SS City of New York i SS City of Paris – pierwsze dwuśrubowe liniowce

W drugiej połowie XIX wieku transatlantycka żegluga pasażerska przeżywała prawdziwy rozkwit. Linie żeglugowe konkurowały ze sobą o miano najszybszego i najbardziej luksusowego przewoźnika, a statki stawały się symbolami narodowej dumy i postępu technologicznego. Praktycznie każdy nowy liniowiec był w jakimś stopniu jednostką rekordową lub wyjątkową. Wśród wyróżniających się jednostek z tego okresu szczególne miejsce zajmują SS City of New York i SS City of Paris, które na długie lata zdominowały szlaki północnego Atlantyku.

Geneza

Utworzone w 1850 roku linie żeglugowe Inman Line obsługiwały początkowo połączenie między Liverpoolem a Filadelfią. Przez lata firma działała prężnie i rozwijała się, jednak na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku sytuacja uległa zmianie. Chcąc polepszyć swoją sytuację, zamówiono nowy liniowiec SS City of Rome, który ostatecznie okazał się porażką. W tej sytuacji zarząd firmy podjął decyzję o jej formalnej likwidacji i przejęciu w 1886 roku przez największego z wierzycieli, czyli International Navigation Company z USA. Zachowano jednak nazwę firmy, dzięki czemu kontynuowała ona swoją działalność.

Nowy właściciel dysponował odpowiednimi funduszami aby poprawić jej sytuację. Jedną z pierwszych decyzji było odświeżenie floty, aby wyrównać szanse w rywalizacji z ówcześnie największymi armatorami w Wielkiej Brytanii, czyli Cunard Line i White Star Line. Do Wielkiej Brytanii wysłano zespół pod kierownictwem Clementa Griscoma, który miał znaleźć stocznię, która zbudowałaby nowy liniowiec. Fundusze na jego budowę w wysokości 2 mln dolarów miała zapewnić firma Pennsylvania Railroad.

Wybór padł na stocznię J & G Thomson w Clydebank w Szkocji, która z powodu sytuacji na rynku pilnie szukała nowych kontraktów. Chcąc zapewnić sobie jak najlepszą umowę, zarząd stoczni zaproponował zbudowanie dwóch statków w cenie 1,85 mln dolarów za sztukę (współcześnie około 62,9 mln dolarów). Propozycja została zaakceptowana, w związku z czym przystąpiono do prac projektowych.

Według założeń, nowe liniowce miały być nie tylko luksusowe, ale również bardzo szybkie. W pracach uwzględniono wnioski z nieudanej eksploatacji SS City of Rome. Były to pierwsze tak duże jednostki pasażerskie napędzane dwoma zestawami maszyn parowych, z których każda napędzała oddzielną śrubę. Takie rozwiązanie, będące wówczas nowością, znacząco zwiększało bezpieczeństwo żeglugi, gdyż awaria jednej maszyny nie unieruchamiała całkowicie statku. Dzięki temu możliwe było również zrezygnowanie z ciężkich, zmniejszających prędkość pod parą masztów dla żagli.

Statki były również wyposażone w podwójne dno, co dodatkowo poprawiało ich pływalność w przypadku uszkodzenia kadłuba i zwiększało bezpieczeństwo. Kadłuby statków były podzielone na 16 wodoszczelnych przedziałów za pomocą 15 poprzecznych grodzi, które wznosiły się 4,5 m ponad linię wodną. Poniżej pokładu salonowego nie było żadnych otworów w grodziach, nawet wodoszczelnych drzwi, co dodatkowo zwiększało bezpieczeństwo w przypadku zalania jednego z przedziałów. Aby jeszcze bardziej zwiększyć bezpieczeństwo, dwa silniki parowe umieszczono w oddzielnych przedziałach.

