Radziecki bombowiec Iljuszyn Ił-28 o napędzie odrzutowym to jeden z najważniejszych samolotów zbudowanych w ZSRR po II wojnie światowej. Mimo nie najlepszych możliwości bojowych, pozwolił na zdobycie doświadczenia i wiedzy potrzebnej do budowy coraz lepszych maszyn. W wielu krajach bloku wschodniego był natomiast podstawowym bombowcem przez wiele lat.
Geneza
Pod koniec II wojny światowej rozwój samolotów o napędzie odrzutowym zaczął znacząco przyśpieszać. Kolejne kraje dołączały do wyścigu, projektując przede wszystkim coraz lepsze myśliwce napędzane silnikami odrzutowymi. Rozwój większych maszyn z takim napędem był jednak stosunkowo powolny. Pewne doświadczenie w ich budowie zdobyli Niemcy, za sprawą Arado Ar 234. Maszyna ta nie miała dużego wpływu na przebieg działań wojennych, ale była cennym źródłem doświadczenia dla konstruktorów.
Po wojnie, w ZSRR na podstawie materiałów zdobytych w Niemczech, oraz pozyskanych w trakcie wojny od Aliantów rozpoczęto intensywne prace nad rozwojem silników odrzutowych i odpowiednich konstrukcji lotniczych. Po opracowaniu kilku myśliwców, pojawił się pomysł zaprojektowania bombowca o napędzie odrzutowym. Uznano, że najlepszym wyjściem będzie opracowanie samolotu dostosowanego do już sprawdzonych silników Klimow RD-45, które trafiły do MiG-a-15.
Równolegle rozpoczęto kilka projektów, które doprowadziły do powstania takich konstrukcji jak Suchoj Su-10, Tupolew Tu-12 i Tu-14 oraz Iljuszyn Ił-22. Ten ostatni wizualnie był bardzo podobny do Arado, ale różnił się układem silników. W wyniku testów i prób, dowództwo sił powietrznych zainteresowało się projektem Ił-a-22, ale zanim maszyna miałaby trafić do eksploatacji, wymagała dodatkowych modyfikacji i znaczących przeróbek. Zakres prac był tak duży, że doprowadził do powstania całkowicie nowej maszyny, oznaczonej jako Iljuszyn Ił-28 (w kodzie NATO Beagle.
Iljuszyn Ił-28
Prototyp nowego bombowca został oblatany 8 lipca 1948 roku,a następnie skierowany na intensywne próby, w tym porównawcze z Tupolewem Tu-14. W ich wyniku, w 1949 roku podjęto decyzję o skierowaniu Ił-a-28 do produkcji seryjnej.
Maszyna miała 17,45 m długości, 21,45 m rozpiętości skrzydeł a maksymalna masa startowa wynosiła 21 200 kg. Napęd stanowiły dwa silniki Klimow WK-1 (takie same zaczęto stosować w MiG-ach-15), zapewniające prędkość maksymalną 902 km/h i przelotową 770 km/h. Zasięg bombowca wynosił 2400 km. Uzbrojenie składało się z 4 działek kalibru 23 mm, typu NR-23 lub NS-23. Dwa z nich znajdowały się nieruchomo w kadłubie i służyły do ostrzeliwania celów na ziemi, a dwa umieszczono w stanowisku na ogonie. Ładunek bomb wynosił 1000 kg, ale możliwe było przeciążenie maszyny i zabranie 3000 kg bomb. Załoga liczyła 3 osoby.
Oficjalnie do eksploatacji Ił-28 wszedł w 1950 roku. Ze względu na duży potencjał modernizacyjny, szybko opracowano wiele wersji specjalistycznych, dostosowanych do różnych zadań. Najważniejszymi z nich są:
- Ił-28 – wersja podstawowa,
- Ił-28U – wersja szkolno-treningowa. Maszyna miała dwa kokpity, jeden dla pilota, drugi dla instruktora. Jej oblot miał miejsce 18 marca 1950.
- Ił-28R – wersja rozpoznawcza. Oblatano ją 19 kwietnia 1950.
- Ił-28T – wersja torpedowa z zmodyfikowaną komorą bombową pozwalającą na przenoszenie jednej torpedy. Oblatano ją 8 stycznia 1951.
