Kraków - od miasteczka do europejskiej metropolii

Na początku 2018 roku zostanie odsłonięty pierwszy pomnik Juliusza Lea. Stanie w symbolicznym miejscu – w dzielnicy Podgórze, u zbiegu ulicy Nadwiślańskiej i Józefińskiej. Miejsce to nie zostało wybrane przypadkowo, to właśnie historyczne połączenie Krakowa z Podgórzem było prawdziwym krokiem milowym w rozwoju stolicy Małopolski.

Mały – duży Kraków

Pierwsze postulaty rozbudowania miasta Juliusz Leo wysunął już pod koniec XIX wieku, wtedy, gdy był członkiem Rady Miasta. Kraków wraz z Błoniami miał wówczas niespełna 7 kilometrów kwadratowych. Jednocześnie Europa zmagała się z „wybuchem miast”, które w tym czasie przeżywały swój największy rozwój. Pojawiły się nowe miejsca pracy, hotele i restauracje, w miastach osiedlało się coraz więcej ludzi.

Prezydent Juliusz Leo (fot. MHK)

Kraków, ze swoimi dość ciasnymi uliczkami, nie był gotowy do takiego skoku cywilizacyjnego. Przez to u progu XX wieku był jednym z najbardziej zaludnionych obszarów w monarchii habsburskiej. Dla wizjonerów takich jak Juliusz Leo jasne było, że w tych starych murach miasto się już nie rozwinie – komentuje prof. Łukasz Sroka z Uniwersytetu Pedagogicznego.

Powiększenie udało się jednak dopiero, gdy został prezydentem. Sprawował władzę nieprzerwanie przez 14 lat, jednocześnie aktywnie uczestnicząc w walce o niepodległą Polskę. Dzięki Leo Kraków zyskał nowe perspektywy rozwoju. Uporządkowane zostały miejskie finanse, wykupiono Wawel z rąk armii austro-węgierskiej, rozbudowano sieć kanalizacyjną, wodociągową i tramwajową oraz utworzono jednostkę miejską, która zajęła się sprzątaniem ulic – komentuje Katarzyna Olesiak, dyrektor Wydziału Kultury i Dziedzictwa Narodowego Urzędu Miasta Krakowa.

Krakowskie sukiennice w latach 1900-1915 (fot. fotopolska.eu)

Plan Juliusza Lea realizowany w latach 1910 – 1915 sprawił, że miasto powiększyło się aż ośmiokrotnie – do 46,9 km², stając się jednocześnie większe od Warszawy. W tamtym czasie Kraków zyskał oblicze nowoczesnej, europejskiej metropolii – dodaje pani Katarzyna Olesiak.

Jak Kraków stał się miastem na miarę europejskiej czołówki

Od początku prezydentury Juliusz Leo modernizował Kraków, za wzór przyjmując stolice takie jak Wiedeń czy Paryż. Zwracał szczególną uwagę na wygląd miasta – jego „prawą ręką” i wiceprezydentem był wybitny architekt, Józef Sare. To za prezydentury Juliusza Lea wzniesiono pomnik Grunwaldzki na placu Matejki, a także zbudowano kompleks szpitalny na ulicy Kopernika (obecnie Szpital Uniwersytecki).

Wykupił również Wawel z rąk armii austro-węgierskiej i przystąpił do jego szerokiej rewitalizacji. Zamek został bowiem w znacznym stopniu zniszczony, pełniąc funkcję koszarów wojskowych. Prezydent skierował do polskich artystów i techników konkurs na plan regulacyjny miasta. Miał on za zadanie zespolić jego starą i nową część. Rozplanowano więc nowe drogi i mosty. Powstały osiedla mieszkaniowe (na Salwatorze i przy pl. Kazimierza Wielkiego), gmachy publiczne (szkoły, takie jak miejska szkoła gotowania i gospodarstwa domowego i Szkoła Przemysłowa, kina „Wanda”, „Uciecha”) oraz zabudowa handlowo – przemysłowa i tereny zielone, m.in. Park Wolski. Nie tylko rozszerzono linie tramwajowe, ale zbudowano także nowe sieci z zastosowaniem nowoczesnych rozwiązań technicznych.

Wawel – wały obronne nad Smoczą Jamą – 1900 rok (fot. inż. K. Cybulski/fotopolska.eu)

To wówczas końcowe przystanki zostały wyposażone w pętle, a wszystkie odcinki stały się dwutorowe. Co ciekawe, tramwaje kursowały wówczas co około 30 minut. Plan Regulacyjny Wielkiego Krakowa był pierwszym takim rozwiązaniem w Polsce. Wyprzedził m.in. Plan Wielkiego Lwowa i Plan Wielkiej Warszawy. Wielu zmian Juliusz Leo nie zdążył wprowadzić. Zmarł w trakcie prezydentury, w wyniku komplikacji po przebytym ataku serca.

