ORP Warszawa – ostatni polski niszczyciel

Piątego grudnia 2003 roku przeprowadzono ceremonię opuszczenia bandery na niszczycielu rakietowym ORP Warszawa, znacząc kres służby trzeciego, i ostatniego, okrętu wojennego noszącego nazwę stolicy Polski. Poradziecka jednostka została zastąpiona przez amerykańskie fregaty projektu Olivier Hazard Perry, które do dziś służą w Marynarce Wojennej RP.

ORP Warszawa -monitor rzeczny serii B

Pierwszym okrętem noszącym nazwę miasta stołecznego był, tzw. monitor rzeczny serii B, zbudowany w Kaiserliche Werft Danzig (z niem. Stocznia Cesarska w Gdańsku). ORP Warszawa został zbudowany według planów przygotowanych przez Ministerstwo Spraw Morskich. Do służby wszedł 13 sierpnia 1920 roku, po zaledwie sześciu miesiącach budowy, i była to także pierwsza jednostka, która została zbudowana od podstaw, dla nowo powstałej Marynarki Wojennej RP. W kolejnych miesiącach zwodowano jeszcze trzy, bliźniacze, jednostki: „Pińsk, „Horodyszcze” i „Toruń”.

ORP Warszawa wszedł w skład Flotylli Wiślanej, a prawie dwa lata później przydzielono go do Flotylli Pińskiej (operującej na rzekach Prypeć, Pina, Strumień – tereny dzisiejszej Białorusi). We wrześniu 1939 roku stoczył walkę z oddziałami radzieckimi. Niestety, fakt, niemożności wycofania się ze względu na niski stan wód, zmusił załogę do zatopienia własnego okrętu. 11 października ORP Warszawa został wydobyty i naprawiony przez Rosjan, a następnie wcielony, 24 października, pod nazwą Witebsk, do Flotylli Dnieprzańskiej gdzie ostatecznie zatonął, w 1941 roku, podczas walk z Niemcami. Okoliczności ostatnich godzin życia okrętu nie są do końca znane, ale podejrzewa się celowe zniszczenie przez załogę lub zbombardowanie przez Luftwaffe.

Uzbrojenie było kilkukrotnie modernizowane. Oryginalnie ORP Warszawa był uzbrojony w dwa działa kalibru 105 mm oraz pięć karabinów maszynowych. W 1930 roku zamieniono konfigurację na dwie armaty 75 mm i jedną haubicę 100 mm. Przy tym, ilość karabinów maszynowych spadła do czterech, lecz przystosowana je do prowadzenia ognia przeciwlotniczego. Ostatecznych zmian dokonali Rosjanie przezbrajając jednostkę na swoje własne uzbrojenie. W 1937 roku zastąpiono także, starzejące się silniki Maybach, jednostkami spalinowymi Glennifer co zwiększyło prędkość okrętu z 13,5km/h do 16km/h.

ORP Warszawa – numer 275, okręt projektu 56AE

Kolejnym ORP Warszawa był radziecki niszczyciel projektu 56 (oznaczenie NATO – Kotlin). Stępkę pod budowę okrętu położono 25 grudnia 1954 roku, w stoczni nr 190 im. A. Żdanowa w Leningradzie (obecnie Sankt Petersburg, Rosja). Wodowanie nastąpiło 12 kwietnia 1956 roku, a banderę podniesiono 27 grudnia. We flocie radzieckiej okręt nosił nazwę Sprawiedliwyj.

Był on jednym z trzydziestu jeden niszczycieli tradycyjnych, czyli jednostek posiadających klasyczne, artyleryjsko-torpedowe, uzbrojenie. Kotlin wywodzi się z projektu 41 (klasa Nieustraszony), który był pierwszym powojennym niszczycielem budowanym w ZSRR. Miał zastąpić przestarzałe jednostki bazujące jeszcze na drugowojennych rozwiązaniach. Jednak, z nieznanych przyczyn, ta konstrukcja nie wyszła nigdy z fazy prototypu. Zadanie usprawnienia Nieustraszonego dostał A.L. Fiszer, nawiasem mówiąc, największy krytyk tego projektu. Właściwa seria miała wynosić sto jednostek, lecz szybko zredukowano te plany do czterdziestu sześciu, a w praktyce wykonano tylko dwadzieścia siedem.

