Zaprojektowany w połowie lat 50. francuski samolot pasażerski Sud Aviation Caravelle był pierwszym produkowanym seryjnie francuskim odrzutowcem pasażerskim oraz pierwszym samolotem tego typu przeznaczonym do obsługi krótkich i średnich tras.
Geneza
Pod koniec lat 40. europejskie linie lotnicze wykorzystywały głównie samoloty pochodzące z amerykańskiego demobilu, dostosowane do przewożenia pasażerów. Wielu producentów rozpoczęło wówczas prace nad nowymi samolotami pasażerskimi, starając się uniezależnić od dostaw maszyn z USA. Było to trudnym zadaniem ponieważ wyniszczony europejski przemysł musiał konkurować z mocno rozwiniętymi firmami z USA, które w trakcie wojny nie doznały żadnego uszczerbku i dysponowały zarówno doświadczeniem jak i zapleczem finansowym.

W nieco innej sytuacji były francuskie firmy, które mimo zajęcia kraju przez Niemcy w 1940 roku mogły kontynuować prace nad nowymi samolotami pod rządami Vichy. Jedną z takich firm były zakłady SNCASE, które w trakcie wojny i tuż po jej zakończeniu opracowały i produkowały kilka typów samolotów pasażerskich. Francuskie władze zdawały sobie jednak sprawę z niedoskonałości ówczesnych maszyn i potrzeby opracowania zdecydowanie nowocześniejszych konstrukcji.
12 października 1951 roku francuskie Ministerstwo Lotnictwa opublikowało specyfikację dla nowego samolotu pasażerskiego średniego zasięgu, dysponującego miejscem dla 55-65 pasażerów i ładownością 1000 kg ładunku, zdolnego do osiągania prędkości 600 km/h oraz dysponującego zasięgiem 2000 km. Specyfikacja nie zawierała wytycznych dotyczących napędu, ale aby uzyskać takie osiągi potrzebne były silniki turboodrzutowe albo turbośmigłowe. Praktycznie wszystkie francuskie zakłady lotnicze przygotowały projekty odpowiadające specyfikacji – łącznie złożono 20 projektów. 28 marca 1952 roku wybrano trzy projekty, z których ostatecznie wybrano maszynę zaprojektowaną przez zakłady SNCASE.

Ze względu na koszt projektu, oraz ogrom prac, SNCASE nawiązał współpracę z brytyjskimi zakładami de Havilland, które w 1949 roku dokonały oblotu pierwszego na świecie komercyjnego odrzutowca pasażerskiego – de Havilland Comet. W ramach współpracy Francuzi pozyskali część planów brytyjskiej maszyny. Dzięki temu możliwe było przyśpieszenie prac i wyeliminowanie potrzeby eksperymentowania z projektem (Caravelle odziedziczył po Comecie zwłaszcza cały nos).
Sud Aviation Caravelle
Oficjalnie, 6 lipca 1953 roku SNCASE otrzymał kontrakt na budowę dwóch prototypów samolotu oznaczonego początkowo jako X-210. Dodatkowo zamówiono dwie maszyny do prób naziemnych.Mimo pozyskania brytyjskiej dokumentacji, ze względu na przyjęcie przez francuskich konstruktorów nieco innych założeń konstrukcyjnych, prace nad samolotem wymagały czasu. Pierwszy z prototypów ukończono dopiero po dwóch latach i oficjalnie zaprezentowano 21 kwietnia 1955 roku. Oblot maszyny miał miejsce 27 maja 1955 roku. Załogę podczas 41-minutowego lotu stanowiło pięć osób – pierwszy oficer Pierre Nadot, drugi oficer André Moynot, mechanik pokładowy Jean Avril, radiooperator André Préneron oraz przedstawiciel SNCASE Roger Beteille.

Pierwsze próby wypadły bardzo dobrze, ale ze względu na brak doświadczenia z tego typu maszynami kontynuowano je jeszcze przez kilka lat. Drugi prototyp wzbił się w powietrze 6 maja 1956 roku, a certyfikat dopuszczający do lotów pasażerskich maszyna otrzymała na początku 1959 roku. Co ciekawe, w międzyczasie w ZSRR opracowano i wprowadzono do eksploatacji samolot pasażerski Tupolew Tu-104. Spowolnienie prac nad francuską maszyną spowodowane było chęcią maksymalnego dopracowania konstrukcji przed jej wdrożeniem do eksploatacji. Francuzi obawiali się bowiem problemów, jakie trapiły brytyjskiego Cometa. Ponadto wykorzystano ten czas do przeprowadzenia zakrojonej na szeroką skalę akcji promocyjnej, w ramach której prototyp samolotu zaprezentowano m.in. w USA. W 1957 roku w ramach kolejnej serii fuzji we francuskim przemyśle lotniczym zakłady SNCASE stały się częścią konsorcjum Sud Aviation, w związku z czym gotowy samolot otrzymał nazwę Sud Aviation Caravelle, ale zachował oryginalny numer SE 210.
Eksploatacja
Pierwszymi liniami lotniczymi, które zamówiły i wprowadziły do służby Caravelle były Air France i SAS. To właśnie linie lotnicze SAS zapisały na swoim koncie pierwszy lot nowego samolotu z pasażerami, który miał miejsce 26 kwietnia 1959 roku. W latach 1958-1972 wyprodukowano łącznie 279 maszyn seryjnych w kilku wersjach różniących się wyposażeniem, napędem, osiągami oraz liczbą zabieranych pasażerów. Ponadto powstały 3 prototypy. Większość wersji powstawała w odpowiedzi na oczekiwania konkretnych odbiorców, wśród których znalazły się m.in. linie lotnicze Sterling Airways, Egyptair, Finnair, Lufthansa, Alitalia, Iberia Airlines, Swissair oraz United Airlines. Lista użytkowników Caravelli była jednak znacznie dłuższa. Wśród użytkowników znalazły się również jednostki wojskowe, zwłaszcza te obsługujące loty rządowe.

