Tradycyjnie, statki i okręty mają długi i wąski kadłub. Czasami występują jednostki dwukadłubowe lub większe, ale łączy je większy stosunek długości do szerokości. Pod koniec lat 60. pojawiła się jednak koncepcja zbudowania okrągłych okrętów wojennych. Zapoczątkowana przez Johna Eldera, została wprowadzona w życie przez rosyjskiego admirała Andrieja Aleksandrowicza Popowa, który zbudował dwa niecodzienne monitory przybrzeżne – Nowgorod i Wiceadmirał Popow. Ich kariera nie była jednak udana.

Geneza

Połowa XIX wieku była okresem licznych eksperymentów i narodzin wielu nietypowych, a często nawet szalonych koncepcji i wizji. Rozwój budownictwa okrętowego w tym czasie cechował się pojawianiem się wielu nietypowych jednostek pływających, które miały eliminować wykrywane w toku eksploatacji problemy. Jednym z nich była słaba stabilność coraz cięższych, posiadających pancerz okrętów wojennych. Konstruktorzy szukali optymalnego kształtu kadłuba, aby zapewnić nowym jednostkom odpowiednią stabilność głównie podczas prowadzenia ognia.

Model Nowgoroda (fot. Zandcee/Wikimedia Commons)
Model Nowgoroda (fot. Zandcee/Wikimedia Commons)

W 1868 roku szkocki konstruktor morski John Elder zaprezentował koncepcję, według której zwiększenie szerokości kadłuba okrętu wojennego zamiast jego wydłużania, miała zwiększać stabilność jednostki podczas strzelania, oraz zmniejszać wagę opancerzenia. W celu zachowania odpowiedniej prędkości taki okręt musiałby posiadać tylko niewiele mocniejszy napęd. Pomysł ten zyskał zainteresowanie w brytyjskiej admiralicji, ale miał ograniczony wpływ na nowo-budowane okręty wojenne. Inaczej sytuacja wyglądała w Rosji.

Z koncepcją Eldera zapoznał się admirał Andriej Aleksandrowicz Popow, który stwierdził, że budując całkowicie okrągły okręt wojenny uzyska się bardzo stabilną, dobrze opancerzoną i dysponującą niewielkim zanurzeniem jednostkę. Przy takich cechach byłby to idealny okręt obrony wybrzeża, a takie Rosjanie potrzebowali na Morzu Czarnym z powodu nałożonych na nich ograniczeń po wojnie krymskiej (1853-1856). Na mocy podpisanego w Paryżu traktatu pokojowego, Morze Czarne stało się strefą neutralną, a Rosja nie mogła posiadać dużej floty morskiej. Zezwolono jedynie na kilka mniejszych jednostek i okręty obrony wybrzeża o małym zanurzeniu. Ograniczenia te praktycznie uniemożliwiały Rosjanom wykorzystanie na tym akwenie dużych okrętów pancernych.

Koncepcje admirała Popowa rozwiązywała ten problem. Jego okrągłe okręty miały być silnie uzbrojone i opancerzone, ale dalej były jednostkami przybrzeżnymi. W związku z tym admirał przedstawił w 1870 roku swój pomysł i wstępne szkice dowódcy rosyjskiej floty, wielkiemu księciu Konstantemu Nikołajewiczowi. Po ich analizie i zaprezentowaniu carowi Aleksandrowi II, zaakceptowano je i rozpoczęto przygotowania do budowy dwóch okrętów.

Nowgorod
Nowgorod

Narodziny popowek

Nowe okręty zyskały miano „popowek” od nazwiska ich projektanta. Chociaż docelowo miały operować na Morzu Czarnym, budowę pierwszego z nich trzeba było przenieść do stoczni w Sankt Petersburgu. Powodem było tymczasowe ograniczenie mocy przerobowych stoczni w Sewastopolu. Równocześnie rozpoczęto proces rozbudowy stoczni w Mikołajowie, w której zamierzano zbudować drugi z okrętów.

