Japoński lotniskowiec Akagi – od krążownika liniowego po lotniskowiec

Japonia była jednym z krajów, który bardzo intensywnie rozwijał koncepcję lotnictwa morskiego. Po udanych testach lotniskowca Hōshō, japońska flota bardzo intensywnie starała się pozyskać kolejne lotniskowce. Okazją ku temu była potrzeba wykorzystania niedokończonych kadłubów krążowników liniowych typu Amagi, z których ostatecznie jeden przebudowano na lotniskowiec Akagi. Okręt zakończył swoją karierę podczas Bitwy o Midway w 1942 roku.

Geneza i projekt krążowników liniowych typu Amagi

Historia lotniskowca Akagi zaczęła się na długo przed pojawieniem się pomysłu budowy lotniskowców w Japonii i związana była z ambitnym planem rozbudowy Japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej (Dai-Nippon Teikoku Kaigun) zwanym programem „Floty Osiem-Osiem” (Hachi-Hachi Kantai). Program ten, zainicjowany jeszcze w 1907 roku, miał na celu budowę ośmiu pancerników i ośmiu krążowników liniowych, aby dorównać potęgom morskim takim jak Wielka Brytania i Stany Zjednoczone. W 1920 roku zatwierdzono ostateczny, zmodernizowany wariant planu, obejmujący budowę czterech pancerników typu Tosa oraz czterech krążowników liniowych typu Amagi.

Krążowniki liniowe typu Amagi (nazwane na cześć gór w Japonii: Amagi,Akagi,Atago,Takao) miały być jednymi z najpotężniejszych okrętów wojennych swoich czasów. Projekt, stworzony przez japońskich inżynierów pod kierownictwem kapitana Yuzuru Hiragi, zakładał budowę okrętów o wyporności standardowej 41 200 ton, długości całkowitej 251 m i szerokości 31 m. Ich napęd miał stanowić innowacyjny system turbin parowych, pozwalający na osiągnięcie prędkości maksymalnej 30 węzłów, co czyniło je szybszymi od większości ówczesnych pancerników. Głównym uzbrojeniem miało być dziesięć dział kalibru 410 mm, rozmieszczonych w pięciu podwójnych wieżach.

Stępkę pod budowę przyszłego Akagi położono 7 grudnia 1920 roku w stoczni w Kure. Miał to być drugi okręt typu, nazwany na cześć góry Akagi, położonej w prefekturze Gunma. Losy okrętów typu Amagi miały jednak zmienić się diametralnie wkrótce po rozpoczęciu ich budowy.

Traktat Waszyngtoński i przebudowa na lotniskowiec

Koszty budowy tak olbrzymiej floty były astronomiczne i stanowiły poważne obciążenie dla budżetów państw. W celu ograniczenia tego wyścigu zbrojeń i stabilizacji sytuacji międzynarodowej, 6 lutego 1922 roku podpisano Traktat Waszyngtoński. Sygnatariuszami były Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Japonia, Francja i Włochy. Traktat narzucił surowe limity na tonaż i uzbrojenie okrętów liniowych. Zgodnie z jego postanowieniami, Japonia musiała zrezygnować z budowy już rozpoczętych pancerników i krążowników liniowych. Tym samym, wśród okrętów skazanych na kasację znalazły się niedokończone jednostki typu Tosa i Amagi.

Traktat Waszyngtoński dopuszczał jednak wyjątek. Pozwalał on na przekształcenie dwóch kadłubów okrętów liniowych, nie większych niż 33 000 ton wyporności standardowej, na lotniskowce. To postanowienie, znane jako „klauzula lotniskowców”, stało się kluczowe dla przyszłości Akagi i Amagi. Japońska Marynarka Wojenna podjęła decyzję o przebudowie kadłubów Amagi i Akagi na lotniskowce. Prace nad Amagi wstrzymano jednak po trzęsieniu ziemi w Kantō, które miało miejsce 1 września 1923 roku. Jego skutkiem były bowiem duże uszkodzenia kadłuba okrętu, który uznano za nienadający się do przebudowy. Zamiast niego zdecydowano się wykorzystać kadłub pancernika Kaga.

