France II – jeden z największych żaglowców w historii

Chociaż największym tradycyjnym żaglowcem był niemiecki Preußen, drugie miejsce zajmuje francuski France II. Żaglowiec ten, chociaż minimalnie krótszy, miał większy tonaż. Zbudowano go już po zatonięciu niemieckiego rekordzisty, ale jego kariera również była krótka, ponieważ zatonął w 1922 roku.

Geneza

Początek XX wieku stanowił apogeum i jednocześnie zmierzch ery windjammerów, czyli jednych z największych i najszybszych żaglowców jakie budowano. Choć silniki parowe i spalinowe zyskiwały coraz większą popularność, dla przewozu masowych ładunków na długich dystansach, zwłaszcza tych o niskiej wartości jednostkowej, olbrzymie żaglowce wciąż oferowały konkurencyjne koszty. Armatorzy największych mocarstw kolonialnych, mający dostęp do różnych rynków zbytu w koloniach interesowali się stosunkowo tanimi w eksploatacji żaglowcami, widząc w nich alternatywę dla wciąż sprawiających problemy parowców.

Francuskie firmy żeglugowe na przełomie XIX i XX wieku aktywnie rywalizowały z potęgą brytyjskich i niemieckich armatorów, zwłaszcza jeśli chodzi o możliwości i rozmiary posiadanych jednostek. W tym czasie największym żaglowcem na świecie był niemiecki „Preußen”, jednak jego kariera dobiegła końca w 1910 roku, gdy statek został staranowany podczas rejsu Kanałem La Manche. Zniszczenie statku sprawiło, że we Francji pojawił się pomysł zbudowania równie dużego żaglowca, który również zapisałby się w historii.

Société Anonyme des Navires Mixtes zamówiła u  Gustave Leverne projekt olbrzymiego żaglowca, który miał wyróżniać się zarówno rozmiarami jak i zastosowanymi rozwiązaniami technicznymi. Kluczowym elementem, mającym zrewolucjonizować eksploatację, miało być zastosowanie silników pomocniczych oraz napędu parowego do mechanizacji obsługi takielunku. Miało to drastycznie zmniejszyć wymaganą liczebność załogi, a tym samym koszty operacyjne, w stosunku do tradycyjnych windjammerów, gdzie obsługa tak wielkich żagli wymagała olbrzymiej i doświadczonej marynarzy.

Nowy największy żaglowiec świata

Budowę żaglowca powierzono stoczni Chantiers et Ateliers de la Gironde w Bordeaux, a oficjalne zamówienie wpłynęło w 1911 roku. Stępkę położono w marcu 1912 roku, a wodowanie miało miejsce 9 listopada 1912 roku. Żaglowiec otrzymał nazwę „France II”. Jego konstrukcja opierała się na potężnym, stalowym kadłubie, który miał wytrzymać trudne warunki na szlaku wokół Przylądka Horn – jedynej dostępnej trasie w przypadku rejsów do Nowej Kaledonii.

Żaglowiec był pięciomasztowym barkiem i miał bardzo podobne wymiary do niemieckiego „Preußen”. Jego długość całkowita wynosiła 146,5 m, z długością kadłuba 134,5 m. Szerokość wynosiła 16,96 m, a maksymalne zanurzenie sięgało 7,53 m. O ile pod względem wymiarów statek był nieco mniejszy od niemieckiego rekordzisty, to pod względem pojemności był nieco większy. „France II” posiadał tonaż 5633 GRT i wyporność około 10 710 ton. Maksymalna waga ładunku, paliwa i zapasów, którą mógł zabrać, wynosiła 7300 ton.

Podstawowym napędem „France II” był oczywiście wiatr. Statek posiadał więc potężne ożaglowanie o powierzchni aż 6350 m², na którą składało się 38 żagli (20 żagli rejowych, 12 sztaksli, 4 żagle przednie i 2 żagle gaflowe na bezanmaszcie). Od początku zakładano jednak, że „France II” nie będzie tradycyjnym żaglowcem. Statek został wyposażony w dwa pomocnicze silniki wysokoprężne Schneidera o mocy 950 KM każdy, napędzające dwie, umieszczone na stałe śruby. Miały one ułatwiać rejsy podczas złej pogody, a także manewrowanie. Ponadto miały zapewnić większą punktualność przy dłuższych rejsach, w przypadku niekorzystnego wiatru. Przy sprzyjających warunkach, żaglowiec mógł osiągnąć prędkość 16-17 węzłów, lub 10 węzłów przy wykorzystaniu samych silników diesla.

