Zbudowana w 2002 roku winda obrotowa Falkirk Wheel to jedna z najbardziej nietypowych śluz wodnych na świecie. Łączy ona Forth and Clyde Canal z Union Canal, między którymi jest 35 m różnicy wysokości.
Geneza
Forth and Clyde Canal i Union Canal miały przez wiele lat duże znaczenie dla tej części Szkocji, będąc ważnymi drogami szlakami komunikacyjnymi i transportowymi. Do lat 30. XX wieku między kanałami znajdowało się 11 śluz, ale w 1933 roku z racji ich złego stanu technicznego, wyłączono je z eksploatacji.
Jednym z największych problemów z śluzami był fakt, że musiały one niwelować aż 35 m różnicy wysokości, co wiązało się z zużyciem… 3 500 000 litrów wody na jedną operację, która trwała nawet cały dzień. Zamknięcie śluz sprawiło, że z czasem oba kanały straciły na znaczeniu, a ruch na nich uległ praktycznie likwidacji. W 1962 roku Forth and Clyde Canal został zamknięty, a w 1975 taki sam los spotkał Union Canal.
W międzyczasie, w 1963 roku powołano do życia British Waterways Board, której celem było nadanie nowego życia licznym kanałom w całej Wielkiej Brytanii. W 1976 roku komisja podjęła decyzję o rekonstrukcji tego co zostało z Forth and Clyde Canal i przywróceniu możliwości pokonania go drogą wodną. Po przeprowadzeniu dokładnych analiz, w 1979 roku przygotowano raport, który wskazywał na istnienie 69 obiektów, które utrudniały żeglugę po kanale.
Rozpoczęto wówczas trwające wiele lat prace nad uporządkowaniem kanału i pozbyciem się przeszkód, a także nad zbudowaniem nowych mostów o odpowiednim prześwicie (około 3 metrów). Koszt całego przedsięwzięcia, w tym budowy nowej śluzy łączącej Forth and Clyde Canal z Union Canal wyceniono na 78 mln funtów. 32 mln miały pochodzić z funduszy tzw. Millennium Commision, a pozostała kwota miała zostać zebrana w ramach zbiórek publicznych i z innych źródeł.
Falkirk Wheel
W 1999 roku firma Morrison-Bachy Soletanche Joint Venture Team zaprezentował oryginalny projekt specjalnej śluzy w formie obrotowej windy z 4 gondolami, która miała połączyć oba kanały (oprócz niej potrzebne było jeszcze kilka mniejszych śluz pośrednich, ale najważniejsza była winda). Projekt został oceniony jako perspektywiczny, ale wymagający dopracowania.
Zespół inżynierów z British Waterways Board i kilku firm opracował nową wersję windy, składającą się z dwóch gondol. Miała ona umożliwić pokonanie 24 m różnicy wysokości między kanałami (pozostały odcinek wymagał pokonania tradycyjnych śluz). Tym razem projekt zyskał pełną akceptację, dzięki czemu rozpoczęto prace konstrukcyjne. Co ciekawe, windę budowano w firmie Butterlety Engineering w Ripley w Derbyshire, a nie w miejscy gdzie miała stanąć.
Gotową konstrukcję rozebrano latem 2001 roku i przewieziono na miejsce docelowe w Falkirk na 35 ciężarówkach. Oprócz windy wybudowano kilkaset metrów kanałów i tuneli. Warto dodać, że winda została zaprojektowana tak, aby działała przy minimalnym zużyciu energii – jeden cykl śluzowania, trwający około 15 minut zużywa łącznie 1,5 kWh. Cała konstrukcja została natomiast zaprojektowana tak, aby wytrzymała 120 lat. Oficjalnie oddano ja do użytku 24 maja 2002 roku, a koszt prac wyniósł 17 mln funtów.
Głównym elementem windy są dwie gondole o długości 25 m i pojemności 300 m³ wody, mogące ważyć 600 ton razem z jednostką pływającą. Gondole wyposażone są w wrota, które zamykane są po wpłynięciu statku. Dzięki systemowi przekładni, obrót windy wymaga tylko niewielkiego nakładu energii na rozruch. Warto dodać, że sama winda jest też lokalną atrakcją turystyczną, przyciągającą rocznie około 400 000 odwiedzających.