Zbudowane w 1938 roku krążowniki Tone i Chikuma były ostatnimi ciężkimi krążownikami marynarki wojennej Cesarstwa Japonii (Nippon Kaigun). Okręty wyróżniały się nietypowym układem uzbrojenia na dziobie oraz katapultami dla wodnosamolotów na rufie.
Geneza
Ze względu na postanowienia traktatu waszyngtońskiego, a później również traktatu londyńskiego z 1930 roku, japońska flota miała ograniczone możliwości rozbudowy swoich sił. W związku z tym, w grudniu 1934 roku japoński rząd ogłosił wycofanie się z ograniczeń traktatowych. Dzięki temu możliwe było rozbudowanie floty lotniskowców oraz krążowników.
Równocześnie w japońskich stoczniach położono stępki pod dwa nowe krążowniki typu Mogami – Tone i Chikuma, których projekty uwzględniały ograniczenia traktatowe. Wraz z zmianą sytuacji, możliwe było przeprojektowanie okrętów i dokończenie ich budowy z uwzględnieniem nowych potrzeb floty. Według założeń, okręty miały stać się ciężkimi krążownikami rozpoznawczymi, przystosowanymi do samodzielnego działania i zapewniania rozpoznania grupom lotniskowców (zadania rozpoznawcze w japońskiej flocie spoczywały na barkach załóg krążowników, a nie lotniskowców, które pełniły rolę uderzeniową). W wyniku zmiany planów zaprojektowano całkowicie nowe okręty, różniące się całkowicie od poprzednich konstrukcji układem uzbrojenia oraz możliwościami bojowymi.
Ciężkie krążowniki typu Tone
Nowe okręty miały 189 m długości i wyporność całkowitą 15 200 ton. Ich napęd stanowiły cztery turbiny parowe Gihon o mocy 152 000 KM, zapewniające prędkość maksymalną 35 węzłów i zasięg 15 000 km przy prędkości 18 węzłów. Uzbrojenie okrętów składało się z ośmiu dział kalibru 203 mm umieszczonych w czterech dwudziałowych wieżach na dziobie, z których jedna wieża znajdowała się superpozycji, a pozostałe trzy na pokładzie. Uzbrojenie dodatkowe składało się z ośmiu dział kalibru 127 mm również w czterech dwudziałowych wieżach, oraz 12 działek przeciwlotniczych kalibru 25 mm. Dodatkowo okręty utrzymały 12 wyrzutni torped kalibru 610 mm w czterech aparatach po trzy wyrzutnie. Opancerzenie okrętów w pasie burtowym miało 100 mm grubości. Wyróżnikiem okrętów były znajdujące się na rufie dwie katapulty dla wodnosamolotów i 6 maszyn typu Aichi E13A, Nakajima E8N, Kawanishi E7K2 lub Mitsubishi F1M2. Załoga okrętów liczyła 874 oficerów i marynarzy.
Stępkę pod pierwszy z okrętów – Tone, położono 1 grudnia 1934 roku, a wodowanie miało miejsce 21 listopada 1937 roku. Do służby okręt wszedł 20 listopada 1938 roku. Stępkę pod Chikumę położono 1 października 1935 roku, wodowanie miało miejsce 19 marca 1938 roku, a do służby okręt wszedł 20 maja 1939 roku. Okręty miały takie samo wyposażenie, ale różniły się między sobą konstrukcją kadłuba. W Tone elementy kadłuba spawano, a w Chikumie powrócono do sprawdzonej techniki nitowania.
Od początku służby oba okręty działały razem. W grudniu 1941 roku krążowniki zapewniały rozpoznanie dla grupy bojowej, która przeprowadziła atak na Pearl Harbor. Następnie okręty skierowano w rejon Wake Island. W lutym 1942 roku okręty zapewniały rozpoznanie przed atakiem na Port Darwin w Australii.
Krążowniki uczestniczyły w bitwie na Morzu Jawajskim, oraz w działaniach przeciwko brytyjskiej flocie na Oceanie Indyjskim. Oba okręty uczestniczyły również w Bitwie o Midway w czerwcu 1942 roku. Następnie okręty uczestniczyły z przerwami w działaniach w rejonie wysp Santa Cruz, Guadalcanal oraz Truk. W czerwcu 1944 roku Tone i Chikuma uczestniczyły w Bitwie na Morzu Filipińskim, po czym Tone wrócił do portu Kure, gdzie przeszedł modernizację systemów obserwacyjnych.
Podczas bitwy w zatoce Leyte Tone został uszkodzony, ale przetrwał bitwę, natomiast Chikuma nie miała tyle szczęścia i została 25 października 1944 roku zatopiona. Dysponując tylko jednym krążownikiem, Tone oddelegowano do zadań szkoleniowych, w trakcie których przeprowadzono kolejną modernizację uzbrojenia, uwzględniającą doświadczenia z walk.
24 lipca 1945 roku Tone został zaatakowany podczas nalotu na port Kure. Uszkodzenia były na tyle poważne, że krążownik osiadł na dnie. 28 lipca okręt został ponownie zaatakowany przez amerykańskie lotnictwo. Uszkodzenia były na tyle poważne, że jednostka nie nadawała się do dalszej eksploatacji. Z listy floty usuniętą ją jednak dopiero 20 listopada 1945 roku. Wrak wydobyto i zezłomowano po wojnie w latach 1947-1948.
Chociaż służba krążowników typu Tone nie obfitowała w spektakularne wydarzenia, jednostki te brały aktywny udział w wielu ważnych bitwach japońskiej floty, zapewniając rozpoznanie (zwykle nie do końca skuteczne ze względu na problemy techniczne trapiące samoloty i skomplikowane kwestie organizacyjne).