Kluczową innowacją, która zredukowała stałą załogę do zaledwie 45 osób, było zastosowanie parowych wind do obsługi lin i żagli. Ponadto wnętrze statku urządzono wyjątkowo elegancko jak na jednostkę towarową. Do dyspozycji załogi oddano pomieszczenia socjalne z pianinem i zdobionymi meblami. Ponadto na pokładzie znajdowało się 7 luksusowych kabin dla pasażerów, biblioteka, ciemnia fotograficzna i niewielkie SPA. Dużą nowością było również zainstalowanie radiostacji.

Eksploatacja

Prace wyposażeniowe trwały do sierpnia 1913 roku, a próby od 27 sierpnia do października 1913 roku, a w swój pierwszy rejs „France II” wyszedł 4 listopada 1913 roku. Głównym zadaniem żaglowca miało być utrzymanie strategicznego szlaku handlowego z Nową Kaledonią, zamorskim terytorium Francji na Oceanie Spokojnym. Stamtąd transportowano rudę niklu, niezbędną dla europejskiego przemysłu, zwłaszcza rozwijającego się sektora zbrojeniowego i stalowego. W drodze powrotnej przewożono również inne produkty, takie jak wełna, łój i pszenica. Trasa ta, obejmująca opłynięcie Przylądka Dobrej Nadziei lub Przylądka Horn, była jedną z najtrudniejszych i najbardziej wymagających na świecie. Do wybuchu I wojny światowej „France II” wykonał jednak tylko dwa takie rejsy.

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 roku żaglowiec odbył jeszcze jeden rejs do Nowej Kaledonii, po czym wykorzystywano go do obsługi krótszych tras. W 1915 roku został sprzedany firmie Leroux-Henzey, a rok później Compagnie Française de Marine et de Commerce. Mimo zmian właściciela, portem macierzystym było Rouen. Wojna zmieniła jednak skala niebezpieczeństw, z jakimi musiała radzić sobie załoga. Dołączyło od nich zagrożenie ze strony niemieckich okrętów podwodnych i krążowników pomocniczych. W związku z tym na pokładzie żaglowca zainstalowano dwa działa kalibru 90 mm. Podobno 27 lutego 1917 roku doszło do incydentu, podczas którego „France II” miał zostać zaatakowany przez niemieckiego u-boota. Dzięki wysokiej szybkości żaglowiec uciekł. Ciężko jednak potwierdzić tę historię.

Po zakończeniu wojny, w 1919 roku, „France II”poddano znaczącej modernizacji. Podjęto wówczas decyzję o demontażu obu silników i śrub napędowych. Zmodyfikowano również takielunek. Kariera statku nie obfitowała w ciekawsze i co istotne intratne rejsy. Dwa pierwsze rejsy do Nowej Kaledonii okazały się finansową porażką, jednak w 1922 roku podjęto decyzję o kolejnym takim rejsie. Żaglowiec wyruszył 10 lutego 1922 roku w jak się później okazało swój ostatni rejs. Po dostarczeniu ładunku, statek wyruszył w drogę powrotną, jednak 12 lipca 1922 roku, podczas silnego sztormu osiadł na mieliźnie, a następnie utknął na rafie Ouano, w pobliżu Nowej Kaledonii.

Cała załoga zeszła do szalup ratunkowych i przeżyła, ale los żaglowca był przesądzony. Koszty uwolnienia statku przy wykorzystaniu holownika były zbyt wysokie, aby opłacało się to zrobić. W związku z tym postanowiono go porzucić. Paradoksalnie, pozostawiony własnemu losowi żaglowiec opierał się falom aż do 1944 roku, kiedy to amerykańskie lotnictwo wykorzystało wrak jako… cel podczas ćwiczeń. Tak definitywnie zakończyła się kariera „France II”, jednego z największych żaglowców w historii.

Podsumowanie

„France II” uznawany jest za jeden z największych żaglowców w historii. Pod względem tonażu przewyższa nawet słynny niemiecki żaglowiec „Preußen”, od którego jest jednak nieznacznie krótszy. Te drobne różnice w wymiarach, oraz przede wszystkim w sposobie klasyfikowania największych żaglowców w historii sprawiają, że czasami to „France II” uznawany jest za największy żaglowiec w historii. Dodatkowo wiele zależy od tego jak traktuje się pomocniczy napęd, wykorzystywany przez francuską jednostkę. Jego obecność znacznie wpływa na to jakie żaglowce bierze się pod uwagę przy tworzeniu zestawień.

Jako ciekawostkę warto dodać, że w oparciu o zmodyfikowane i unowocześnione plany „France II”, zbudowano w 2021 roku żaglowiec Flying Clipper (obecnie SV Golden Horizon). Jest on większy od pierwowzoru, ale widać w nim francuski rodowód.