Radzieckie tytanowe okręty podwodne projektu 705 Lira (Alfa)

W wyniku doświadczeń zdobytych podczas prac nad okrętem podwodnym projektu 661 Anczar, w ZSRR przystąpiono do prac nad kolejnymi podobnymi okrętami, również wyposażonymi w tytanowe kadłuby. W połowie lat 60. rozpoczęto prace nad myśliwskimi okrętami projektu 705 Lira (w kodzie NATO Alfa).

Geneza

Praktycznie od początku prac nad K-162, czyli jedynym zbudowanym okrętcie projektu 661 Anczar, dowództwo radzieckiej floty zakładało zbudowanie kolejnych jednostek o zbliżonej konstrukcji. Szybko jednak zweryfikowano te plany uznając, że nowe jednostki muszą być mniejsze i zarazem tańsze w budowie. Formalnie prace nad nowymi okrętami rozpoczęto w 1964 roku, czyli jeszcze zanim zwodowano K-162 (co miało miejsce dopiero w grudniu 1968 roku).

Okręty otrzymały oznaczenie projekt 705 Lira i wyróżniały się zwartą konstrukcją, opływowym kadłubem o długości zaledwie 81 m (wobec 106,9 m w przypadku K-162) i wyporności 3200 ton pod wodą i 2300 ton na powierzchni. Napęd zapewniał reaktor OK-550 lub BM-40A chłodzony płynnym metalem, zasilający turbiny parowe o mocy 40 000 KM. Zapewniały on prędkość maksymalną 41 węzłów pod wodą. Uzbrojenie okrętu składało się z 6 dziobowych wyrzutni torped kalibru 533 mm z zapasem 18-20 tradycyjnych torped lub pocisków RPK-2 Wjuga (NATO:  SS-N-15). Testowa głębokość zanurzenia wynosiła 350 m.

Załoga liczyła zaledwie 31… oficerów. Okręt był całkowicie zautomatyzowany, w związku z czym możliwe było ograniczenie załogi do minimum. Ze względu na specjalistyczne wyposażenie, wymagające dużej uwagi i wiedzy, wszyscy członkowie załogi musieli mieć odpowiednie wykształcenie i umiejętności.

Równocześnie rozpoczęto budowę kilku okrętów, jednak oficjalne daty położenia stępki nie pokrywają się z faktycznym rozpoczęciem prac. Oficjalnie budowę pierwszego, prototypowego okrętu typu rozpoczęto 2 czerwca 1968 roku (chociaż praktycznie prace rozpoczęto znacznie wcześniej), wodowanie miało miejsce 22 kwietnia 1969 roku a do służby jednostka weszła 31 grudnia 1971 roku. Okręt otrzymał oznaczenie K-64.

Okręt podwodny projektu 661 – najszybszy okręt podwodny w historii

Okręty podwodne projektu 705

Kariera pierwszego okrętu serii, K-64 była bardzo krótka, ponieważ już 19 sierpnia 1974 roku wycofano go z eksploatacji. Powodem był wyciek chłodziwa z systemu reaktora, które zastygło w pomieszczeniu reaktora, czyniąc je praktycznie niezdatnym do eksploatacji. W związku z tym jednostkę wycofano i częściowo zezłomowano, wykorzystując jej fragmenty do zadań szkoleniowych na lądzie.

Problemy z pierwszym okrętem projektu 705 oraz napływające wnioski z eksploatacji K-162 sprawiły, że prace nad pozostałymi okrętami znacząco zwolniły. Dopiero 25 lipca 1974 roku zwodowano drugi okręt typu (K-316), a w kolejnych latach zwodowano jeszcze 5 następnych jednostek, z których ostatnia weszła do służby 30 września 1981 roku.

Początkowo zarówno NATO jak i USA nie miały odpowiedniej wiedzy na temat okrętów projektu 705. Pozyskiwane różnymi drogami informacje miały szczątkowy charakter, ale wykonane zdjęcia satelitarne sugerowały, że okręty mają tytanowe kadłuby, co było sporym szokiem zwłaszcza dla Amerykanów, którzy nie spodziewali się, że w ZSRR powstanie okręt o całkowicie tytanowym kadłubie. Pełne potwierdzenie uzyskano jednak dopiero na początku lat 70. gdy Amerykanie weszli w posiadanie tytanowego złomu pozyskanego z ZSRR, na którym znaleziono oznaczenia projektu 705. Mimo to, nie były znane dokładne charakterystyki nowych radzieckich okrętów, przez co wśród przedstawicieli zachodnich flot narosło wiele mitów i fałszywych informacji na temat możliwości bojowych radzieckich Alf.

Jednostki typu Lira miały krótką i niezbyt ciekawą służbę. Ze względu na bardzo wysokie koszty budowy i wyjątkowo skomplikowaną obsługę, wymagały doświadczonych i wykształconych załóg. Nowatorska konstrukcja oraz przede wszystkim reaktory chłodzone ciekłym metalem były kolejnymi źródłami problemów. Również na K-123 doszło do wycieku chłodziwa, które po zastygnięciu uniemożliwiło eksploatację przedziału reaktora, który musiał zostać wymieniony w całości. Kolejnym problemem było podtrzymywanie temperatury chłodziwa, gdy okręty znajdowały się w porcie z wygaszonym reaktorem.

Pogarszająca się sytuacja ekonomiczna ZSRR sprawiła, że na przełomie lat 80. i 90. władze podjęły decyzję o wycofaniu z eksploatacji drogich w utrzymaniu okrętów projektu 705. Najmłodszy z nich – K-463 zaliczył jedynie 8 lat służby, zanim zezłomowano go 19 kwietnia 1990 roku.

Podsumowanie

Okręty projektu 705 były zaledwie krótkim epizodem w historii radzieckiej floty, jednak miału znaczący wpływ zarówno na rozwój radzieckiej, jak i amerykańskiej floty. Rosjanie wykorzystali zdobyte doświadczenie do opracowania jeszcze kilku innych myśliwskich okrętów podwodnych dysponujących dobrymi osiągami i znacząco zautomatyzowanym wyposażeniem.

Amerykanie zmodyfikowali natomiast swoje podstawowe torpedy Mk. 48, ponieważ nie były one w stanie dogonić radzieckich okrętów – oficjalnie osiągały one prędkość 28 węzłów, ale ich prawdopodobna maksymalna prędkość do około 40-55 węzłów.

Wielu historyków uważa, że okręty projektu 705 znacząco wyprzedzały swoje czasy, co z jednej strony pokazywało możliwości radzieckich biur konstrukcyjnych, ale z drugiej generowało bardzo wiele problemów, z którymi w latach 70. nie można było sobie poradzić. Gdyby jednostki powstały później, prawdopodobnie cały czas pozostawałyby w służbie. Z drugiej strony olbrzymi koszt ich budowy (zwłaszcza koszt pozyskania surowca jak i infrastruktury potrzebnej do budowy okrętów) byłyby nie do przełknięcia w okresie po zakończeniu zimnej wojny.