Głównym zadaniem okrętów typu 56 było, wykonywanie ataków artyleryjsko-torpedowych przeciwko siłom morskim przeciwnika oraz, ochrona własnych jednostek przed atakami ze strony lotnictwa i jednostek podwodnych. Na główne uzbrojenie składały się dwa, dwulufowe, działa SM-2-1. Szybkostrzelność wynosiła 10-14 strzałów na minutę, przy czym, po jednorazowym wystrzeleniu 54 pocisków konieczna była pięciominutowa przerwa na chłodzenie lufy. Maksymalny zasięg strzału to 27,8km a pułap to 21km. Namiar na cel dostarczał radar Jakor-M, ale była też możliwość użycia dalmierza radiolokacyjnego Sztag-B, znajdującego się w każdej wieży SM-2-1. Na artylerię przeciwlotniczą składały się cztery automaty SM-20 ZIF, o zasięgu 6700m.

Pod koniec lat siedemdziesiątych część okrętów Kotlin przeszło modernizację, mającą na celu polepszyć walory bojowe, leciwych już, jednostek. Ze względu na koszty, wymiana uzbrojenia została przeprowadzona tylko na siedmiu. Sprawiedliwyj był wśród nich. Prace przebiegały w leningradzkiej stoczni w latach 1968-69. Zdemontowano uzbrojenie rufowe: działo SM-2-1, trzy działka SM-20 ZIF, wyrzutnię torped oraz zrzutnie i miotacze bomb głębinowych. Na uzyskanej wolnej przestrzeni postawiono długą nadbudówkę, mającą pomieścić rakietowy system przeciwlotniczy. Był nim M-1 Wołna, który testowano po raz pierwszy właśnie na niszczycielu typu Kotlin, o nazwie Brawyj. Pozytywne testy prototypu dały początek modyfikacjom 56A, a także 56AE (oznaczenie NATO: Kotlin SAM), którego jedynym przedstawicielem, był przyszły ORP Warszawa. Były to pierwsze radzieckie okręty uzbrojone w broń rakietową. Zasięg wystrzeliwanych przez niego pocisków W-601 wynosił 22km, a pułap – 18km. Istniała też możliwość wykonywania uderzeń na cele nawodne, w odległości 4-16 kilometrów od okrętu.

Na uzbrojenie przeciw okrętom podwodnym składały się torpedy SET-53 (zasięg – 8km, maksymalna głębokość 200m, prędkość – 23 węzły/43km/h) oraz rakietowe bomby głębinowe RGB-25 (zasięg – 500m – 2500m, maksymalna głębokość 350m).

Napędem okrętu był podwójny zespół turbin TW-8, o łącznej mocy 72 000 koni mechanicznych. Parę zapewniały dwa kotły KW-41. Jednostki projektu 56 rozwijały prędkość maksymalną 38 węzłów (70km/h), oraz ekonomiczną – 14 węzłów (26km/h). Dawało to zasięg, odpowiednio 414,5 Mm (768km) i 3850 Mm (7130km).

W latach siedemdziesiątych naszego wybrzeża broniły, miedzy innymi, kutry rakietowe projektu 205 (OSA). Polskie zobowiązania wobec Układu Warszawskiego wymagały jednak dodatkowej obecności niszczyciela, zdolnego do zapewnienia ochrony przeciwlotniczej dla reszty naszych okrętów. Dlatego też, w 1969 roku, podjęto decyzję o zakupie 56AE Sprawiedliwyj. Nie była to mała inwestycja gdyż szacuje się iż, jeden niszczyciel, był wart tyle samo co dziewięć jednostek projektu 205. W ramach postępowań dotyczących przyjęcia okrętu na stan, przyszli członkowie załogi zostali wysłani na przeszkolenie do Leningradu. Tam mieli się zapoznać z systemami, których nie posiadała jak dotąd żadna jednostka floty Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Okręt przybył do Polski 25 maja 1970, a 25 czerwca narodził się ponownie jako ORP Warszawa (numer taktyczny 275).