Pod koniec II wojny światowej w ZSRR rozpoczęto prace nad kilkoma projektami czołgów ciężkich. Jednym z nich był opracowany przez Lwa Trojanowa czołg ciężki IS-4. Chociaż miał być konkurencją dla IS-a-3, ze względu na dużą masę i problemy eksploatacyjne, okazał się ślepą uliczką i po wyprodukowaniu serii 258 czołgów, zaprzestano jego dalszej produkcji.
Geneza
Na mocy wydanego w kwietniu 1944 roku przez Ludowy Komisariat Przemysłu Czołgowego rozporządzenia, nakazującego najważniejszym radzieckim biurom konstrukcyjnym opracowanie nowego czołgu ciężkiego, będącego następcą wozów typu IS-2, w Czelabińskiej Fabryce Traktorów rozpoczęto prace nad czołgiem ciężkim IS-3. Głównym konstruktorem tego czołgu był Ż. J. Kotin.
Niezależnie, pracujący w tych samych zakładach Lew S. Trojanow rozpoczął prace nad własnym projektem nowego czołgu ciężkiego. Projekt utrzymywano w całkowitej tajemnicy przed samym Kotinem, ponieważ oficjalnie Trojanow nie otrzymał polecenia rozpoczęcia prac (w tym czasie wszelkie prace projektowe nad nowymi czołgami wymagały oficjalnej zgody władz). Prace finansowano z budżetu wewnętrznego Czelabińskiej fabryki.
Model nowego pojazdu oznaczonego jako Obiekt 701 zaczęto budować latem 1944 roku, a sam prototyp powstał pod koniec roku i otrzymał oznaczenie Obiekt 701-2. Pod względem konstrukcji, pojazd posiadał kadłub o standardowej konstrukcji z prostymi płytami pancernymi z przodu, a nie z „nosem szczupaka”, charakterystycznym dla projektów Kotina. W odlewanej wieży zamierzano zamontować armatę S-34 kalibru 100 mm, a jako napęd wykorzystano zmodyfikowany silnik W-2, oznaczony jako W-12 i dysponujący mocą 750 KM. Pancerz przedni i boczny miał grubość 160 mm.
Zbudowano dwa prototypy tego pojazdu, różniące się uzbrojeniem – w pierwszym zainstalowano prototypową armatę kalibru 100 mm, a w drugim również prototypową armatę S-34-1 kalibru 122 mm (zamiast standardowego działa D-25T). Ze względu na dużą masę pojazdu wynoszącą 55,9 tony, oraz problemy z uzbrojeniem, po serii prób przeprowadzonych pod koniec 1944, rozpoczęto prace nad kolejnym prototypem oznaczonym jako Obiekt 701-5.
Pojazd otrzymał nową wieżę z armatą S-34P kalibru 122 mm, składającą się z elementów pochodzących z działa S-34 i lufy A-19 (kalibru 122 mm). Zwiększono również grubość pancerza wieży, przez co masa pojazdu wzrosła do 58,5 tony. Próby czołgu przeprowadzone wiosną 1945 roku wykazały jednak, że zainstalowane uzbrojenie nie spełnia oczekiwań, a sam pojazd wymaga licznych poprawek.
W związku z tym rozpoczęto prace nad kolejnym prototypem oznaczonym jako Obiekt 701-6 (do budowy którego wykorzystano kadłub Obiektu 701-5), w którym przekonfigurowano wnętrze oraz zainstalowano nową, cięższą wieżę, chronioną z przodu pancerzem o grubości 250 mm. Zainstalowano w niej standardową armatę D-25T kalibru 122 mm. Zmiany w konstrukcji pociągnęły za sobą dalszy wzrost masy, tym razem do aż 60 ton.
IS-4
Próby Obiektu 701-6 przebiegły zadowalająco, w związku z czym władze zleciły w 1947 roku wybudowanie serii próbnej tych czołgów. Wprowadzono je do służby pod oznaczeniem IS-4. Do 1949 roku wyprodukowano łącznie 233 pojazdy (w tym prototypy), po czym dalsze prace przerwano z powodu problemów eksploatacyjnych trapiących czołgi oraz bardzo wysokich kosztów produkcji, wynoszących 994 tys. rubli za pojazd, czyli prawie trzykrotnie więcej niż w przypadku IS-3.
IS-4 miały problemy z przekładnią, która nie była dostosowana do tak ciężkiego pojazdu. Kolejnym problemem była sama masa czołgu, która utrudniała jego transport i eksploatację, głównie z powodu niewystarczającej nośności mostów drogowych w ZSRR. Mimo to zbudowane czołgi skierowano do kilku jednostek bojowych, które operowały głównie na wschodzie Związku Radzieckiego. W 1951 roku zbudowano jeszcze 25 czołgów IS-4 oznaczonych jako IS-4M, dysponujących nieco poprawionymi podzespołami. Część starszych czołgów zmodernizowano później do tej samej wersji.
Szybko okazało się jednak, że czołgi IS-4 są nieudanymi pojazdami. Ich wartość bojowa, mimo zastosowania grubego opancerzenia prezentowała się mizernie, nawet w porównaniu do czołgów IS-8/T-10, dysponujących cieńszym, ale lepiej rozmieszczonym opancerzeniem. Również uzbrojenie czołgów nie działało na ich korzyść, ponieważ wszystkie ówczesne radzieckie czołgi ciężkie wykorzystywały armaty kalibru 122 mm.
W związku z tym czołgi te zaczęto stopniowo wycofywać z jednostek liniowych. Nie oznaczało to jednak ich końca, ponieważ wiele z nich wykorzystano przy budowie stacjonarnych punktów oporu na granicy z Chinami. W tej roli czołgi IS-4 wykorzystywano przez kolejnych kilkanaście lat. Z czasem wraz z likwidacją tych garnizonów, czołgi usuwano i złomowano. Do naszych czasów oficjalnie przetrwały tylko 3 wozy, oraz kilka wraków, które znajdują się jeszcze gdzieś na wschodzie Rosji lub np. w Kazachstanie.
Dane taktyczno-techniczne
IS-4 miał 9,79 m długości, 3,26 m szerokości i 2,48 m wysokości, oraz masę 60 ton. Napęd stanowił dwunastocylindrowy silnik diesla o pojemności 38,8 litra i mocy 750 KM, zapewniający prędkość maksymalną 41-43 km/h na drodze, oraz zasięg 170 km na drodze i 80-100 km w terenie.
Pancerz czołgu miał grubość 160 mm z przodu i boku kadłuba, oraz 100 mm z tyłu. Wieża chroniona była pancerzem o grubości 250 mm z przodu i 160-170 mm z boku i tyłu. Uzbrojenie składało się z armaty D-25T kalibru 122 mm, sprzężonej z karabinem maszynowym DSzK kalibru 12,7 mm. Drugi taki karabin umieszczono ona wieży. Załoga liczyła 4 żołnierzy.
