Broken Arrow – amerykańskie wypadki z bronią nuklearną

Broń atomowa to od 70 lat najpotężniejszy oręż w arsenałach światowych mocarstw. Skutki jego użycia są porażające. Mówi się jednak, że “nawet nienabity pistolet raz do roku strzela“. Każda broń, od procy po samolot czasem ulega awarii, lub uszkodzeniu w skutek niewłaściwej obsługi. Łatwo się domyślić czym może grozić usterka lub błąd w obsłudze głowicy atomowej. Ale czy wiemy do ilu takich sytuacji już doszło i jak blisko byliśmy katastrofy?

Geneza

Broń z głowicami atomowymi można przenosić na kilka sposobów. Obecnie najbardziej rozpowszechnione są międzykontynentalne balistyczne pociski rakietowe (ang. InterContinental Ballistic Missile – ICBM) wystrzeliwane ze wzmocnionych silosów. Rzadziej wykorzystywane są okręty podwodne, samoloty bombowe, lub mobilne wyrzutnie kołowe lub kolejowe.

Zaletą ICBM jest zasięg i możliwości przenoszenia wielu głowic, ponieważ rakieta przenosząca je może być niemalże dowolnie duża i ciężka. Pociski wystrzeliwane z wyrzutni mobilnych, czy to jeżdżących, pływających, czy latających mają już ograniczenia, zarówno gabarytowe jak i wagowe.

Wadą wyrzutni stacjonarnych jest jednak to, że łatwo je zniszczyć w pierwszym ataku, gdyż ich pozycje są zazwyczaj znane przeciwnikowi, podczas gdy ukryte okręty podwodne, pociągi, wyrzutnie samochodowe, czy samoloty w powietrzu trudniej wykryć i zniszczyć, dzięki czemu mogą wykonać uderzenie odwetowe. Zaletą samolotów jest także możliwość uderzenia na samodzielnie wyszukane cele, oraz możliwość odwołania ich ataku w razie potrzeby.

Największą wadą wczesnych rakiety balistycznych, takich jak Tytan I czy Atlas był napęd w postaci silników na płynne paliwo. Silniki takie były prostsze konstrukcyjnie i dawały większy ciąg, jednak rakieta napędzana takim silnikiem nie była gotowa do natychmiastowego odpalenia.

Składniki paliwa były żrące i toksyczne, dlatego rakietę taką przed odpaleniem należało zatankować, co trwało kilka do kilkunastu godzin. Wady tej pozbawione były zwykłe bomby atomowe przenoszone przez bombowce, teoretycznie wystarczyło je po prostu zrzucić, jednak bombowiec strategiczny potrzebował także czasu na zatankowanie, start i zbliżenie się do celu. Jednym z sposobów zredukowania czasu potrzebnego do rozpoczęcia działań, było utrzymywanie maszyn w powietrzu na tzw. patrolach atomowych.

W ramach trwającej od 1960 do 1968 roku operacji Chrome Dome w powietrzu utrzymywano 24 godziny na dobę kilkanaście maszyn uzbrojonych w broń atomową. Samoloty odbywały loty wzdłuż wybrzeży USA, Kanady, Grenlandii, lub przez Atlantyk, Gibraltar nad Morze Śródziemne kilkukrotnie tankując w powietrzu. Tak intensywna eksploatacja, wraz ze zmęczeniem powodowanym długimi lotami i trudnymi warunkami atmosferycznymi na dalekiej północy doprowadziły do kilku poważnych incydentów.

Wypadki z bronią atomową takie jak przypadkowa eksplozja określano kryptonimem – Broken Arrow (pol. Złamana Strzała). Zgubienie lub kradzież z kolei nazywano – Empty Quiver (pol. Pusty Kołczan).

Broken Arrow

Pierwszy wypadek z bronią atomową miał miejsce 13 lutego 1950 roku, kiedy to bombowiec B-36 podczas mającego trwać 24 godziny lotu ćwiczebnego wzdłuż zachodniego wybrzeża USA i Kanady stracił moc w 3 z 6 silników. Dowódca zadecydował o zrzucie pozbawionej rdzenia plutonowego bomby atomowej Mark IV, która eksplodowała w powietrzu. Nie była to jednak eksplozja nuklearna, a jedynie wybuch konwencjonalnego ładunku inicjującego.

