Okręt podwodny projektu 661 – najszybszy okręt podwodny w historii

Radziecki okręt podwodny projektu 661 Anczar (kod NATO Papa) był prototypem radzieckich okrętów podwodnych z tytanowymi kadłubami, a w historii zapisał się jako najszybszy okręt podwodny który wszedł do regularnej eksploatacji (nieoficjalnie). Ze względu na koszt budowy powstał tylko jeden egzemplarz.

Historia okrętu sięga 1958 roku i wejścia do służby pierwszego radzieckiego okrętu podwodnego o napędzie atomowym – K-3 Leninskij Komsomoł. Wnioski płynące z eksploatacji K-3 sprawiły, że radzieckie władze przygotowały specyfikację dla nowych, szybkich okrętów podwodnych o napędzie atomowym. Zakładała ona, że nowa jednostka będzie dwukrotnie szybsza od K-3, będzie dysponować półtorakrotnie większą głębokością zanurzenia, uzbrojenie będzie składało się oprócz torped z wystrzeliwanych z pod wody pocisków rakietowych, obsługa będzie maksymalnie zautomatyzowana, co pozwoli na zmniejszenie załogi i zwiększenie komfortu pracy, a konstrukcja okrętu będzie zwiększała ochronę przed minami i torpedami. Zakładano również, że do budowy okrętu zostaną wykorzystane nowe materiały.

Prace nad dwoma projektami okrętów ruszyły równolegle w biurach konstrukcyjnych w Leningradzie oraz Gorkim. Jako pierwszy do realizacji skierowano projekt 661 Anczar, stworzony przez biuro konstrukcyjne CKB-16 pod kierownictwem N. N. Isanina, zastąpionego później przez N. Szulżenko. Przygotowania do budowy okrętu rozpoczęto w 1959 roku w stoczni w Siewierodwińsku.

Podczas prac projektowych rozważano wykorzystanie różnych materiałów do budowy kadłuba, tak aby spełnić założenia specyfikacji. Ostatecznie zdecydowano się na wykorzystanie tytanu, który był lżejszy od stali i równocześnie bardziej wytrzymały. Była to odważna decyzja, ponieważ roczna produkcja tytanu w ZSRR w tym czasie nie była wystarczająca do budowy okrętu podwodnego, a ponadto obróbka tytanu wymagała zupełnie innych warunków niż w przypadku stali. Spawanie tytanowych elementów konstrukcji odbywać się miało w specjalnych pomieszczeniach, w których utrzymywano atmosferę bogatą w argon, a robotnicy musieli nosić kombinezony ciśnieniowe.

Pierwotnie zakładano budowę trzech jednostek projektu 661, jednak już na etapie prac projektowych uznano, że koszt budowy tylu okrętów będzie zbyt duży i ostatecznie zredukowano zamówienie do jednej jednostki, która miała mieć charakter eksperymentalny. Oficjalnie stępkę pod okręt oznaczony (w 1965 roku) jako K-162 położono 28 grudnia 1963 roku, a wodowanie miało miejsce dopiero w grudniu 1968 roku. Do służby jednostka weszła 13 grudnia 1969 roku, czyli dokładnie dziesięć lat po rozpoczęciu prac nad projektem. Długi czas budowy spowodowany był przyjętymi w projekcie rozwiązaniami technicznymi i trudnościami z obróbką tytanu..

Z tytanu wykonano kadłub sztywny okrętu, a jednostka miała 106,9 m długości i wyporność 5280 ton na powierzchni i 6320 ton pod wodą. Napęd stanowiły dwa reaktory atomowe PWR typu VM-5 zasilające turbiny parowe o mocy około 80 000 KM, zapewniające teoretycznie prędkość 37-38 węzłów. Maksymalna głębokość zanurzenia szacowana była na 400 m. Uzbrojenie okrętu składało się z czterech wyrzutni torped kalibru 533 mm z zapasem 12 torped oraz 10 pocisków rakietowych P-70 Amietist (SS-N-7). Załoga liczyła 75 oficerów i marynarzy.

Już podczas prób okrętu okazało się, że jest on w stanie osiągać prędkość 42 węzłów przy 90% mocy reaktora. Przy maksymalnej mocy udało się rozpędzić okręt do 44,7 węzła, jednak podczas jednego z rejsów, 30 marca 1971 roku osiągnięto podobno 44,85 węzła. Tym samym K-162 stał się najszybszym okrętem podwodnych na świecie (nie licząc małych jednostek badawczych i testowych). Rekord ten nie jest jednak oficjalnie uznawany, ponieważ nie ma pełnego potwierdzenia.

K-162 został oddelegowany do służby w Flocie Północnej, a podczas służby prowadzono intensywne próby jednostki. Szybko wyszły na jaw wady projektowe okrętu, z których największą był hałas generowany przez maszynownię, dochodzący do 100 dB, co w praktyce całkowicie uniemożliwiało prowadzenie operacji bojowych przy dużych prędkościach (przy takim hałasie okręt był bardzo łatwy do wykrycia). Równocześnie wykazano, że zastosowanie tytanu do budowy kadłuba przynosi wiele korzyści, z których największą była możliwość osiągania znacznych głębokości zanurzenia. Dodatkowo tytan w porównaniu do stali był mniej podatny na korozję co umożliwiało utrzymanie jednostki w służbie przez dłuższy czas. Niestety koszty budowy okrętu były bardzo wysokie (nieoficjalnie nazwano go w związku z tym „złotą rybką”).

W  1978 roku zmieniono numer okrętu na K-222. W grudniu 1984 roku podjęto decyzję o wycofaniu okrętu z eksploatacji. Oficjalnie 14 marca 1989 roku skreślono go z listy floty, a 7 listopada 1999 roku podjęto decyzję o utylizacji okrętu. Prace rozbiórkowe rozpoczęto w 2008 roku i zakończono w marcu 2015 roku. Chociaż K-162 nie miał zbyt udanej służby, doświadczenie zdobyte podczas prac nad nim wykorzystano następnie przy pracach nad mniejszymi okrętami projektu 705 Lira (kod NATO Alfa).