Chociaż opracowano wiele wersji, najważniejszymi, produkowanymi wariantami były:
- Caravelle I, będący pierwszą wersją produkowaną seryjnie,
- Caravelle IA, wyposażony w silniki Rolls-Royce Avon RA-29/1 Mk.526, olbatany 11 lutego 1960 roku,
- Caravelle III, wyposażony w nieco ulepszone silniki Rolls-Royce Avon, była to najliczniej produkowana wersja,
- Caravelle VI-N, wyposażona w mocniejsze silniki Rolls-Royce Avon RA-29/6 Mk 531,
- Caravelle VI-R, posiadający odwracacz ciągu i nieco przekonstruowaną kabinę, został również dostosowany do amerykańskich odbiorców,
- Caravelle 10A, nieco powiększony, wyposażony w silniki General Electric CJ-805-23C, był prototypem kolejnej wersji dostosowanej do potrzeb amerykańskich odbiorców, od tej wersji samoloty nazywano również jako Super Caravelle,
- Caravelle 10B, dopracowany pod różnymi względami, wyposażony w silnik Pratt & Whitney JT8D,
- Caravelle 10R, posiadał wydłużony kadłub,
- Caravelle 12, opracowany w 1971 roku wariant z dłuższym kadłubem i unowocześnionymi silnikami Pratt & Whitney JT8D, był to ostatni produkowany seryjnie wariant.

Sud Aviation Caravelle eksploatowano intensywnie w wielu liniach lotniczych do lat 80. Ostatni lot w barwach Air France miał miejsce 28 marca 1981 roku. SAS wycofał swoje maszyny w 1974 roku. W kolejnych latach był stopniowo zastępowany przez inne maszyny, ale wycofywane z linii lotniczych maszyny często przebudowywano w samoloty transportowe i cargo. Ostatnie Caravelle wycofano z eksploatacji w 2005 roku. W toku swojej wieloletniej służby, samoloty te były podstawowymi odrzutowcami pasażerskimi obsługującymi krótkie i średnie trasy zwłaszcza w Europie. Ich produkcję zakończono w czerwcu 1973 roku wraz z przygotowaniami do produkcji samolotów Airbus A300. W latach 90. pewna liczba wycofanych z eksploatacji Caravelle trafiła do Ameryki Południowej, gdzie wykorzystywali do przewożenia… narkotyków.
Podsumowanie
Sud Aviation Caravelle był pierwszym francuskim produkowanym seryjnie samolotem pasażerskim o napędzie odrzutowym. Była to pionierska konstrukcja, jednak pojawiła się w okresie intensywnego rozwoju samolotów pasażerskich. W związku z tym musiała rywalizować z amerykańskimi maszynami, które produkowano na masową skalę. Przez to skala produkcji tych maszyn nie była bardzo duża na tle niektórych konstrukcji.

Użytkownicy oceniali Caravelle bardzo wysoko, i cenili głównie ze względu na osiągi oraz komfort podróży, osiągnięty dzięki umieszczeniu silników na ogonie, a nie pod skrzydłami. Mimo swojej popularności i dobrych ocen, w toku służby doszło do 28 katastrof, wypadków i incydentów z udziałem Caravelli, w których zginęło łącznie 1309 osób. Łącznie 67 maszyn uległo zniszczeniu całkowitemu lub zostało spisanych z powodu uszkodzeń.
Konstrukcja
Sud Aviation Caravelle miał 32-36,2 m długości w zależności od wersji, 34,3 m rozpiętości skrzydeł i maksymalną masę startową 46 ton. Napęd stanowił dwa silniki Rolls-Royce Avon Mk.522 (Caravelle I i IA), Mk.527 (Caravelle III), Mk.531 (Caravelle VI-N), Mk.533R (Caravelle VI-R), Pratt & Whitney JT8D-7 (Caravelle 10R, 11R i 10B) lub JT8D-9 (Caravelle 12). Prędkość maksymalna wynosiła 805 km/h, a zasięg 1700 km.

W zależności od wersji, na pokładzie znajdowało się miejsce dla 80 pasażerów w podstawowych wersjach, do 140 w wariancie Caravelle 12. Samoloty posiadały wejście w ogonie z własnymi schodami, dzięki czemu możliwe było wykorzystywanie ich na lotniskach nie posiadających odpowiedniej infrastruktury do obsługi pasażerów. W późniejszych wersjach maszyn instalowano system wspomagający lądowanie bez przyrządów. Pierwsze wersje Caravelle posiadały również spadochron hamujący, ułatwiający hamowanie (zrezygnowano z niego wraz z wprowadzeniem odwracacza ciągu).
Koszt jednego egzemplarza Caravelle wynosił w 1972 roku 5,5 mln dolarów (współcześnie około 32,2 mln dolarów).
Discover more from SmartAge.pl
Subscribe to get the latest posts sent to your email.