- Ił-28N – nosiciel bomb jądrowych (bomby RDS-4 Tatiana). Po raz pierwszy samolot ten zrzucił bombę 23 sierpnia 1953.
- Ił-28PŁ – samolot zwalczania okrętów podwodnych.
- Ił-28ZA – cywilna odmiana samolotu służąca do badań meteorologicznych.
- Ił-28P – samolot pocztowy dla Aerofłotu.
W Chinach opracowano lokalną kopię Ił-a-28, oznaczoną jako Harbin H-5 (B-5 w wersji eksportowej). Oprócz standardowej wersji bombowca, opracowano wersję rozpoznawczą i szkolną, oznaczone odpowiednio HZ-5 i HJ-5.
Liczba użytkowników Ił-ów-28 jest bardzo długa. Samoloty te trafiły głównie na uzbrojenie sił powietrznych państw bloku wschodniego. Ponadto kilka maszyn znalazło się w Afryce i na Bliskim Wschodzie. W Azji, większość użytkowników samolotów tego typu korzystała z chińskiej wersji H-5. Swoją popularność, Ił-28 zawdzięcza przede wszystkim temu, że… nie miał większej konkurencji w latach 50.
Dopiero w latach 60. wraz z rozwojem mniejszych samolotów wielozadaniowych Ił-28 zaczął stopniowo tracić popularność. Ostatecznie w latach 70. ZSRR wycofało większość posiadanych maszyn tego typu. W pozostałych krajach, w których maszyny tego typu były eksploatowane sytuacja była podobna. Obecnie, chociaż oficjalnie samoloty te uznawane są za wycofane z eksploatacji, przynajmniej kilkadziesiąt pozostaje w służbie w siłach powietrznych Korei Północnej. Kraj ten dysponuje 40-80 maszynami produkcji radzieckiej i chińskiej.
Wśród licznych użytkowników tych samolotów warto wymienić Afganistan, który wykorzystywał od 12 do 45 samolotów tego typu. Maszyny trafiły do tego kraju pod koniec lat 60. Czechosłowacja posiadała kilkanaście samolotów tego typu, które następnie trafiły do Egiptu, gdzie były bardzo intensywnie wykorzystywane w walce z Izraelem. Indonezja zakupiła 30 samolotów w wersji torpedowej i wykorzystywała je do 1972 roku.
Około 42 samolotów tego typu znajdowało się również w 1962 roku na Kubie. Maszyny te podlegały jednak radzieckiemu dowództwu, ponieważ ich zadaniem było przenoszenie broni nuklearnej. Ze względu na Kryzys Kubański, maszyny te wycofano. Do lat 80. Iły-28 wykorzystywało również NRD. Samoloty te były jednak głównie eksploatowane jako maszyny testowe i pomocnicze. Jednym z najdłużej wykorzystujących te samoloty państw była Rumunia. Zakupiła ona kilkadziesiąt samolotów tego typu z ZSRR i Chin. Ostatni z nich wykorzystywano do 2001 roku (sic!)
Chiny jako drugi producent maszyn tego typu stały się szybko największym dostawcą części zamiennych do nich. H-5 produkowano do końca lat 70.
Jednym z większych użytkowników tych maszyn była również Polska. Polskie Siły Powietrzne otrzymały około 100 bombowców tego typu. Wykorzystywano je do lat 70., kiedy to ich miejsce zajęły Su-20. Ostatni samolot tego typu wycofano z eksploatacji 3 października 1979 roku.
Łącznie powstało 6316-6635 samolotów tego typu w różnych wersjach – zarówno w ZSRR jak i Czechosłowacji i Chinach.
Podsumowanie
Iljuszyn Ił-28 był pierwszym produkowanym na dużą skalę radzieckim dwusilnikowym bombowcem o napędzie odrzutowym. Wnioski z eksploatacji maszyn tego typu pomogły w opracowaniu wielu specjalistycznych konstrukcji. Chociaż zakładano, że następcą Ił-ów-28 będą podobne do nich pod względem układu konstrukcji bombowce dwusilnikowe, w praktyce rolę tę przejęły znacznie mniejsze samoloty.
Do naszych czasów, oprócz maszyn znajdujących się w Korei Północnej, przetrwało bardzo wiele egzemplarzy Ił-ów-28 w muzeach, zarówno w Polsce (8 egzemplarzy), jak i w innych krajach. Wiele z nich trafiło również na pomniki.