Przebudowa Akagi oficjalnie rozpoczęła się 19 listopada 1923 roku w stoczni w Yokosuce. Projekt przebudowy, nadzorowany przez kapitanów Yuzuru Hiragę i Shigeru Fukuyamę, był bardzo nietypowy, nawet jak na pierwsze lotniskowce. Pierwotny plan zakładał bowiem budowę okrętu z trzema pokładami lotniczymi. Górny, długi pokład startowy o długości 190,2 m, służył do startów cięższych samolotów oraz do przyjmowania lądujących maszyn. Środkowy, krótki pokład o długości zaledwie 15 m, służył do startów lekkich samolotów, a dolny pokład, również krótki, ale o długości 55,6 m, był przeznaczony dla bombowców. To innowacyjne, ale w praktyce nieefektywne rozwiązanie, miało na celu umożliwienie jednoczesnego startu wielu maszyn. Okręt miał również unikalny system dwóch kominów, które odprowadzały spaliny do burty: dolny, duży komin skierowany w dół, a górny, mniejszy, w górę.

Służba i modyfikacje

Akagi został zwodowany 22 kwietnia 1925 roku, a do służby wszedł 25 marca 1927 roku, jako drugi lotniskowiec Japońskiej Marynarki Wojennej po Hōshō. Jego początkowa grupa lotnicza składała się z 16 myśliwców Nakajima A1N, 28 bombowców torpedowych Mitsubishi B1M3 i 16 samolotów rozpoznawczych Mitsubishi 2MR. Po wejściu służby Akagi stał się okrętem flagowym 1. Dywizjonu Lotniskowców i był intensywnie wykorzystywany do szkolenia i rozwijania taktyki wykorzystania lotniskowców. Zauważono wówczas, że przyjęty układ konstrukcyjny okrętu jest nieefektywny i trzy pokłady startowe są mało przydatne, zwłaszcza wraz z pojawieniem się nowocześniejszych i zarazem cięższych samolotów.

W związku z tym, w latach 1935-1938 Akagi przeszedł gruntowną i kosztowną modernizację w stoczni w Sasebo. Trzy pokłady lotnicze zastąpiono jednym, jednolitym pokładem startowym o długości 249,2 m. Kominy połączono w jeden, duży komin skierowany w dół, a wyspę dowodzenia umieszczono po lewej stronie, co było nietypowym rozwiązaniem i utrudniało manewry lądowania. Zmodernizowany Akagi mógł przenosić do 91 samolotów, przy czym 25 było zmagazynowanych w hangarach) i osiągał prędkość 31,5 węzła. Wyporność standardowa wzrosła do 36 500 ton. W trakcie prac zmodernizowano kotły i przystosowano je tylko do opalania ropą.

Dane taktyczno-techniczne (po modernizacji w 1938 roku)

Po zakończeniu modernizacji, Akagi wrócił do służby 31 sierpnia 1938 roku. Typowa grupa lotnicza na jego pokładzie składała się wówczas z 12 myśliwców Mitsubishi A5M (oraz 4 rezerwowych maszyn), 19 bombowców nurkujących Aichi D1A (oraz 5 rezerwowych maszyn) i 35 bombowców/bombowców torpedowych Yokosuka B4Y (oraz 16 rezerwowych maszyn). Po szkoleniu i przetestowaniu okrętu, lotniskowiec popłynął w kierunku wybrzeża Chin, gdzie wspierał działania wojsk lądowych.

22 listopada 1941 roku lotniskowiec został włączony w skład grupy, która miała uderzyć na Pearl Harbor. W tym czasie w skład jego grupy lotniczej wchodziło 21 myśliwców Mitsubishi A6M Zero, 18 bombowców nurkujących Aichi D3A i 27 bombowców torpedowych Nakajima B5N. 7 grudnia 1941 roku, podczas ataku na amerykańską bazę, z pokładu Akagi wystartowało 27 bombowców torpedowych Nakajima B5N „Kate” i 9 myśliwców Mitsubishi A6M „Zero” w pierwszej fali ataku. Bombowce te, dowodzone przez komandora Mitouo Fuchidę, zadały poważne uszkodzenia amerykańskim okrętom USS Oklahoma, USS West Virginia i USS California. W drugiej fali wystartowało 18 bombowców Aichi D3A „Val”, które zaatakowały pancerniki USS Maryland i USS Pennsylvania, a także krążownik USS Raleigh i niszczyciel USS Shaw, a także 9 myśliwców Mitsubishi A6M „Zero.

Na przełomie marca i kwietnia 1942 roku Akagi i pozostałe okręty Kido Butai przeprowadziły rajd na Ocean Indyjski. Celem było wyeliminowanie sił brytyjskich i utrudnienie ich operacji na tym obszarze. 5 kwietnia 1942 roku japońskie samoloty, w tym te z Akagi, zatopiły brytyjskie krążowniki HMS Cornwall i HMS Dorsetshire u wybrzeży Cejlonu. Natomiast 9 kwietnia 1942 roku, samoloty z Akagi i innych lotniskowców zlokalizowały i zatopiły brytyjski lotniskowiec HMS Hermes wraz z niszczycielem HMAS Vampire.

