Tupolew ANT-44 (MTB-2) – łódź latająca i bombowiec strategiczny

Na początku lat 30. w ZSRR zauważono potrzebę wymiany dotychczasowych łodzi latających wykorzystywanych do patroli i atakowania celów na morzu. Potrzebna była o wiele większa maszyna, dysponująca dużym udźwigiem oraz zasięgiem. W 1937 roku oblatano pierwszy z dwóch prototypów samolotu Tupolew ANT-44 (MTB-2). Z powodu rozwoju innych samolotów, projekt ostatecznie zamknięto w 1940 roku, a maszyna, która przetrwała próby została zniszczona w trakcie wojny.

Geneza

Na początku lat 30. w ZSRR wykorzystywano kilka różnych typów łodzi latających dysponujących niezbyt dużym zasięgiem. Dowództwo radzieckiej floty zdawało sobie sprawę z potrzeby rozbudowania swoich sił powietrznych, których zadaniem miało być zarówno prowadzenie działań patrolowych dalekiego zasięgu na morzu, jak i atakowanie celów zarówno na otwartym morzu jak i na wybrzeżu. Nowe samoloty miały pełnić rolę morskich bombowców strategicznych. Naturalnie wybrano dla nich konfigurację łodzi latającej, jako najbardziej uniwersalną do planowanych zadań i dającą możliwość prowadzenia dodatkowo działań ratowniczych.

Na początkowym etapie prac rozważano zamówienie projektu takiej maszyny poza ZSRR. Prowadzono nawet rozmowy z brytyjską firmą Short Brothers, specjalizującą się budowie różnych dużych łodzi latających. Rozważano pozyskanie czterosilnikowych łodzi latających Short S.23 (Empire), które miały być produkowane w zmilitaryzowanej wersji w ZSRR.

W trakcie analiz projektu Rosjanie uznali jednak, że zakłady Tupolewa są w stanie opracować podobną maszynę, a nawet lepszą. Wpływ na tę opinię miały zapewne próby łodzi latającej Tupolew MK-1, z której zrezygnowano z powodu zbyt dużych rozmiarów. Nowa maszyna miała być nieco mniejsza, aby ułatwić jej eksploatację, ale równocześnie miała dysponować dużym udźwigiem.

Długie narodziny

Prace nad samolotem rozpoczęto od przygotowania wymagań w marcu 1935 roku. Według założeń, maszyna miała dysponować osiągami pozwalającymi na uzyskanie prędkości maksymalnej 300 km/h i zasięgiem 1000 km przy ładunku 2000 kg bomb. Jej wnętrze miało być na tyle pojemne, aby w wersji transportowej zabrać na pokład 35-40 osób lub inny ładunek.

Zespół projektowy zakładów Tupolewa przygotował projekt takiej maszyny, posiadający skrzydła w układzie mewiego płata oraz kadłub podzielony na 7 wodoszczelnych przedziałów. Całą konstrukcję wykonano z metalu. Uzbrojenie obronne umieszczono z przodu, w ogonie oraz na kadłubie, a dzięki podwieszeniom pod skrzydłami możliwe było zabranie ładunku bomb lub torped o masie 2500 kg. Jako napęd wybrano cztery silniki gwiazdowe Gnome-Rhône Mistral Major 14Kdrs M-85 o mocy 810 KM każdy.

Oblot prototypu miał miejsce 19 kwietnia 1937 roku. Samolot nie posiadający jeszcze pływaków pod skrzydłami wyposażono w tymczasowe podwozie kołowe, aby mógł wystartować z lądu. Dopiero 1 listopada 1937 roku wykonano pierwszy start z wody. Wcześniej, w lipcu rozpoczęto budowę drugiego prototypu. Obie maszyny poddawano wielu przeróbkom – większość z nich testowano na pierwszym prototypie, a potem implementowano w drugim.

Tupolew ANT-44 miał 22,4 m długości i 36,4 m rozpiętości skrzydeł. Maksymalna masa startowa wynosiła 22 tony. Docelowo napęd stanowiły cztery dziewięciocylindrowe silniki gwiazdowe Tumanski M-87A o mocy 950 KM, zapewniające prędkość maksymalną 355 km/h i przelotową 250 km/h. Uzbrojenie obronne składało się z 2 działek kalibru 20 mm i 2 karabinów maszynowych kalibru 7,62 mm. Ładunek bomb wynosił około 2000-2500 kg. Załoga liczyła 7-8 osób.

