Podstawowymi czołgami lekkimi amerykańskiej armii podczas II wojny światowej były M3 i M5 Stuart, występujące w kilku wersjach. Pojazdy te już w 1942 roku były jednak całkowicie przestarzałe. W 1943 roku rozpoczęto prace nad ich następcą w postaci czołgu M24 Chaffee, który chociaż był czołgiem lekkim, pod wieloma względami przypominał czołgi średnie z początku wojny.
Geneza
Czołg lekki M3 Stuart wszedł do służby w 1941 roku jako rozwinięcie czołgu Light Tank M2 produkowanego od 1935 roku. W 1942 roku do produkcji wszedł ulepszony wariant Stuarta, oznaczony jako M5 Stuart. Pojazdy te były do siebie bardzo podobne, a pod względem uzbrojenia składającego się z armaty kalibru 37 mm takie same.
O ile na początku wojny pojazdy te był typowymi czołgami lekkimi, w 1942 roku ich słabe opancerzenie, uzbrojenie i średnia mobilność sprawiały, że ustępowały wszystkim czołgom, z którymi mogły się spotkać na polu walki. Chociaż ich zadaniem nie miała być walka z innymi czołgami tylko prowadzenie działań rozpoznawczych i wspieranie piechoty, w praktyce wielokrotnie musiały mierzyć się z innymi czołgami albo pojazdami opancerzonymi.
Zdając sobie sprawę z wad Stuartów, w 1942 roku w USA opracowano projekt czołgu Light Tank T7, który w toku prac stał się czołgiem średnim Medium Tank M7. Początkowo pojazd miał zastąpić Stuarty, a dzięki wykorzystaniu armaty kalibru 75 mm z czołgu M4 Sherman miał dysponować dużą siłą ognia. Ostatecznie projekt zakończył się na zbudowaniu 7-13 czołgów serii przedprodukcyjnej. Powodem przerwania prac były słabe osiągi pojazdu i jego nijakość. Przy masie 24,5 tony nie był to bowiem ani czołg lekki (już w sierpniu 1942 roku zaczęto go określać czołgiem średnim), ani nie był typowym czołgiem średnim dorównującym np. Shermanowi.
Gdy projekt M7 upadł, amerykańska armia zwróciła się do zakładów Cadillaca (produkujących czołgi M5 Stuart) z zamówieniem na nowy czołg lekki, który miał być uzbrojony w armatę kalibru 75 mm, a jego kadłub miał być tak zaprojektowany aby był lekki, ale równocześnie zapewniał dużą ochronę. Pojazd miał ponadto wykorzystywać rozwiązania z czołgów M5 i M7 a limit masy ustalono na 20 ton.
M24 Chaffee
Czołg otrzymał oznaczenie Light Tank T24, a prace nad nim ruszyły w kwietniu 1943 roku. Pierwszy prototyp ukończono w ekspresowym tempie już 15 października 1943 roku i poddano testom. W ich trakcie pojazd oceniono bardzo pozytywnie, a Ordnance Department zamówił 1000 egzemplarzy, zwiększając później zamówienie do 5000 czołgów.
M24 Chaffee (początkowo czołg nosił oznaczenie M24, ale Brytyjczycy nadali mu pod koniec wojny nazwę Chaffee, która przylgnęła do niego również w USA) miał 5,56 m długości, 3 m szerokości i 2,77 m wysokości, oraz masę 18,37 ton. Napęd stanowiły dwa silniki benzynowe Cadillac Series 44T24 o łącznej mocy 220 KM, zapewniające prędkość maksymalną 56 km/h i zasięg 160 km. Podwozie przypominało pod wieloma względami podwozie niszczyciela czołgów M18 Hellcat. Przedni pancerz miał grubość 25 mm, ale dzięki mocnemu nachyleniu zapewniał większą odporność, pancerz boczny miał 19-25 mm, z tyłu 19 mm a dno kadłuba chroniony był pancerzem o grubości 10-13 mm.Pancerz wieży miał grubość 38 mm z przodu, 25 z boku i z tyłu oraz 13 na stropie.
Uzbrojenie składało się z armaty 75 mm Gun M6 kalibru 75 mm, wywodzącej się z armaty lotniczej kalibru 75 mm wykorzystywanej przez bombowce North American B-25H Mitchell. Pod względem balistyki, miała prawie takie same możliwości jak armaty 75 mm M3, używane np. w Shermanach, ale miały cieńszą lufę i inny system zamkowy. Dodatkowe uzbrojenie składało się z 2 karabinów maszynowych kalibru 7,62 mm i jednego kalibru 12,5 mm. Zapas amunicji wynosił 48 pocisków do działa, 440 kalibru 12,7 mm i 3750 kalibru 7,62 mm. Załoga liczyła 5 żołnierzy.