W planach miał budowę kanału spławnego Wiedeń – Kraków, mającego na celu połączenie Dunaju z Wisłą. Drugim nieudanym przedsięwzięciem było przyłączenie Wieliczki do Krakowa. Wieliczka wybroniła się dzięki Kopalni Soli – wspomina wnuk prezydenta, Juliusz Wit Leo. – Gdyby nie przedwczesna śmierć na pewno powstałoby więcej inwestycji publicznych o charakterze architektonicznym – kamienice, szkoły. Inwestycje budowlane były oczkiem w głowie prezydenta. Dodatkowo rozwijałby też mocniej sieć kanalizacyjną i wodociągową. To była bolączka ówczesnego Krakowa – dodaje prof. Łukasz Sroka.

Budowa III Mostu na Wiśle, 1910 r. (fot. fotopolska.eu)

Mimo niedokończonych inwestycji śmiało można powtórzyć za Tadeuszem Boyem Żeleńskim, iż „dał on miastu ramę dla przyszłego rozwoju na 100 lat”. Mimo to, po śmierci Juliusza Leo Kraków nie rozwijał się już tak dynamicznie. Duży wpływ miała na to sytuacja międzynarodowa (wojna polsko-ukraińska oraz polsko-bolszewicka), a także przeniesienie wszystkich ważnych instytucji do Warszawy. Kraków pozostał jednak ważnym ośrodkiem polskości.

Wielki Kraków

Koncepcja Wielkiego Krakowa to najważniejsze dzieło Juliusza Leo. Sam jego inicjator jest postrzegany jako jeden z najwybitniejszych prezydentów autonomicznego Krakowa – komentuje Katarzyna Olesiak. Realizacja planu sprawiła, że miasto powiększyło się o kilkanaście małych gmin oraz kilka obszarów dworskich. W latach 1910 -1915 do Krakowa wcielono m.in.: Zakrzówek, Kapelankę, Dębniki, Czarną Wieś, Kawiory, Zwierzyniec, Prądnik, Grzegórzki czy Płaszów.

Dworek pod Jeleniem przy Rynku Głównym (Podgórskim), lata 1900-1915. (fot. fotopolska.eu)

Dlaczego zatem miasta nie powiększono wcześniej? Co sprawiło, że połączenie trwało tak długo? Możemy wyróżnić trzy główne powody. Przede wszystkim przeszkodą było konserwatywne społeczeństwo, które bało się zmian i rozwoju. Pojawiły się obawy przed zniszczeniem miasta i przeświadczenie, że powiększenie miasta nie jest nikomu potrzebne. Ponadto rozszerzenie granic wiązało się z ogromnymi kosztami. Przyłączone tereny, w większości ubogie, wymagały wielu inwestycji – wyjaśnia prof. Łukasz Sroka.

Prawdziwym wyzwaniem okazały się negocjacje z Podgórzem. Był to rejon dobrze rozwinięty, z doskonałymi terenami pod fabryki. Dlatego burmistrz Podgórza nie od razu przyjął propozycję Juliusza Lea. To Kraków bowiem miał zyskać znacznie więcej niż Podgórze. Jak finalna decyzja o połączeniu z Krakowem wpłynęła na ówczesny rozwój Podgórza?

Wnętrze kamieniołomu Liban, lata 1910-1920 (fot. fotopolska.eu)

Dzisiaj to ścisłe centrum miasta, które urzeka bogatą ofertą kulturalną i historyczną. Mieszkańcy cenią ten obszar za doskonałą komunikację oraz nowe miejsca pracy. Obok nowoczesnych osiedli mieszkaniowych można tu znaleźć liczne placówki edukacyjne i medyczne, centra sportowe i aktywności gospodarczej. Mieści się tutaj także największa galeria handlowa w Krakowie i nowoczesny kompleks biurowy Bonarka Bussines Park, w którym swoje siedziby mają m.in. firmy takie jak: VSoft, Lufthansa i CryptoTech.

Rejon ciągle się rozwija, stawiając na inwestycje. Otwierane są kolejne budynki biurowe, powstają nowe miejsca do zamieszkania jak Lokum Vista, realizowane przez Lokum Deweloper. Cieszymy się, że nasza inwestycja powstaje w miejscu o tak ciekawej historii. Ma to istotny wpływ na kształtowanie współczesnych terenów miejskich. Podczas wyboru lokalizacji dla inwestycji Lokum Vista istotne dla nas były przede wszystkim obecne zalety tego obszaru: rozwinięta komunikacja, która pozwala na szybki dojazd do samego serca Krakowa, liczne tereny rekreacyjne, czy najchętniej odwiedzana krakowska galeria handlowa z bogatą ofertą kulturalną i gastronomiczną. To sprawia, że okolica jest niejako miastem w mieście – jest tutaj wszystko, co potrzebne do życia – komentuje Eryk Nalberczyński, dyrektor ds. sprzedaży Lokum Deweloper.

Czy współczesne perspektywy rozwoju Podgórza mają związek z połączeniem z Krakowem w 1915 roku? Czy Podgórze na przestrzeni tych lat zawsze było ważnym obszarem Krakowa? Odpowiedzi na te pytania znajdą Państwo w kolejnym artykule, który poświęcony będzie historii samego Podgórza.