Od początku prac nad nimi, projekty ulegały licznym zmianom i modyfikacjom, ale nie wpływało to na spowolnienie prac konstrukcyjnych. Stępkę pod pierwszą z popowek – Nowgorod położono 13 kwietnia 1871 roku w Sankt Petersburgu. Dzięki przeniesieniu stoczniowców z Sewastopola, już w połowie grudnia 1871 roku prace stoczniowe dobiegły końca. 29 grudnia miała miejsce ceremonia nadania nazwy okrętowi, a w styczniu 1872 roku rozpoczęto jego demontaż w celu przewiezienia i zwodowania już w Mikołajewie

Była to trudna operacja logistyczna, ponieważ elementy kadłuba okrętu przewieziono najpierw koleją do Odessy, a potem rzekami do Mikołajowa. Ciężkie maszyny parowe przewieziono natomiast drogą morską przez Gibraltar i cieśniny tureckie. Ponowny montaż okrętu rozpoczęto 2 kwietnia 1872 roku, a wodowanie miało miejsce 2 czerwca 1873 roku). Ostatecznie do służby Nowgorod wszedł 23 października 1873 roku. Koszt budowy jednostki wyniósł około 2 830 000 rubli.

Budowę drugiej jednostki – Wiceadmirał Popow (początkowo Kijów), rozpoczęto 8 września 1874 roku w stoczni w Mikołajowie. Wodowanie miało miejsce 7 października 1875 roku, a do służby okręt wszedł w 1876 roku. Jego budowa przebiegała bez większych problemów, ponieważ prowadzono ją już na Morzem Czarnym. Koszt jego budowy (bez uzbrojenia) wyniósł 3 260 000 rubli.

Nowgorod
Nowgorod

Konstrukcja

Oba okręty chociaż powstawały według tej samej koncepcji, znacznie się od siebie różniły zarówno rozmiarami jak i konstrukcją. Nowgorod był całkowicie okrągły i miał średnicę 30,8 m, oraz wyporność 2531 ton. Napęd stanowiło sześć silników parowych o mocy 3360 ihp, napędzających 6 śrub i zapewniających prędkość maksymalną 6,5 węzła oraz zasięg 480 mil morskich (890 km). Pancerz miał grubość 178-229 mm w basie burtowym i na barbetach oraz 70 mm na pokładzie. Nie były to jednak lite płyty pancerne, a pancerz warstwowy z kilku płyt przedzielonych drewnem.Uzbrojenie okrętu składało się z 2 ładowanych od tyłu armat kalibru 280 mm. Załoga liczyła 151 oficerów i marynarzy.

Wiceadmirał Popow był większy oraz nie miał formy typowego koła. Długość wynosiła 38,7 m a szerokość 35,9 m. Wyporność wynosiła natomiast 3658 ton. Napęd zapewniało 8 silników parowych o mocy 4480 ihp napędzających 6 śrub i zapewniających prędkość maksymalną 8,5 węzła oraz zasięg540 mil morskich (1000 km). Pancerz miał grubość 406 mm w pasie burtowym i na barbetach oraz 70 mm na pokładzie. Podobnie jak w przypadku Nowgoroda, był warstwowy. Uzbrojenie składało się z 2 dział kalibru 305 mm oraz czterech kalibru 86 mm.

Nowgorod
Nowgorod

Eksploatacja

Nowgorod

Już podczas pierwszych prób morskich Nowgoroda wyszły na jaw wady konstrukcyjne jednostki. Zastosowane podstawy dział nie absorbowały siły odrzutu na tyle, aby zachować stabilność jednostki. Już zimą 1873/1874 okręt wrócił do stoczni i został zmodernizowany, dzięki czemu wyeliminowano problemy z odrzutem dział. Nie oznaczało to jednak końca problemów. Specyficznie ukształtowany kadłub znacznie utrudniał żeglugę, a zastosowany napęd był za słaby. Aby obrócić okręt o 360° potrzebne było aż 40-45 minut. Przy wyższym stanie morza rejsy były praktycznie niemożliwe.

Problemy eksploatacyjne sprawiły, że pojawiło się wiele historii, często niepopartych faktami, według których np. okręty obracały się podczas strzelania. O ile faktycznie początkowo był z tym problemem, po wymianie podstaw dział udało się go praktycznie wyeliminować.

Nowgorod podczas budowy
Nowgorod podczas budowy

W trakcie pierwszej modernizacji okręt otrzymał dodatkowo instalację do montażu miny wytykowej oraz podwyższono dziób, aby woda nie zalewała pokładu podczas rejsu z maksymalną prędkością. W 1877 roku okręt otrzymał dodatkowe uzbrojenie w postaci 2 dział kalibru 86 mm, służących do zwalczania lżejszych jednostek. Dodatkowo usunięto wówczas dwa silniki, ponieważ zastosowane kotły były za słabe, aby zasilić wszystkie sześć silników. Zmiana ta sprawiła, że moc silników spadła do 2000 ihp, a prędkość maksymalna do 6 węzłów.