Produkcja M24 ruszyła w kwietniu 1944 roku i trwała do sierpnia 1945 roku. Ostatecznie z 5000 zamówionych czołgów zbudowano 4731. Koszt jednego egzemplarza szacuje się na 39 653 dolary (współcześnie około 645 000 dolarów). Do jednostek liniowych Chaffee trafiły w listopadzie 1944 roku, dzięki czemu kilak egzemplarzy trafiło na front podczas niemieckiej ofensywy w Ardenach i wzięło udział w walkach zyskując pozytywne oceny (podobno udało im się uszkodzić, a nawet zniszczyć kilka cięższych niemieckich czołgów takich jak PzKpfw VI Tiger i PzKpfw V Panther). W tym samym czasie pierwsze czołgi tego typu trafiły również do oddziałów Brytyjskich, które wykorzystały je w walkach w północnych Niemczech.
Co ciekawe, Chaffee zaprezentowano podczas parady zwycięstwa w Berlinie w 1945 roku, tej samej na której zaprezentowano również czołgi A34 Comet oraz radzieckie IS-3. Po wojnie M24 trafiły do jednostek okupacyjnych w Europie a także w Azji, w tym do Korei Południowej. Był to pierwsze amerykańskie czołgi, które wykorzystano w walkach podczas wojny Koreańskiej w 1950 roku. Stoczyły one wiele pojedynków z czołgami średnimi T-34-85, ponosząc duże straty głównie z powodu awarii technicznych i słabej obsługi – pojazdy zabrano z magazynów bez sprawdzenia i napraw. Mimo to zniszczyły one kilka północnokoreańskich T-34-85. W toku działań bojowych M24 zostały zastąpione przez czołgi ciężkie M26 Pershing i średnie M4A3E8 Sherman.
Amerykańska armia wycofała swoje M24 w 1953 roku, ale nie oznaczało to końca ich kariery. Wycofane czołgi trafiły bowiem na sprzedaż do wielu krajów z całego świata. Wśród ich użytkowników znalazły się takie kraje jak: Bangladesz (10 ex-pakistańskich czołgów), Belgia (224 egzemplarze), Kambodża (36 egzemplarzy), Kanada (32 egzemplarze), Chile (21 egzemplarzy), Dania (63 egzemplarze), Etiopia (34 egzemplarze), Francja (1254 czołgi, z których wiele wykorzystano w walkach kolonialnych), Grecja (170 egzemplarzy), Iran (180 egzemplarzy), Irak (78 egzemplarzy), Włochy (518 egzemplarzy), Japonia (nieznana liczba), Laos (4 egzemplarze), Madagaskar (380 egzemplarzy), Holandia (50 egzemplarzy), Norwegia (123 egzemplarze zmodernizowane do wersji NM-116 i wykorzystywane aż do 1993 roku), Pakistan (132 egzemplarze), Filipiny (7 egzemplarzy), Portugalia (16 egzemplarzy), Korea Południowa (22 egzemplarze przekazane później Tajwanowi), Arabia Saudyjska (52 egzemplarze), Południowy Wietnam (137 egzemplarzy), Wietnam (zdobyczne czołgi południowowietnamskie), Hiszpania )31 egzemplarzy), Tajlandia (20 egzemplarzy), Tajwan, Turcja (238 egzemplarzy), Wielka Brytania (302 egzemplarze), Urugwaj (17 egzemplarzy wykorzystywanych w ograniczonym zakresie aż do 2018 roku (sic!)) i ZSRR (2 egzemplarze dostarczone w ramach Lend-Lease).
M24 Chaffee występował tylko w jednej wersji produkcyjnej. W toku eksploatacji wielu zagranicznych użytkowników poddawało swoje czołgi modyfikacjom, których zakres był bardzo różny – od wymiany silników i wyposażenia radiowego, po modyfikację wież i uzbrojenia.
Ponadto podwozie M24 posłużyło do opracowania uniwersalnego podwozia dla kilku pojazdów bojowych. Były nim systemy przeciwlotnicze M19 (285 zbudowanych egzemplarzy), wykorzystywane od końca II wojny światowej aż do 1953 roku, a w Holandii do 1978 roku, M37 105 mm Howitzer Motor Carriage (316 egzemplarzy) wykorzystywane podczas Wojny w Korei, M41 Howitzer Motor Carriage (85 egzemplarzy), używane podczas Wojny w Korei i później przez Francję, a także prototypowe T77 Multiple Gun Motor Carriage, ciągniki T42 i T43 oraz buldożer T9.
Mały wielki tytan
Czołgi M24 Chaffee były bardzo udanymi czołgami lekkimi o prostej i ponadczasowej konstrukcji. Ich uzbrojenie pozwalało na podejmowanie walki nawet z cięższymi od nich pojazdami, chociaż ich opancerzenie nie było najgrubsze. Załogi chwaliły je podczas II wojny światowej za osiągi i zdolności terenowe. Po wojnie pojazdy te były dobrym kompromisem dla wielu armii. Stosunkowo silne uzbrojenie sprawiało, że nadawały się do wspierania piechoty, dobre osiągi dawały możliwość prowadzenia rozpoznania, a niska cena i koszty eksploatacji ułatwiały służbę w małych armiach.
Chaffee mogły nawiązać walkę z niektórymi czołgami średnimi, a w sprzyjających okolicznościach nawet ciężkimi. Po wojnie szybki rozwój uzbrojenia i czołgów podstawowych sprawił, że zostały zdeklasowane i stały się przestarzałe, ale doświadczenie z prac nad nimi wykorzystano przy budowie czołgów lekkich M41 Walker Bulldog.
