W latach 70. w ZSRR opracowano kilka bardzo nietypowych pojazdów przystosowanych do poruszania się w bardzo trudnym terenie – ZiŁ-2906, ZiŁ-29061 i ZiŁ-4904. Ich cechą charakterystyczną był napęd w postaci olbrzymich śrub. Mimo zbudowania kilku egzemplarzy, idea napędu śrubowego nie zyskała większej popularności.
Geneza
Pomysł wykorzystania do poruszania się w trudnym terenie olbrzymich śrub zamiast kół lub gąsienic pojawił się na początku XX wieku. W latach 20. i 30. przeprowadzono pierwsze eksperymenty z tego typu pojazdami, ale dopiero w latach 60. doprowadziły one do powstania w ZSRR pierwszych prototypów.
Przeprowadzone próby były na tyle udane, że zaczęto rozważać wykorzystanie pojazdów w praktyce. Napęd śrubowy idealnie nadawał się do poruszania w bardzo trudnym terenie, zwłaszcza po bagnach oraz głębokim śniegu lub błocie.
Projekt zyskał zainteresowanie i finansowanie w ramach radzieckiego programu kosmicznego. Śrubołazy, jak zaczęto określać pojazdy tego typu miały służyć do ewakuowania astronautów, którzy lądowali w trudno dostępnych terenach, z dala od infrastruktury drogowej.
Powstało kilka różnych pojazdów, z których najsłynniejszymi są – ZiŁ-2906, będący pojazdem prototypowym, ZiŁ-29061 stworzony do prowadzenia działań ratowniczo-ewakuacyjnych oraz ZiŁ-4904, będący dużym pojazdem transportowym lub pasażerskim.
Oprócz pojazdów tworzonych w ramach programu kosmicznego, zbudowano kilkanaście innych śrubołazów przeznaczonych do zadań transportowych. Niektóre z nich są cały czas wykorzystywane.
ZiŁ-2906 i ZiŁ-29061
Najbardziej znanymi śrubołazami były pojazdy ZiŁ-2906 i ZiŁ-29061 wchodzący w skład systemu Синяя Птица (pol. Niebieski Ptak). Pierwszy z nich był prototypem z otwartą kabiną, na bazie którego zbudowano wariant ZiŁ-29061 będący w pełni sprawnym pojazdem. Miał on 4,8 m długości i ważył 2,2 tony. Napęd stanowiły dwa silniki z samochodu WAZ-2103 o mocy 75 lub 77 KM, przenoszące moc na dwie śruby napędowe. Pojazd był w stanie rozpędzić się do 25 km/h na śniegu, 12 km/h na terenach bagnistych i 13 km/h w wodzie, oraz możliwość transportowania około 300 kg ładunku.
Prace nad pojazdem prowadzono w latach 1979-1983. Równocześnie z pojazdem śrubowym opracowano pojazd transportowy w postaci ciężarówki ZiŁ-49061 (oraz ZiŁ-4906 dla prototypu). Sześciokołowy pojazd miał 9 m długości i ważył 11,8 ton. Napęd stanowił silnik ZiŁ-645 o mocy 185 KM i pojemności 9 litrów. Zapewniał on prędkość 75 km/h na lądzie i 9 km/h w wodzie.
W trakcie prób oba pojazdy – nosiciel i śrubołaz, radziły sobie całkiem nieźle, demonstrując swoje zdolności poruszania się w trudnym terenie. Niestety podczas prób w terenie okazało się, że śruby napędowe mają jedną, istotną wadę – bardzo mocno niszczą teren po którym pojazd się porusza i są bardzo kosztowne w eksploatacji.
Mimo to nie porzucono pomysłu, a kilka zbudowanych zestawów składających się z śrubołazów ZiŁ-29061 i nosicieli ZiŁ-49061 pozostawiono w eksploatacji. Wykorzystuje je Federalna Agencja Kosmiczna.
ZiŁ-4904
Zanim zbudowano śrubołazy ZiŁ-2906 i 29061, w 1972 roku zbudowano eksperymentalny, ciężki śrubołaz ZiŁ-4904. Pojazd ten był znacznie większy od późniejszych konstrukcji i mógł transportować aż 2,5 tony ładunku. Pojazd miał 8,5 m długości i ważył 9-10 ton i napędzany był dwoma silnikami z ciężarówek ZiŁ-375 o mocy 180 KM, zapewniające prędkość 16 km/h na śniegu, 7,3 km/h w terenie bagnistym oraz 10,5 km/h w wodzie. Z racji rozmiarów i masy pojazdu, zużycie paliwa sięgało ponad 75 l/100 km.
Zbudowano prawdopodobnie dwa egzemplarze – pasażerski i transportowy. Pierwszy z nich posiadał za szoferką dużą przestronną kabinę dla ośmiu pasażerów, natomiast wersja transportowa posiadała tradycyjną skrzynię ładunkową. Nie wiadomo co stało się z egzemplarzem pasażerskim, natomiast wersja transportowa po zakończeniu testów została porzucona na jednym z składowisk sprzętu gdzieś w Rosji. Po latach ZiŁ-4904 został ponownie odnaleziony i wyremontowany. Obecnie znajduje się w muzeum.
Pozostałe pojazdy
Oprócz wspomnianych pojazdów, w ZSRR i później w Rosji powstało jeszcze sporo śrubołazów. W większości przypadków są to różnego rodzaju składaki. Niestety na ich temat niewiele wiadomo. W sieci znaleźć można jedynie pojedyncze filmiki i krótkie opisy bez szczegółowych parametrów technicznych.