Mimo pozbycia się ważącej 5 ton bomby bombowiec i tak nie był w stanie utrzymać się w powietrzu, w związku z czym załoga postanowiła opuścić maszynę, skacząc na spadochronach. Z liczącej 17 osób załogi, 5 osób zginęło, najprawdopodobniej tonąc w zimnych wodach Pacyfiku. Była to pierwszy z serii incydentów określonych jako „Złamana Strzała”

• 11 kwietnia 1950 roku w pobliżu bazy Kirtland koło Albuquerque w Nowym Meksyku miał miejsce drugi wypadek z bronią nuklearną. B-29 z bombą atomową na pokładzie rozbił się kilka minut po starcie grzebiąc w swoich szczątkach 13-osobową załogę. Bomba przetrwała pożar i udało się odzyskać jej podzespoły.
• 13 lipca 1950 roku koło Lebanon w Ohio rozbił się B-50. Doszło do wybuchu konwencjonalnego materiału wybuchowego mającego zainicjować wybuch atomowy, jednak bomba nie miała rdzenia.
• 5 sierpnia 1950 roku zginęło 19 osób, w tym gen. Robert F. Travis, kiedy to podczas startu z bazy Fairfield-Suisun w Kalifornii rozbił się B-29 z bombą Mark IV na pokładzie. Nie doszło do eksplozji nuklearnej, jednak pożar spowodował wybuch konwencjonalnego zapalnika który zabił oprócz załogi również członków ekip ratunkowych gaszących ogień.
• 10 listopada 1950 roku  w pobliżu kanadyjskiego Quebecku uszkodzony B-50 musiał zrzucić i zniszczyć w powietrzu bombę Mark IV.
• 10 marca 1956 roku na Atlantyku zaginął B-47 przewożący dwie bomby atomowe. Samolot wystartował z bazy MacDill na Florydzie i leciał do Ben Guerir w Maroku.
• 27 lipca 1956 roku w brytyjskiej bazie Lakenhart rozbił się kolejny B-47. Samolot uderzył w schron w którym przechowywano bomby atomowe. Szczęśliwie nie doszło nawet do eksplozji ładunków inicjujących, zginęła jednak 4-osobowa załoga maszyny.
• 22 maja 1957 roku ponownie doszło do wypadku z bronią atomową w Albuquerque. Podczas podejścia do lądowania bombowca B-36 znajdujący się w komorze bombowej członek załogi przypadkowo pociągnął dźwignię awaryjnego zwalniania ładunku. Bomba wyrwała zamknięte drzwi komory bombowej i wypadła z samolotu kilka kilometrów od lotniska. Wybuch konwencjonalnego zapalnika spowodował powstanie kilkumetrowego leja w ziemi.
• 28 lipca 1957 roku uległ awarii samolot transportowy C-124, przez co załoga musiała zrzucić do Atlantyku 2 nieuzbrojone bomby atomowe.
• 11 października 1957 roku i 31 stycznia 1958 roku doszło do dwóch podobnych wypadków z udziałem bombowców B-47 przenoszących bomby atomowe, które spłonęły w bazach na Florydzie i w Maroku. Szkody ograniczyły się do niedużego skażenia radioaktywnego.
• 5 lutego 1958 roku nad wyspą Tybee mogło dojść do o wiele poważniejszego wypadku. Po kolizji w powietrzu z myśliwcem F-86 załoga B-47 została zmuszona do zrzucenia bomby termojądrowej. Jak jednak pokazały późniejsze raporty zgubiona bomba miała zamontowany rdzeń i gdyby zadziałał jej zapalnik doszłoby do eksplozji o mocy 1 megatony, a pobliskie Savannah zostałoby zniszczone. Mimo szeroko zakrojonych poszukiwań bomby nie udało się do dziś odnaleźć.