Polska Marynarka Wojenna posiada obecnie 1 okręt podwodny, ale do niedawna było ich 5. W służbie pozostał najmłodszy i największy okręt, czyli ORP Orzeł (typu Kilo). Dotychczas wykorzystywane cztery ex-norweskie okręty podwodne typu Kobben zbudowane w latach 60. dla Marynarki Wojennej Norwegii zostały wycofane z eksploatacji.
Norweskie początki
Historia okrętów podwodnych typu 207 Kobben sięga początku lat 60.. Norweska Marynarka Wojenna pilnie poszukiwała nowych okrętów podwodnych, które zastąpiłyby jednostki pamiętające jeszcze II wojnę światową (5 ex-brytyjskich okrętów typu U oraz 3 ex-niemieckie typu VIIC).
Niestety z powodu ograniczeń budżetowych Norwegowie mieli trudności z realizacją projektu. Potrzebnych było kilkanaście jednostek, a w grę wchodził jedynie zakup okrętów w stoczniach brytyjskich, francuskich lub niemieckich. Na szczęście Norwegowie w ramach współpracy między sojusznikami otrzymali wsparcie finansowe z USA. Pozwoliło to na wybranie jak najlepszej oferty i zamówienie odpowiedniej ilości okrętów.
Wybór padł na ofertę zachodnioniemieckiej stoczni Rheinstahl-Nordseewerke z Emden. Zamówiono 15 okrętów określanych jako typ 207. W praktyce jednostki te były powiększonymi okrętami typu 205, które budowano dla Marynarki Wojennej RFN i Danii.
W stosunku do poprzedników, okręty typu 207 były o 1,5 m dłuższe, miały inny kształt kiosku, inaczej umieszczony ster, a kadłub wykonany był z stali o zwiększonej wytrzymałości a nie amagnetycznej jak w jednostkach typu 205. Zmiany te pozwoliły na zwiększenie dopuszczalnej głębokości zanurzenia do 200 m (okręty typu 205 mogły zanurzać się na głębokość 100 m).
Budowę pierwszego okrętu – Ula, rozpoczęto 21 sierpnia 1964 roku, wodowanie nastąpiło 19 grudnia a do służby okręt wszedł już 7 maja 1965 roku. Budowę ostatniego z 15 okrętów – Svenner rozpoczęto 8 września 1966 roku, wodowanie nastąpiło 27 stycznia 1967 roku a do służby okręt wszedł 12 czerwca 1967 roku.
Nowe norweskie okręty podwodne miały 45 m długości, wyporność podwodną 435 ton i nawodną 370 ton. Okręty miały konstrukcję jednokadłubową, bez podziału na przedziały wodoszczelne. Napęd stanowiły dwa silniki diesla o mocy łącznej 1200 KM oraz silnik elektryczny o mocy 1500 KM. Pozwalały one na osiągnięcie prędkości 12 węzłów na powierzchni i 18 pod wodą.
Zasięg wynosił 6480 km na powierzchni przy prędkości 5 węzłów lub 555 km pod wodą przy prędkości 6 węzłów. Załoga składała się z 18 oficerów i marynarzy a uzbrojenie składało się z 8 wyrzutni torped kalibru 533 mm umieszczonych na dziobie. Okręty nie posiadały zapasowych torped.
| Nazwa | Położenie stępki | Data wodowania | Wejście do służby | Los |
|---|---|---|---|---|
| Ula | 21 sierpnia 1964 | 19 grudnia 1964 | 7 maja 1965 | 12 marca 1987 przemianowany na Kinn, wycofany w 1992 roku |
| Utsira | 31 października 1964 | 11 marca 1965 | 8 lipca 1965 | Wycofany w 1991 roku |
| Utstein | 8 stycznia 1965 | 19 maja 1965 | 15 września1965 | Wycofany w 1991 roku, obecnie okręt-muzeum w Horten |
| Utvær | 24 marca 1965 | 30 lipca 1965 | 1 grudnia 1965 | Przekazany Danii 20 października 1989 roku – nazwany Tumleren, wycofany 17 sierpnia 2004 roku |
| Uthaug | 31 maja 1965 | 3 października 1965 | 16 luty 1966 | Przekazany Danii 10 października 1990 roku – nazwany Sælen, wycofany 21 grudnia 2004, przekształcony w muzeum |
| Sklinna | 17 sierpnia 1965 | 21 stycznia 1966 | 27 maja 1966 | Wycofany w 2001 roku |
| Skolpen | 1 listopada 1965 | 24 marca 1966 | 17 sierpnia 1966 | Przekazany Polsce 16 sierpnia 2002 roku – nazwany ORP Sęp, wycofany z służby i przeznaczony do złomowania |
| Stadt | 1 luty 1966 | 10 lipca 1966 | 15 listopada 1966 | Wycofany w 1987 roku |
| Stord | 1 kwietnia 1966 | 2 września 1966 | 14 luty 1967 | