pociski rakietowe i manewrujące i w zależności od floty, w której służą, przewidziane są do innych zadań.

Amerykańskie i ogólnie NATO-wskie okręty tego typu najczęściej mają za zadanie zwalczać cele naziemne przy użyciu pocisków manewrujących, natomiast rosyjskie (kiedyś radzieckie) jednostki tego typu w pierwszej kolejności mają zwalczać duże zgrupowania okrętów nawodnych, zwłaszcza grupy lotniskowców, a dopiero potem atakować cele naziemne.

W połowie lat 70. w ZSRR rozpoczęto prace nad kolejnym już typem okrętów podwodnych tej klasy, które miały zastąpić jednostki projektu 670 Skat (NATO: Charlie) i projektu 661 Anczar (NATO: Papa). W przeciwieństwie do wcześniejszych projektów, nowe okręty miały przenosić znacznie więcej uzbrojenia, a ich podstawowym uzbrojeniem do zwalczania lotniskowców miały być pociski manewrujące P-700 Granit (NATO: SS-N-19-Shipwreck), mogące przenosić konwencjonalną lub nuklearną głowicę.

Okręty podwodne projektu 949 Granit (NATO: Oscar I)

Prace nad pierwszym okrętem rozpoczęto 25 lipca 1975 roku. Zwodowano go 3 maja 1980 roku, a do służby w Flocie Północnej wszedł 30 grudnia 1980 roku pod nazwą K-525 Miński Komsomolec (później zmienionej na Archangielsk). 22 kwietnia 1979 roku rozpoczęto budowę drugiego okrętu, który zwodowano 10 grudnia 1982 roku, a do służby wprowadzono 30 listopada 1983 roku pod nazwą K-206 Murmańsk.

Oba okręty określa się jako jednostki projektu 949 Granit, traktowanego nieco jako prototyp właściwych okrętów. Zamierzano zbudować 6 jednostek w tej wersji, ale zakończono prace na dwóch. Okręty miały 143 m długości i wyporność nawodną 12 500 ton oraz podwodną 16 500 ton. Napęd stanowiły dwie turbiny parowe o mocy 97 990 KM zasilane z dwóch reaktorów atomowych OK-650W, zapewniające prędkość maksymalną 32 węzłów pod wodą i 15 węzłów na powierzchni. Autonomiczność okrętów wynosiła od 50 do 120 dni, a testowa głębokość zanurzenia aż 830 m (standardowa głębokość operacyjna to maksymalnie 500-600 m). Kadłub został dodatkowo wyciszony, aby ograniczyć wykrywalność okrętu przez sonary.

Uzbrojenie składało się z 4 wyrzutni torped kalibru 533 mm i dwóch kalibru 650 mm na dziobie z zapasem 28 torped obu kalibrów, oraz pocisków rakietowych SS-N-15 Starfish, SS-N-16 Stallion lub min. Dodatkowo okręty posiadały 24 pociski rakietowe P-700 Granit, umieszczone w wyrzutniach po bokach kadłuba. W zależności od potrzeb mogą one korzystać z głowic konwencjonalnych lub nuklearnych, a ich głównym zadaniem jest zwalczanie lotniskowców i dużych okrętów wojennych. Załoga liczyła 94 oficerów i marynarzy.

Doświadczenia z prac nad okrętami sprawiły, że po zbudowaniu dwóch z planowanych 6 jednostek, rozpoczęto prace nad ich ulepszoną wersją, oznaczoną jako projekt 949 Antej.

Okręty podwodne projektu 949A Antej (NATO: Oscar II)

W porównaniu do pierwszych okrętów, nowe jednostki był dłuższe i miały 155 m długości, a ich wyporność nawodna wynosiła 14 700 ton, a podwodna 19 400 ton. Napęd stanowią dwie turbiny parowe o mocy 97 990 KM zasilane z dwóch reaktorów atomowych OK-650W, zapewniające prędkość maksymalną 32 węzłów pod wodą i 15 węzłów na powierzchni – osiągu okrętu podawane są takie same jak w przypadku jednostek projektu 949, więc nie wiadomo czy są poprawne. Autonomiczność okrętów wynosi od 50 do 120 dni, a testowa głębokość zanurzenia aż 830 m (standardowa głębokość operacyjna to maksymalnie 500-600 m).

W porównaniu do wcześniejszych jednostek, okrętu projektu 949A otrzymały dodatkowe wyposażenie elektroniczne, jednak szczegółowe informacje na jego temat pozostają niejawne. Załoga okrętu wzrosła przez to do 107 oficerów i marynarzy. Według niepotwierdzonych informacji, okręty wyposażono również w system ewakuacji załogi – na rufie ma znajdować się specjalny przedział, który powinien pomieścić całą załogę i w razi potrzeby może być odłączony od okrętu, a następnie wypłynie na powierzchnię.

Stępkę pod pierwszy okręt nowego typu – K-148 Krasnodar, położono 22 lipca 1982 roku, wodowanie miało miejsce 3 marca 1985 roku, a do służby okręt wszedł 30 września 1986 roku. Zakładano budowę kolejnych 18 okrętów tego typu, ale ostatecznie powstało 11 jednostek, a kadłub 12 wykorzystano do zbudowania specjalnego okrętu projektu 09852.

Ze względu na tempo prac, ostatni z zbudowanych okrętów wszedł do służby 30 grudnia 1994 roku, krótko przed tym, jak wycofano dwa pierwsze okręty projektu 949 (w 1996 roku). Ze względu na wysokie koszty utrzymania okrętów tego typu i małą przydatność po zakończeniu Zimnej Wojny z racji braku zagrożenia typowym konfliktem z USA, okręty projektu 949A zaczęto stopniowo wycofywać z eksploatacji i przenosić do rezerwy lub złomować. Niektóre postanowiono natomiast poddać modernizacji.

W toku służby tych okrętów bez wątpienia najsłynniejszym okazał się K-141 Kursk, który zatonął 12 sierpnia 2000 roku. Więcej na ten temat znajdziecie w artykule Zatonięcie rosyjskiego okrętu podwodnego K-141 Kursk (2000).

Obecnie w eksploatacji pozostaje 6 okrętów tego typu, plus dwa przechodzą modernizację do standardu 949AM. W ramach prac pociski Granit zastępowane są nowszymi pociskami P-800 Onyks, lub 3M-54 Kolibr. Modyfikowane jest również wyposażenie elektroniczne.

Okręt projektu 09852, nazwany K-329 Biełgorod ma być natomiast jednostką badawczą i ratowniczą, przenoszącą załogowe i bezzałogowe pojazdy podwodne. Formalnie jego budowę rozpoczęto 24 lipca 1992 roku jako jeden z okrętów projektu 949A, ale prace przerwano na wczesnym etapie. Wznowiono je kilka lat temu, a 23 kwietnia 2019 roku okręt zwodowano. Obecnie okręt przechodzi próby, a dokładne informacje na jego temat pozostają niejawne.

Podsumowanie

Okręty projektu 949 i 949A były w swoim czasie jednymi z największych na świecie, a ich uzbrojenie uznawano za bardzo niebezpieczne dla amerykańskich grup lotniskowców. Fakt, że zarówno torpedy jak pociski rakietowe przenoszone przez te okręty mogły być uzbrojone w głowice nuklearne sprawiał, że uznawano je za jednostki, które powinny być niszczone w pierwszej kolejności.

Po upadku ZSRR stan okrętów tego typu systematycznie się pogarszał i dopiero w ostatnich latach wraz z rozpoczęciem modernizacji, sytuacja zaczęła ulegać zmianie. Nie zmienia to jednak faktu, że sama modernizacja ma tylko przedłużyć ich żywotność do czasu wprowadzenia do służby nowocześniejszych okrętów projektu 885 Jasień, z których pierwszy jest już w służbie.