Ze względu na praktycznie zerową dzielność morską, Nowgorod spędził większość kariery na wodach przybrzeżnych lub w portach. W 1883 roku zainstalowano na nim nowe kotły, które pochodziły z Wiceadmirała Popowa, ale przeszły modernizację. Nie wpłynęło to jednak na poprawę osiągów. 13 lutego 1892 roku Nowgorod został przeklasyfikowany na jednostkę obrony wybrzeża i dozbrojony w dwa działka kalibru 37 mm.

Rok później, podczas oględzin kadłuba i maszynowni okazało się, że ich stan jest bardzo zły. W tej sytuacji ograniczono dalsze rejsy i służbę okrętu. Ostatecznie 1 maja 1903 roku wysłużona jednostka została przekazana władzom portu w Mikołajowie, a 3 lipca została skreślona z listy floty. Przez pewien czas Nowgorod wykorzystywany był jako hulk, a w 1908 roku próbowano go bezskutecznie sprzedać Bułgarii. Ostatecznie w grudniu 1911 roku zezłomowano go.

Nowgorod
Nowgorod

Wiceadmirał Popow

W przeciwieństwie do Nowgoroda, Wiceadmirał Popow był nieco bardziej dopracowany. Mimo to nie obyło się bez problemów z uzbrojeniem. Z powodu napiętej sytuacji międzynarodowej i problemów z pozyskaniem odpowiednich podstaw pod działa, Rosjanie opracowali własne, będące kopią niemieckich podstaw z Nowgoroda. Niestety nie były one idealne i musiały być modyfikowane w toku eksploatacji. Przez to nigdy nie zapewniały one odpowiedniej stabilności dla znacznie cięższych dział zastosowanych w tym okręcie.

Wiceadmirał Popow
Wiceadmirał Popow

Kariera Wiceadmirała Popowa była równie spokojna i problematyczna jak Nowgoroda. W 1877 roku oddelegowano go do obrony Odessy z powodu słabej dzielności morskiej. W tym czasie zainstalowano na nim dwa dodatkowe działa kalibru 86 mm oraz minę wytykową. Okręt poddano podobnej modyfikacji jak wcześniejszą jednostkę, czyli usunięto zewnętrzne śruby napędowe i ich silniki. Tym samym moc spadła do 3066 ihp, a prędkość do 7,5 węzła. W 1883 roku podczas kolejnej modernizacji wymieniono kotły.

Niezbyt przydatny okręt o małej dzielności morskiej został 13 lutego 1892 roku przeklasyfikowany na okręt obrony wybrzeża i również otrzymał dwa działka kalibru 37 mm. Dalsza kariera potoczyła się podobnie jak w przypadku Nowgoroda. Z powodu złego stanu technicznego kadłuba i maszynowni ograniczono jego eksploatację, a następnie 2 maja 1903 roku przekazano władzom portu w Mikołajowie. 4 lipca 1903 roku skreślono go ostatecznie z listy floty. Nieprzydatny okręt zaproponowano Bułgarii, ale z racji jego stanu i problematycznej konstrukcji transakcja nie doszła do skutku. Ostatecznie w grudniu 1911 roku rozpoczęto jego złomowanie.

Nowgorod i Wiceadmirał Popow
Nowogrod i Wiceadmirał Popow

Podsumowanie

Popowki były bardzo specyficznymi jednostkami. Ich eksperymentalny charakter sprawił, że nie był udanymi okrętami wojennymi. W toku eksploatacji zauważono, że koncepcja Eldera w rosyjskim wykonaniu nie jest aż tak skuteczna. W związku z tym, po latach nudnej służby i męczących dla załóg rejsów, wycofano je z eksploatacji. Co ciekawe, nie były to jednak jedyne okręty o tego typu konstrukcji stworzone z myślą o rosyjskiej flocie. W 1879 roku w Szkocji rozpoczęto budowę jachtu Liwadia, który posiadał podobny kadłub, ale znacznie większe nadbudówki.

Ze względu na problemy eksploatacyjne, statek nigdy nie był wykorzystywany w swojej oryginalnej formie. Tym samym popowki odeszły w niepamięć jako jeden z wielu nieudanych eksperymentów inżynieryjnych z XIX wieku.

Nowgorod
Nowgorod

Discover more from SmartAge.pl

Subscribe to get the latest posts sent to your email.

Wspieraj SmartAge.pl na Patronite
Udostępnij.