Zbudowany w 1913 roku pancernik Dante Alighieri był pierwszym włoskim dreadnoughtem. Okręt wyróżniał się silnym uzbrojeniem, umieszczonym w charakterystyczny i nietypowy sposób, jednak w trakcie swojej kariery nigdy nie miał okazji sprawdzić się w boju, a pod koniec lat 20. stał się ofiarą cięć budżetowych.
Geneza
Regia Marina (Włoska marynarka wojenna) na przełomie XIX i XX wieku była zbieraniną różnych, często bardzo nietypowych okrętów wojennych, które projektowano według oryginalnych projektów. Jako młode państwo, Włochy nie miały wieloletniej tradycji budowy okrętów wojennych i z opóźnieniem przystąpiły do morskiego wyścigu zbrojeń, zapoczątkowanego wraz z pojawieniem się okrętów pancernych.
W 1901 roku włoski inżynier okrętowy, pułkownik Vittorio Cuniberti zaprezentował oryginalną koncepcję budowy silnie uzbrojonego pancernika, wyposażonego w jeden typ dział, najlepiej kalibru 305 mm. Pomysł ten nie zyskał aprobaty włoskiej floty, ale jego autor postanowił podzielić się nim na łamach prasy. W tym samym czasie podobne głosy, sugerujące budowę pancerników uzbrojonych w jeden typ i kaliber dział artylerii głównej zyskiwały stopniowo popularność na świecie, zwłaszcza po bitwie pod Cuszimą w 1905 roku.
Wraz z rozpoczęciem w Wielkiej Brytanii prac nad pancernikiem HMS Dreadnought, kolejne floty zaczęły projektować podobne jednostki. Włosi dopiero w 1907 roku powrócili do koncepcji Cunibertiego, ale tym razem z większym zainteresowaniem. Dowództwo Regia Marina zleciło opracowanie planów nowego typu pancernika, który dorównywałby, albo i przewyższał powstające dreadnoughty.
Z kilku koncepcji, które powstały, ostatecznie wybór padł na projekt admirała Edoardo Masdea. Zdając sobie sprawę z mniejszych mocy przerobowych włoskich stoczni, oraz postępującymi pracami nad dreadnoughtami dla floty austro-węgierskiej, Masdea postanowił zaprojektować okręt wyróżniający się potężną salwą burtową, znacznie większą, niż w przypadku okrętów brytyjskich i francuskich i porównywalną z projektowanymi pancernikami typu Viribus Unitis. Zakładano, że okręt powstanie równolegle z innymi dreadnoughtami, ale będzie od nich lepiej uzbrojony, dzięki czemu nie stanie się tak szybko przestarzały.
Aby nie przesadzić z wypornością, okręt miał otrzymać szczątkową nadbudówkę, a wszystkie wieże umieszczono w jednej płaszczyźnie (z czasem wieżę dziobową nieco podniesiono). Przy zastosowaniu czterech trzydziałowych wież, okręt dysponował potężną salwą burtową, składającą się z 12 dział, ale równocześnie tzw. salwa pościgowa była ograniczona do jedynie 3 dział, w porównaniu do 4 lub 6 w przypadku innych ówczesnych pancerników.
Pierwszy włoski dreadnought
Budowę okrętu zlecono stoczni Castellammare RN, a stępkę położono 6 czerwca 1909 roku. Wodowanie okrętu miało miejsce 20 sierpnia 1910 roku, a prace wykończeniowe przeciągnęły się do 15 stycznia 1913 roku. Okręt otrzymał nazwę Dante Alighieri.
Pierwszy włoski dreadnought miał 168 m długości i wyporność 19 550 ton. Napęd stanowiły cztery turbiny parowe o mocy 32 190 KM, zapewniające prędkość 22 węzłów (chociaż zakładano, że powinna ona dojść do 23 węzłów), oraz zasięg 4800 mil morskich (8900 km), przy prędkości 10 węzłów. Uzbrojenie okrętu składało się z czterech trzydziałowych wież z armatami kalibru 305 mm, mogącymi strzelać na obie burty. Artyleria dodatkowa składała się z 12 pojedynczych dział kalibru 120 mm w kazamatach i czterech podwójnych wież z takimi samymi działami. Ponadto okręt otrzymał 13 dział kalibru 76,2 mm i trzy pojedyncze wyrzutnie torped kalibru 450 mm. Opancerzenie pancernika miało grubość 254 mm w pasie burtowym i na wieżach, 38 mm na pokładzie i 305 mm na mostku. Załoga liczyła 981 oficerów i marynarzy.
Już w trakcie budowy okrętu, dowództwo Regia Marina uznała, że Dante Alighieri będzie jedynym okrętem typu. Kolejne jednostki miały powstawać według nowych, bardziej dopracowanych planów, w których największą różnicą było umieszczenie wież artylerii głównej w superpozycji na dziobie i rufie. Bezpośrednim następcą pierwszego włoskiego dreadnoughta zostały pancerniki typu Conte di Cavour.
Po wejściu do służby Dante Alighieri stał się okrętem flagowym Regia Marina. Wraz z wybuchem I wojny światowej oddelegowano go do grupy bojowej, która miała przechwycić Austro-Węgierską flotę, gdyby ta chciała rozpocząć działania na Morzu Śródziemnym. Tak się jednak nigdy nie stało, przez co pancernik całą wojnę spędził na rutynowych rejsach patrolowych, nigdy nie biorąc udziału w walce.
Po wojnie okręt poddano kilku modernizacjom, w ramach których zainstalowano nowy dalmierz oraz uzbrojenie przeciwlotnicze. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza we Włoszech sprawiała, że pod koniec lat 20. podjęto decyzję o zmniejszeniu floty i wycofaniu zbędnych okrętów wojennych. Wybór był łatwy do przewidzenia. Będący jedyną jednostką swojego typu, Dante Alighieri został skreślony z listy floty 1 lipca 1928 roku, a następnie został zezłomowany.
Podsumowanie
Mimo ambitnych planów, Dante Alighieri nie był tak przełomową jednostką jak zakładano. Jego największą wadą był układ uzbrojenia, który ograniczał możliwości bojowe – oprócz salwy burtowej, która była silna, ale jak pokazało doświadczenie wojenne, nie zawsze możliwa do wykorzystania.
Co ciekawe, podobny układ uzbrojenia został zastosowany na rosyjskich dreadnoughtach. Niektórzy historycy uważają, że Rosjanie inspirowali się włoskimi projektami (jak to miało miejsce w latach 30.), ale według dostępnych danych, radzieckie okręty powstały według całkowicie rodzimego projektu, nie mającego związku z włoskim okrętem.