Giulio Cesare – z ziemi włoskiej do Rosji

Włoskie pancerniki podczas II wojny światowej nie odegrały znaczącej roli w działaniach wojennych, zapisując się na kartach historii licznymi nieskutecznymi rejsami przeciwko alianckiej żegludze w rejonie Morza Śródziemnego. Jedynie historia pancernika Giulio Cesare wyróżnia się zwłaszcza powojennym losem jednostki, która trafiła do ZSRR.

Geneza

Pierwszym włoskim dreadnoughtem był pancernik Dante Alighieri, którego budowę rozpoczęto w 1909 roku. Już rok później w stoczni Cantieri Ansaldo w Sestri Ponente koło Genui rozpoczęto budowę kolejnych pancerników należących do typu Conte di Cavour. Okręty te zaprojektował Edoardo Masdea i według założeń, miały one być odpowiedzią na francuskie pancerniki typu Courbet.

Jednym z okrętów tego typu był pancernik Giulio Cesare. Stępkę pod niego położono 24 czerwca 1910 roku, a wodowanie miało miejsce 15 października 1911 roku. Włoską banderę okręt podniósł 14 maja 1914 roku. Okręt miał 176 m długości i wyporność ponad 25 000 ton. Napęd stanowiły cztery turbiny parowe o mocy 31 000 KM, zapewniające prędkość 21,5 węzła oraz zasięg 8900 km przy prędkości 10 węzłów.

Uzbrojenie okrętów składało się z 13 dział kalibru 305 mm umieszczonych w trzech potrójnych i dwóch podwójnych wieżach, 18 dział kalibru 120 mm, 14 dział kalibru 76,2 mm oraz trzech wyrzutni torped kalibru 450 mm. Okręt chroniony był pancerzem o grubości 130-250 mm w pasie burtowym, 24-40 mm na pokładzie, 240-280 mm na wieżach, 130-230 mm na barbetach i 180-280 mm na mostku.  Załoga liczyła 31 oficerów i 969 marynarzy.

Eksploatacja

Podczas I wojny światowej pancernik nie miał okazji do wykazania się, ponieważ austro-węgierska flota liniowa niechętnie opuszczała porty, a działania tureckiej floty nie interesowały Włochów. Łącznie w trakcie wojny  Giulio Cesare odbył dwa rejsy bojowe, spędzając w morzu 31 godzin, a także liczne rejsy szkolne i treningowe, trwające łącznie 387 godzin.

Po wojnie pancernik wziął udział w okupacji greckiej wyspy Korfu w 1923 roku (spowodowanej śmiercią włoskiego generała Enrica Telliniego podczas wytyczania granicy grecko-albańskiej). W 1926 roku pancernik został przeniesiony do rezerwy, a w 1928 roku reaktywowany jako okręt szkolny. Równocześnie generał Francesco Rotundi opracował plan modernizacji Regia Marine, w ramach którego Giulio Cesare miał przejść kapitalny remont połączony z przebudową.

Prace na pancerniku rozpoczęto 25 października 1933 roku w stoczni Cantieri Navali del Tirreno e Riuniti w Genui, a zakończono 1 czerwca 1937 roku. Zakres prac był bardzo duży i znacząco wpłynął na polepszenie zarówno osiągów jak i możliwości bojowych okrętu.

Wydłużono dziób, przez co okręt miał 186 m długości, a jego wyporność wzrosła do 29 600 ton. Wymieniono napęd, instalując dwie turbiny parowe o mocy 75 000 KM, zapewniające prędkość maksymalną 27 węzłów oraz zasięg 11 900 km przy prędkości 13 węzłów.

Dużą zmianą było zainstalowanie nowych dział artylerii głównej kalibru 320 mm, uraz usunięcie środkowej wieży artylerii głównej (tym samym okręt miał łącznie 10 dział zamiast 13). Wymieniono działa artylerii dodatkowej, rezygnując z umieszczenia ich w barbetach (działa kalibru 120 mm umieszczono w sześciu podwójnych wieżach). Wzmocnieniu uległo uzbrojenie przeciwlotnicze, w skład którego weszły 8 dział kalibru 100 mm, 12 działek kalibru 37 mm i 12 karabinów maszynowych kalibru 13,2 mm (warto dodać, że krótko po zakończeniu I wojny światowej pancernik otrzymał kilka mniejszych dział przeciwlotniczych). Załoga wzrosła do 1260 oficerów i marynarzy.