Dane techniczne:

Konstrukcja kadłubów charakteryzowała się eleganckimi, opływowymi liniami, które przyczyniały się do ich imponującej prędkości. Trzy wysokie kominy i trzy smukłe maszty nadawały im charakterystyczny, majestatyczny wygląd. Oba liniowce zaprojektowano początkowo z myślą o przewożeniu 540 pasażerów pierwszej klasy, 200 drugiej klasy i 1000 w trzeciej klasie.

Wnętrza statków były wykończone z niezwykłym przepychem, oferując pasażerom pierwszej klasy luksusowe kabiny z bieżącą ciepłą i zimną wodą, elektryczną wentylacją i oświetleniem. Publiczne pomieszczenia pierwszej klasy, takie jak biblioteka czy palarnia były bogato zdobione, a jadalnia posiadała ogromną kopułę, która zapewniała naturalne światło pasażerom. Wykorzystano w nich drogie drewno, marmur, jedwabne tapety i bogate zdobienia, co czyniło je jednymi z najbardziej komfortowych jednostek swoich czasów.

Zarząd Inman Line zakładał, że nowe liniowce będą jednymi z najważniejszych statków pływających pod brytyjską banderą, co miało pozwolić na zapewnienie sobie długoterminowego kontraktu na przewóz poczty. Ze względu na zmiany właścicielskie brytyjski rząd wypowiedział jednak umowę, przez co liniowce nie mogły korzystać z prestiżowego prefiksu RMS (ang. Royal Mail Ship). Zamiast tego musiały korzystać z standardowego S/S (SS) – ang. Steam Ship.

SS City of New York

SS City of New York został zwodowany 15 marca 1888 roku, a prace wykończeniowe trwały do lipca 1888 roku. Jego dziewicza podróż z Liverpoolu do Nowego Jorku rozpoczęła się 1 sierpnia 1888 roku, a statek dotarł do celu 10 sierpnia 1888 roku. Bardzo szybko liniowiec zdobył uznanie za swoją prędkość i luksus, stając się flagową jednostką Inman Line. W przeciwieństwie do siostrzanego SS City of Paris, SS City of New York tylko raz zdobył błękitną wstęgę Atlantyku podczas rejsu z zachodu na wschód 17 sierpnia 1892 roku. Podczas tego rejsu pokonał trasę w 5 dni, 19 godzin i 57 minut. Warto zaznaczyć, że w 1890 roku statek uczestniczył w nieformalnym wyścigu z konkurencyjnym liniowcem SS Teutonic, co dodatkowo podgrzewało atmosferę rywalizacji na Atlantyku.

W 1893 roku, w wyniku problemów finansowych Inman Line, firma została wchłonięta przez International Navigation Company, co doprowadziło do utworzenia nowej firmy International Navigation’s American Line. W tej sytuacji nazwę statku zmieniono na SS New York. Pod amerykańską banderą statek kontynuował regularne rejsy transatlantyckie, zyskując dużą popularność.

W 1898 roku, podczas wojny amerykańsko-hiszpańskiej, 26 kwietnia 1898 roku SS New York został przejęty przez US Navy i przekształcony w krążownik pomocniczy USS Harvard. Został uzbrojony w 8 dział kalibru 130 mm i 8 dział kalibru 57 mm. Wykorzystywano go do rejsów patrolowych oraz transportowych na Karaibach. Po zakończeniu wojny, 2 września 1898 roku, statek powrócił do służby cywilnej pod nazwą SS New York.

Na początku XX wieku, w związku z rozwojem technologii parowych i pojawieniem się nowych, szybszych jednostek, SS New York zaczął tracić swoją dominującą pozycję. W latach 1901-1903 przeszedł znaczną modernizację w stoczni w Filadelfii, podczas której wymieniono jego maszyny parowe na nowsze, co miało na celu zwiększenie jego prędkości. Przebudowa obejmowała również usunięcie jednego komina, co zmieniło jego charakterystyczny wygląd z trzech na dwa kominy. Dodatkowo pozostałe dwa kominy podwyższono. Do służby liniowiec wrócił 14 kwietnia 1903 roku.