Próby prototypów

Pierwszą istotną zmianą w projekcie ANT-44 było zainstalowanie już w grudniu 1937 roku nowych silników Tumanski M-87 o mocy 840 KM oraz zastąpienie przedniego i ogonowego karabinu maszynowego działkami kalibru 20 mm. Dodatkowo na kadłubie zainstalowano wieżyczkę zamiast dotychczasowego stanowiska strzeleckiego oraz dodano kolejny karabin maszynowy w kadłubie.

Prace modernizacyjne były długie, a próby wznowiono dopiero w lipcu 1938 roku. Nieco wcześniej, 26 czerwca oblatano drugi prototyp oznaczony jako ANT-44bis, Krótko po wznowieniu prób po raz kolejny zmodernizowano prototypy, instalując podwozie, przez co Tupolew ANT-44 stał się wodnosamolotem. Dodatkowo zainstalowano mocniejsze silniki M-87A o mocy 950 KM. Dopiero we wrześniu 1938 roku wznowiono próby. Niestety w nocy z 27 na 28 lutego 1939 roku pierwszy prototyp uległ zniszczeniu po twardym lądowaniu na wodzie. W tej sytuacji dalsze prowadzono na drugim prototypie. 27 marca 1939 roku zakończono próby zakładowe, a w dniach 1-16 maja przeprowadzono próby państwowe.

Wyniki prób mimo utraty prototypu były zadowalające i rekomendowano rozpoczęcie produkcji. Sugerowano jednak zainstalowanie mocniejszych silników Tumanski M-88 o mocy 1100 KM. Wybrano nawet zakłady, które miały prowadzić produkcję seryjną maszyn, ale w styczniu 1940 roku zrezygnowano z dalszego rozwoju projektu ANT-44. Powodem było wprowadzenie do służby w jednostkach lotniczych marynarki wojennej samolotów Iljuszyn DB-3. Mógł on wykonywać większość zadań przewidzianych dla ANT-44 i był od niego tańszy. Nie był jednak wodnosamolotem.

Eksploatacja

Zakończenie projektu ANT-44 nie oznaczało końca kariery drugiego prototypu. Maszyna po usunięciu podwozia została wykorzystana do ustanowienia wielu rekordów, w tym wysokości lotu z ładunkiem oraz prędkości maksymalnej z ładunkiem.

Po niemieckiej inwazji na ZSRR 22 lipca 1941 roku ANT-44bis był intensywnie wykorzystywany do atakowania celów w Rumunii, a podczas oblężenia Sewastopolu do ewakuacji rannych. Podczas większości misji samolot był eskortowany przez myśliwce, ale 10 sierpnia 1942 roku eskorta nie dotarła. Tego dnia samolot otrzymał maksymalny ładunek bomb i miał trudności z startem. Dopiero za trzecim podejściem maszyna wzniosła się w powietrze, ale została równocześnie zaatakowana przez niemieckie myśliwce i rozbiła się. Pilot przeżył, ale zginęła reszta załogi. Władze próbowały ukryć informacje o zestrzeleniu, twierdząc, że doszło do katastrofy z powodu błędu załogi.

Podsumowanie

Tupolew ANT-44 uzyskał z czasem standaryzowaną nazwę MTB-2. Jego kariera była krótka i ogólnie niezbyt udana, chociaż sam samolot był oceniany pozytywnie. Wrak MTB-2 został odnaleziony dopiero w 1988 roku. W jego szczątkach cały czas znajdowały się bomby, w związku z czym wrak wysadzono w powietrze niszcząc go kompletnie.

Dopiero po wojnie powrócono do projektów łodzi latających w podobnej konfiguracji. Powstały wówczas bardzo charakterystyczne samoloty Berijew Be-6 i Be-12, które pozostawały w eksploatacji przez wiele lat. Co ciekawe, Tupolew MTB-2 jest bardzo podobny do opracowanych później łodzi latających Martin PBM Mariner oraz Short Sunderland.