Bitwa o Midway i zatopienie Akagi

Najbardziej dramatyczny i jak się później okazało ostatni rozdział w historii Akagi nastąpił podczas Bitwy o Midway, która rozpoczęła się 4 czerwca 1942 roku. Japońska flota w skład której wchodziły lotniskowce Akagi, Kaga, Sōryū i Hiryū, miała zaatakować bazę na atolu Midway i sprowokować do walki pozostałe amerykańskie lotniskowce. W tym czasie grupa lotnicza składała się z 24 myśliwców Mitsubishi A6M „Zero”, 18 bombowców nurkujących Aichi D3A „Val” i 18 bombowców torpedowych Nakajima B5N „Kate”.

Rankiem 4 czerwca, japońskie samoloty uderzyły na Midway. Atak ten spotkał się jednak z silnym oporem i nie przyniósł oczekiwanych rezultatów. W międzyczasie, wiceadmirał Nagumo, nie wiedząc o lokalizacji amerykańskich lotniskowców, podjął decyzję o przezbrojeniu samolotów z torped na bomby do ataku na cele naziemne, a następnie z powrotem na torpedy, gdy zorientował się, że amerykańskie lotniskowce są w pobliżu. Ten chaos na pokładach, opóźnienia i brak informacji o pozycji przeciwnika, okazały się fatalne.

Od około godziny 7:55 trwały walki między japońskimi myśliwcami, a kolejnymi falami amerykańskich bombowców nurkujących i torpedowych, które atakowały japoński zespół. Starcia były bardzo intensywne i przyniosły spore straty zwłaszcza niezbyt doświadczonym amerykańskim jednostkom. Około godziny 10:20, amerykańskie bombowce nurkujące Douglas SBD Dauntless z lotniskowca USS Enterprise dowodzone przez komandora podporucznika Clarence’a Wade’a McClusky dotarły nad japońską flotę i wykorzystały chwilowe zamieszanie i brak osłony powietrznej japońskiego zespołu.

W ciągu zaledwie kilku minut, lotniskowce Akagi, Kaga i Sōryū zostały trafione i poważnie uszkodzone. Akagi otrzymał jedno, ale za to śmiertelne trafienie. Bomba, zrzucona prawdopodobnie przez porucznika Richarda Besta, przebiła pokład lotniczy i eksplodowała w hangarze, w którym znajdowały się w pełni uzbrojone i zatankowane samoloty oraz uzbrojenie, które wcześniej z nich zdemontowano. Wybuchy paliwa i amunicji wywołały gigantyczny pożar, który ogarnął cały okręt. Pomimo wysiłków załogi, pożaru nie udało się opanować. W tej sytuacji wiceadmirał Nagumo musiał przenieść się na krążownik Nagara o 10:46. Do wieczora próbowano uratować Akagi, ale ostatecznie podjęto decyzję o opuszczeniu pokładu i zatopieniu uszkodzonego lotniskowca. 5 czerwca 1942 roku o godzinie 4:55 nad ranem, japońskie niszczyciele Arashi, Nowaki, Hagikaze i Maikaze wystrzeliły torpedy, które posłały płonący wrak lotniskowca na dno.

Podsumowanie

Bitwa o Midway była olbrzymią klęską japońskiej floty. Chociaż jeszcze nie przesądziła o losach wojny, miała kluczowe znaczenie dla powstrzymania japońskiej ekspansji. Utrata lotniskowców, w tym Akagi była bardzo bolesna. W trakcie bitwy wyszły na jaw wszystkie wady pierwszych japońskich lotniskowców, które nie były chronione odpowiednim pancerzem, miały za słabe uzbrojenie przeciwlotnicze, a osłaniające je jednostki nie były w stanie zapewnić odpowiedniej osłony przeciwlotniczej.

Wrak Akagi został odnaleziony 20 października 2019 roku na głębokości 5490 m, około 2100 km od PearlHarbor przez Roba Krafta i Franka Thompsona. Co istotne, oględziny wraku wykazały, że jest w stosunkowo dobrym stanie. Warto dodać, że ten sam zespół zlokalizował wcześniej wrak lotniskowca Kaga. Kolejne oględziny wraku we wrześniu 2023 roku potwierdziły te informacje.