10 kwietnia 1912 roku doszło do ciekawego incydentu z udziałem SS New York. Wychodzący z portu w Southampton RMS Titanic prawie uderzył w SS New York. Na szczęście dzięki szybkiej reakcji kapitanów i holowników, udało się uniknąć wypadku. Chociaż może, gdyby statki zderzyły się, albo nawet otarły, to Titanic musiałby pozostać w porcie i nie zatonąłby podczas pierwszego rejsu? W 1913 roku statek został przekonfigurowany, oferując miejsca tylko dla pasażerów drugiej i trzeciej klasy, co odzwierciedlało zmieniające się zapotrzebowanie na transatlantyckie podróże i konkurencję ze strony jeszcze nowocześniejszych liniowców. Na początku I wojny światowej w 1914 roku, American Line przywróciła Liverpool jako swój brytyjski port docelowy. Jako liniowiec pod neutralną banderą, SS New York był bardzo rentowny, aż do momentu przystąpienia Stanów Zjednoczonych do wojny.

Udział w I wojnie światowej i dalszy los

W 1917 roku, po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do I wojny światowej (6 kwietnia 1917 roku), SS New York został ponownie zarekwirowany przez amerykańskie władze 26 maja 1917 roku. Został przebudowany na uzbrojony transportowiec wojska. 9 maja 1918 roku kontrolę nad nim przejęła ponownie US Navy, co doprowadziło do zmiany nazwy na USS Plattsburgh.

Podczas wojny statek wielokrotnie przewoził amerykańskich żołnierzy do Europy, a także transportował rannych z powrotem do Stanów Zjednoczonych. Od 27 lipca 1917 roku do 19 września 1919 roku wykonał 13 rejsów do Europy, przewożąc 24 330 żołnierzy. Jego ostatnia podróż w roli transportowca zakończyła się 29 sierpnia 1919 roku w Nowym Jorku. Został przekazany Departamentowi Wojny Stanów Zjednoczonych 6 października 1919 roku, a następnie zwrócony właścicielom 7 października 1919 roku.

Po wojnie statek, pod swoją starą nazwą SS New York, kontynuował służbę pasażerską na trasie do Europy, jednak jego dni świetności bezpowrotnie minęły. W 1920 roku wycofano go z eksploatacji i w tym miejscu pojawia się ciekawy, aczkolwiek nieco skomplikowany epizod, który trudno zweryfikować. Według części źródeł, liniowiec wykonał jeszcze dwa rejsy przez Atlantyk, ale będąc własnością Polish Navigation Company. Założonej w 1919 roku w Nowym Jorku polsko-amerykańskiej spółki transportowej, która funkcjonowała do 1922 roku. Statek ten nie widnieje jednak na liście jednostek należących do tego armatora, więc możliwe, że był tylko chwilowo czarterowany do wykonania rejsów.

Po bankructwie Polish Navigation Company, SS New York miał zostać sprzedany do Irish American Line, a potem do United Transatlantic Line. Problemy finansowe sprawiły, że krótko później statek ponownie zmienił właściciela i trafił do American Black Sea Line. 10 czerwca 1922 roku liniowiec wypłynął z Nowego Jorku do Neapolu i Konstantynopola, ale w 1923 roku trafił do Genui we Włoszech, gdzie został zezłomowany.

SS City of Paris

Drugim liniowcem był SS City of Paris zwodowany 20 października 1888 roku. Pierwszy rejs statku rozpoczął się 3 kwietnia 1889 roku. Podobnie jak pierwszy ze statków, SS City of Paris szybko zyskał reputację jednego z najszybszych transatlantyków, ponieważ wielokrotnie zdobywał Błękitną Wstęgę Atlantyku.

