Nowe regulacje dotyczące ochrony konsumenta, które weszły w życie 25 grudnia 2014 roku, spowodowały, iż doszło do znaczącej zmiany przepisów i wprowadzenia nowych instytucji mających za zadanie jak najlepiej ochronić konsumenta.
Prawa konsumenta
Konsumentem jest osobą fizyczna dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Konsumentem, zatem nazwiemy każdego, kto zawiera jakąkolwiek umowę z przedsiębiorcą. Osoby te wymagają szczególnej ochrony prawnej, gdyż doświadczenia i wiedza przedsiębiorcy pozwala niejednokrotnie wykorzystywać dominującą pozycję.
Z nową ustawą wiążą się pewne problemy natury czasowej, ponieważ do umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe (art. 51 u.p.k.). W związku z tym może dojść do sytuacji, w której do sprzedawcy zgłosi się dwóch kupujących, do których zastosowanie znajdą różne reżimy prawne. W pierwszym przypadku będzie to u.s.k. (dla umów zawartych przed 25 grudnia 2014 r.) a w drugim u.p.k.
Podstawową i fundamentalną zmianą jest szeroka nowelizacja przepisów dotyczących rękojmi oraz zastosowanie jej w stosunkach przedsiębiorca – konsument. Wcześniej ustawodawca zdecydował się wyłączyć tę instytucję na rzecz niezgodności towaru z umową.
Zgodnie z art. 556 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.) sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia). Ustawodawca dzieli wady towaru na wady fizyczne oraz wady prawne. Towar dotknięty jest wadą fizyczną, gdy:
- nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
- nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
- nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
- została kupującemu wydana w stanie niezupełnym. (art. 5561c.)
W stosunkach, w których stroną jest konsument, gdy wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego (art. 5562 k.c.).
Przejściem niebezpieczeństwa nazywamy stan, w którym za rzecz odpowiada jej nabywca i ponosi tym samym wszelkie ryzyko związane z jej zepsuciem czy zniszczeniem. Wskazany w ustawie termin określony został dla momentu zauważenia wady, w związku z czym samo zawiadomienie może nastąpić już po upłynięciu rocznego terminu (Z. Gawlik, Komentarz do art. 5562 kodeksu cywilnego [w:] A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania – część szczególna, SiP LEX 2014). Wadą prawną jest natomiast sytuacja, kiedy sprzedawana rzecz nie jest własnością sprzedawcy lub kiedy jest obciążona prawami na rzecz osób trzecich (art. 5563 k.c.).
Rozszerzeniu uległy także roszczenia konsumenta w stosunku do towaru dotkniętego wadą. Po nowelizacji przepisów konsument może żądać usunięcia wady, wymiany towaru na nowy, obniżenia ceny, a nawet odstąpić od umowy.
Nadal zachowany zostały szeroki obowiązek informowania w stosunku do sprzedających. Kupujący powinien być świadomy swojego wyboru i konsekwencji z nim związanych. To na sprzedawcy ciąży obowiązek poinformowania o wszystkich istotnych cechach produktu, które mogą mieć wpływ na decyzję o jego zakupie.
W czasie wyprzedaży prawa konsumentów są często naruszane, gdyż sprzedawcy próbują zasłaniać się nieważnymi postanowieniami i informacjami. Wskazać należy, iż towar zakupiony w czasie wyprzedaży podlega takiemu samemu reżimowi jak towar kupiony w normalnych warunkach.
Przedsiębiorcy, chcąc uniknąć późniejszych komplikacji, w przypadku problemów z towarem informują, iż w związku z tym, że towar zostaje zakupiony po cenie niższej od normalnej, nie mają do niego zastosowania np. przepisy o gwarancji. Nie można się z takim stwierdzeniem zgodzić. W stosunku do takiego towaru przysługują kupującemu wszystkie uprawienia przewidziane prawem.
Oczywiście, gdy cena zostaje obniżona ze względu na wadę fizyczną towaru, o istnieniu takiej wady sprzedający musi kupującego poinformować. Towar nadal objęty jest rękojmią lub gwarancją (w zależności od reżimu prawnego – por. wyżej), jednakże nie może on powoływać się na wady, ze względu na które cena została obniżona. Jeżeli kupiono przedmiot, którego obudowała była uszkodzona można go zareklamować, jednak podstawą nie może być wspomniane uszkodzenie obudowy.
Jeżeli przedsiębiorca nie chce uznać reklamacji, klient ma kilka możliwości działania. Jedną z nich jest zgłoszenie się do organizacji konsumenckich lub do rzecznika praw konsumenckich. W przypadku chęci polubownego rozwiązania sprawy przez sprzedawcę i kupującego, sprawę można przedstawić przed sądem polubownym. Ostatecznością dla klienta może być skorzystanie z pomocy prawnej adwokata i skierowanie sprawy do sądu powszechnego.
Zakupy w internecie
Także kupowanie przez Internet zostało przez ustawodawcę dostrzeżone. Jest to szczególnego rodzaju forma zakupów i wymaga od obu stron zaufania i profesjonalnego podejścia. Najważniejszą zmianą jest wydłużenie uprawnienia do odstąpienia od umowy z 10 do 14 dni. Konsument może złożyć takie oświadczenie w dowolny sposób. Ustawa zawiera także przykładowy wzór takiego odstąpienia. Wraz z odstąpieniem od umowy główniej umowę uważa się za niezawartą i gasną z tego tytułu wszelkie umowy dodatkowe zawarte w związku z umową główną.
Zarówno osoby, które zakupiły swoje towary przed jak i po wejściu w życie ustawy o prawach konsumenta podlegają ochronie. Ze względu na odmienność regulacji ochrona ta ma inny zakres, co za tym idzie posiadają oni inne uprawnienia względem sprzedającego. Podnieść jednocześnie należy, iż zakres ochrony wynikający z ustawy o prawach konsumenta wprowadzającego rękojmie w stosunkach między przedsiębiorcami i konsumentami uległ poszerzeniu.
Większa ochrona powoduje, iż spada ryzyko pokrzywdzenia kupującego. Obok regulacji prawnych istnieje także wiele instytucji, których działalność ogniskuje się wokół poszerzenia wiedzy konsumentów o ich prawach w stosunkach z przedsiębiorcami.