Chociaż w porównaniu z nowymi pancernikami, Giulio Cesare nie był aż tak nowoczesny, w swoim czasie znacząco zwiększył potencjał włoskiej floty liniowej. Wraz z wybuchem II wojny światowej okręt został oddelegowany do działań przeciwko brytyjskiej flocie w rejonie Morza Śródziemnego. Do pierwszego starcia a okrętami Royal Navy doszło już 9 lipca 1940 roku. Włoski pancernik stoczył krótki pojedynek artyleryjski z brytyjskim pancernikiem HMS Warspite, odnosząc niewielkie uszkodzenia i według niepotwierdzonych informacji uzyskał jedno trafienie w brytyjski okręt.

Po naprawach pancernik wrócił do służby i wziął udział w kilkunastu rejsach bojowych, których celem były alianckie konwoje. Skuteczność okrętu była zerowa, głównie z powodu złej taktyki walki oraz systematycznie pogarszających się osiągów pancernika. Łącznie w latach 1940-1943 Giulio Cesare odbył 38 rejsów bojowych, spędzając w morzu 912 godzin i pokonując dystans 31 385 km.

Wraz z kapitulacją Włoch w 1943 roku, załoga pancernika uciekła na Maltę, nie chcąc, aby Giulio Cesare wpadł w niemieckie ręce. Okręt nigdy nie wrócił do służby we włoskiej flocie, ponieważ na mocy traktatu pokojowego został przekazany w 1949 roku Związkowi Radzieckiemu w ramach reparacji wojennych.

Z ziemi włoskiej do Rosji

19 stycznia 1949 roku pancernik z włoską załogą i radzieckimi oficerami przepłynął z Augusty na Sycylii do Wlory w Albanii, gdzie przejęła go radziecka załoga. Oficjalnie banderę ZSRR okręt podniósł 6 lutego 1949 roku, a jego nazwa została przemianowana na Noworossijsk. Dowódcą okrętu został komandor Nikołaj Koszkariew, który dowodził wcześniej pancernikiem Archangielsk (wydzierżawiony Związkowi Radzieckiemu brytyjski pancernik HMS Royal Sovereign).

Po przejęciu okręt został poddany dokładnym oględzinom, które wykazały, że jak na swój wiek jest w całkiem niezłym stanie. W ciągu kilku kolejnych lat pancernik wykorzystywano w Flocie Czarnomorskiej głównie jako jednostkę szkolną. Noworossijsk przeszedł w tym czasie wiele remontów i modernizacji, w ramach których stare włoskie wyposażenie stopniowo zamieniano na nowsze, radzieckie. Rozważano nawet przezbrojenie pancernika w działa kalibru 305 mm, takie same jak w radzieckich pancernikach.

Niestety służba okrętu pod radziecką banderą zakończyła się tragicznie w 1955 roku. O godzinie 1.30, w nocy z 28 na 29 października w części dziobowej pancernika doszło do olbrzymiej eksplozji. Mimo podejmowanych prób ratowania okrętu, wlewająca się wodą doprowadziła do jego przechyłu. Początkowo nie wydano rozkazu opuszczenia okrętu, licząc, że pancernik da się uratować, jednak o godzinie 4.15 Noworossijsk przewrócił się na lewą burtę i zatonął.

Zginęło około 604 marynarzy, będących głównie członkami załogi pancernika, lub należących do ekip ratunkowych. Z wywróconego do góry dnem okrętu udało się uratować 7 marynarzy, którzy sami wydostali się z okrętu oraz dwóch kolejnych, których uratowali nurkowie.

Natychmiast rozpoczęto śledztwo, które miało wykazać przyczynę zatonięcia okrętu. Ostatecznie uznano, że doszło do eksplozji starej, niemieckiej miny, która zalegała w mule na dnie. Do odpowiedzialności pociągnięto dowódcę okrętu oraz wysokich rangą oficerów Floty Czarnomorskiej. Wrak pancernika został w 1957 roku podniesiony z dna i zezłomowany.

Ze względu na przebieg śledztwa, narodziło się wiele teorii, według których okręt nie zatonął w sposób opisany przez komisję. Pojawiły się nawet plotki o rzekomym udziale brytyjskich agentów w zatopieniu okrętu, albo prowokacji KGB. żadna z tych teorii nie została jednak nigdy potwierdzona.