Błękitna Wstęga Atlantyku (Wschód-Zachód):

• 2-8 maja 1889 roku – dystans 2855 mil morskich (5287 km), 5 dni 24 godziny i 7 minut, średnia prędkość 19,95 węzła,
• 22-29 sierpnia 1889 roku – dystans 2788 mil morskich (5163 km), 5 dni 19 godziny i 18 minut, średnia prędkość 20,10 węzła,
• 20-27 lipca 1892 roku – dystans 2785 mil morskich (5158 km), 5 dni 15 godziny i 58 minut, średnia prędkość 20,48 węzła,
• 13-18 października 1892 roku – dystans 2782 mile morskie (5152 km), 5 dni 14 godziny i 24 minuty, średnia prędkość 20,70 węzła.

Błękitna Wstęga Atlantyku (Zachód-Wschód):

• 15-22 maja 1889 roku – dystans 2894 mile morskich (5360 km), 6 dni i 29 minut, średnia prędkość 20,03 węzła.

W lutym 1890 roku, SS City of Paris miał poważny wypadek, kiedy w trakcie rejsu pękł mu jeden z wałów napędowych. Odłamki uszkodziły kadłub i grodzie, powodując zalanie obu maszynowni. Dzięki solidnej konstrukcji i wodoszczelnym przedziałom statek nie zatonął, ale dryfował bezwładnie na Atlantyku. Po dwóch dniach dryfowania, załodze udało się przywołać pomoc, wysyłając łódź ratunkową z oficerem, który nawiązał kontakt z przepływającym parowcem SS Adriatic. Statek został odholowany do Queenstown (obecnie Cobh) w Irlandii przez parowiec Aldersgate. Incydent ten wymagał długiej i kosztownej naprawy, która trwała do września 1891 roku, a statek powrócił do służby dopiero 14 października 1891 roku.

Podobnie jak SS City of New York, w 1893 roku SS City of Paris został przejęty przez International Navigation’s American Line i przemianowany na SS Paris. Jego dalsza kariera była bardzo podobna do siostrzanego SS New York. W 1898 roku, podczas wojny amerykańsko-hiszpańskiej, SS Paris został zarekwirowany przez US Navy i również przebudowany na krążownik pomocniczy. Jego uzbrojenie składało się z 12 dział kalibru 152 mm i 20 dział kalibru 57 mm. Nadano mu wówczas nazwę USS Yale.

Jednym z pierwszych zadań statku dowodzonego przez kapitana Williama Wise, było sprawdzenie, czy w San Juan w Puerto Rico znajduje się hiszpańska eskadra admirała Carvera. Aby wykonać zadanie, USS Yale musiał jednak przepłynąć obok hiszpańskiego fortu w Morro Castle. W związku z tym, kapitan Wise wpadł na bardzo oryginalny pomysł. Ze względu na pośpiech, USS Yale nie został przemalowany na szaro, więc cały czas wyglądał jak statek cywilny. W związku z tym, Wise nakazał zmienienie oznaczeń jednostki na stosowane na SS City of Rome, który potencjalnie mógł znaleźć się w tym samym rejonie i był bardzo podobny do USS Yale.

Dzięki temu udało mu się prześlizgnąć obok fortu, bez alarmowania hiszpańskiej załogi. Co ciekawe, podobno wymieniono nawet sygnały z załogą fortu, która nie zdawała sobie sprawy z tego, że jest to krążownik pomocniczy US Navy. Po udanej misji, w trakcie której nie odnaleziono okrętów admirała Carvera, USS Yale zdobył hiszpański parowiec Rita. Przez resztę konfliktu statek wykonywał rejsy patrolowe i transportowe na Karaibach.

Po zakończeniu wojny został zwrócony cywilnym właścicielom i wrócił do służby jako SS City of Paris, a potem ponownie jako SS Paris. Co jednak ciekawe, do 3 lipca 1899 roku cały czas był formalnie na liście okrętów US Navy. W tym czasie, 21 maja 1899 roku z powodu błędu nawigacyjnego SS Paris wpadł na skały Manacles u wybrzeży Kornwalii w Wielkiej Brytanii. Co istotne, do wypadku doszło praktycznie w tym samym miejscu, gdzie 9 miesięcy wcześniej, 14 października 1898 roku zatonął parowiec Mohegan. Na pokładzie tej jednostki zginęło wówczas 106 z 197 osób na pokładzie. Na SS Paris obyło się jednak bez ofiar. 

