Zbudowane w połowie lat 80. XIX wieku włoskie pancerniki (okręty pancerne) typu Italia – Italia i Lepanto przez wielu uznawane były za jedne z najpotężniejszych okrętów pancernych swoich czasów. Ze względu na nietypowy układ opancerzenia, uznaje się również je za pierwowzór krążowników liniowych.
Geneza
Wyciągnięte wnioski z przegranej przez Włochów bitwy pod Lissą w 1866 roku sprawiły, że w latach 70. XIX wieku Włosi podjęli decyzję o rozpoczęciu zakrojonego na szeroką skalę programu rozbudowy floty. Jednym z jej etapów było wprowadzenie do służby potężnych okrętów pancernych kilku typów. Jednymi z najciekawszych z nich były bez wątpienia okręty typu Italia.
Zaprojektowane przez Benedetto Brina okręty miały otrzymać najpotężniejsze dostępne wówczas uzbrojenie, siłownię o dużej mocy, która w połączeniu z stosunkowo małą wypornością miała pozwalać na osiąganie wysokich prędkości. Brin uznał ponadto, że nie warto obciążać okrętów grubym pasem pancernym, zamiast którego zastosowano opancerzenie pokładów, które zachodziło na burty.
Podejście włoskiego ministra i konstruktora było oryginalne jak na tamte lata, ale i osamotnione, ponieważ dopiero na początku XX wieku pomysł budowy podobnych okrętów powrócił za sprawą Johna Fishera i jego krążowników liniowych (które ostatecznie okazały się ślepą uliczką w rozwoju okrętów liniowych).
Chociaż oba okręty powstawały według wspólnego projektu, w toku prac wprowadzano liczne poprawki, w wyniku których Italia i Lepanto różniły się od siebie wyposażeniem oraz układem nadbudówek. Budowę Italii rozpoczęto 3 stycznia 1876 roku w stocznie Regio Cantiere di Castellammare di Stabia. Wodowanie miało miejsce 29 września 1880 roku, a do służby okręt wszedł 16 października 1885 roku. Prace nad Lepanto rozpoczęto 4 listopada 1879 roku w stoczni Cantiere navale fratelli Orlando, wodowanie miało miejsce 17 marca 1883 roku, a do służby okręt wszedł 16 sierpnia 1887 roku.
Konstrukcja
Okręty miały wyporność pełną około 15 400 ton i 122 m długości. Napęd stanowiły cztery silniki parowe o mocy 11 986 – 15 797 ihp, zapewniające prędkość maksymalną 17,8 węzła w przypadku Italii, oraz 18,4 węzła w przypadku Lepanto. Zasięg wynosił około 9300 km przy prędkości 10 węzłów. Tym samym były to jedne z najszybszych okrętów liniowych swoich czasów. Italia posiadała 6 kominów, natomiast Lepanto 4.
Pancerz okrętów miał grubość 102 mm na pokładzie oraz na burtach i kończył się około 1,8 m nad linią wody. Barbety chronił pancerz o grubości 483 mm, a mostek 102 mm. Podstawy kominów chronił pancerz o grubości 406 mm. Układ konstrukcyjny kadłuba został tak przygotowany, aby stworzyć specjalne przedziały, chronione cienkimi ścianami pancernymi, które miały chronić okręt przed zalaniem w razie przebicia zewnętrznego pancerza, oraz doprowadzać do eksplozji pocisków zanim te uderzałyby w właściwy pancerz.
Najbardziej oryginalną cechą okrętów był układ uzbrojenia. Cztery główne działa kalibru 432 mm typu A 1882, strzelające pociskami o masie 910 kg, umieszczono w otwartych stanowiskach ogniowych ustawionych po przekątnej w centralnej baterii. W trakcie walki tylko dwa działa mogły prowadzić ostrzał w danym kierunku, ale dzięki położeniu wysoko nad linią wody, miały dobre kąty ostrzału. Piętą achillesową była szybkostrzelność, wynosząca zaledwie 1 strzał na 8 minut (sic!)
Ponadto pancerniki uzbrojono w siedem (a na Lepanto osiem) dział kalibru 152 mm, cztery działa kalibru 119 mm, dwa kalibru 75 mm, dwanaście kalibru 57 mm, dwanaście rewolwerowych dział kalibru 37 mm i dwa karabiny maszynowe. Ponadto zainstalowano cztery wyrzutnie torped kalibru 356 mm. Załoga okrętów liczyła około 670-700 oficerów i marynarzy.
Służba
Po wejściu do służby oba pancerniki zostały oddelegowane do służby szkoleniowej, a w 1895 roku przeniesiono je do floty rezerwowej. Rozważano wówczas przeprowadzenie modernizacji Italii, ale z powodu kosztów zrezygnowano z niej. Dopiero w 1905 roku okręt poddano przebudowie, w trakcie której usunięto dwa z sześciu kominów oraz usunięto część przestarzałych dział mniejszego kalibru. Po powrocie do służby okręt został przeklasyfikowany na… jednostkę szkoleniową wyspecjalizowaną w wykorzystaniu torped.
Dopiero w 1911 roku okręt po raz pierwszy w swojej karierze miał wziąć udział w działaniach bojowych podczas wojny turecko-włoskiej. Wspólnie z Lepanto, który przeszedł mniejszą przebudową, ograniczoną do usunięcia wyrzutni torped i przebudowania okrętu na jednostkę szkolną dla artylerzystów oba pancerniki wzięły udział w walkach w rejonie Trypolisu, gdzie wykorzystywano je do ostrzeliwania pozycji na brzegu.
Po zakończeniu walk Italia została ponownie oddelegowana do służby szkoleniowej, natomiast Lepanto został 26 maja 1912 roku skreślony z listy floty, po czym 13 stycznia 1913 roku na krótko przywrócony do służby, tylko po to, aby ostatecznie wycofać go 15 stycznia 1914 roku i zezłomować 27 marca 1915 roku.
Los Italii był nieco dłuższy, ponieważ okręt został częściowo rozbrojony (usunięto lekką artylerię) a następnie przeholowany do Brindisi, gdzie wykorzystywano go w roli pływającej baterii broniącej portu. Podczas I wojny światowej okręt formalnie pozostawał cały czas w służbie, jednak nie odbywał żadnych rejsów. W 1917 roku pancernik został przeklasyfikowany i przebudowany na transportowiec… zboża. Usunięto dwa z czterech głównych dział. W tej roli jednostkę wykorzystywano do 1921 roku, po czym 16 listopada 1921 roku podjęto decyzję o jej złomowaniu.
Podsumowanie
Pancerniki typu Italia były w swoim czasie jednymi z bardziej oryginalnych okrętów pancernych na świecie. Nigdy jednak nie dane im było stoczyć walki z innymi okrętami, przez co nie jest możliwe ocenienie ich potencjału. Prawdopodobnie ich ocena niewiele różniłaby się od krążowników liniowych, ponieważ mimo dużej szybkości, włoskie okręty miały wiele wad. Potężne, ale dysponujące małą szybkostrzelnością uzbrojenie i wręcz szczątkowy pancerz mogły być problem podczas walki z wrogimi pancernikami.