Akcja ratunkowa była długa i skomplikowana, a statek został poważnie uszkodzony, pozostając na skałach przez ponad trzy miesiące. Został uwolniony 11 lipca 1899 roku i odholowany do stoczni Harland and Wolff w Belfaście, gdzie przeszedł gruntowny remont i modernizację. W ramach tej modernizacji zainstalowano nowe maszyny parowe, co miało poprawić jego niezawodność. Usunięto również trzeci komin, a dwa pozostałe podwyższono. Statek wszedł ponownie do służby jako SS Philadelphia w 1901 roku.

W 1902 roku na pokładzie liniowca Guglielmo Marconi prowadził eksperymenty z bezprzewodowym telegrafem. W 1913 roku SS Philadelphia przeszedł przebudowę taką samą jak SS New York i został przekształcony w jednostkę dwuklasową. Wraz z wybuchem I wojny światowej, jako statek neutralny, liniowiec stał się bardzo dochodowy.

Udział w I wojnie światowej i dalszy los

W maju 1918 roku liniowiec został przejęty przez US Navy i przebudowany na transportowiec wojska USS Harrisburg. Przewoził żołnierzy i zaopatrzenie na front zachodni, głównie między wschodnim wybrzeżem USA a Francją. Pomimo swojego wieku i wcześniejszych uszkodzeń, wykazał się dużą wytrzymałością i niezawodnością. Po zakończeniu wojny, wykorzystywano go do przywożenia żołnierzy z powrotem do USA. Ostatecznie we wrześniu 1919 roku został zwrócony właścicielom i powrócił do swojej nazwy SS Philadelphia.

W 1920 roku wycofano go jednak z eksploatacji z powodów finansowych. W 1922 roku niepotrzebny już i wysłużony liniowiec został sprzedany New York-Naples Steamship Company, która zamierzała wykorzystać go na trasach na Morzu Śródziemnym. Niestety w sierpniu, podczas pobytu w Neapolu we Włoszech doszło do buntu załogi. Dodatkowo lokalne władze nie wydały zgody na wyjście statku w morze z powodu jego stanu technicznego. Według informacji prasowych z tamtego okresu, powodem buntu były działania agitatorów komunistycznych wśród załogi. Skala buntu na pokładzie była tak duża, że doszło do podpalenia statku. Wrak został wyrzucony na brzeg 26 sierpnia 1922 roku. Lokalna policja aresztowała buntowników, a wypalony wrak został w 1923 roku zezłomowany w Genui.

Podsumowanie

SS City of New York i SS City of Paris były prawdziwymi ikonami transatlantyckiej żeglugi końca XIX wieku. Ich innowacyjna konstrukcja, oparta na nowatorskim zastosowaniu dwóch śrub napędowych i wodoszczelnych grodzi, znacznie zwiększyła bezpieczeństwo i niezawodność na morzu, stanowiąc wzór dla przyszłych projektów. Ich imponująca prędkość i luksusowe wnętrza, stworzone z niezwykłą dbałością o detale, uczyniły je liderami w swojej klasie, wielokrotnie zdobywającymi prestiżową Błękitną Wstęgę Atlantyku.

Ich kariery, choć obfitujące w spektakularne sukcesy i rekordy, były również naznaczone licznymi wyzwaniami, w tym zmianami właścicieli i wielokrotnymi zmianami roli – od luksusowych liniowców, przez krążowniki pomocnicze, aż po kluczowe transportowce wojska podczas I wojny światowej i zwyczajne, ekonomiczne statki pasażerskie. Mimo iż ostatecznie ustąpiły miejsca nowocześniejszym i większym jednostkom, SS City of New York i SS City of Paris zapisały się w historii jako jedne z najważniejszych transatlantyków.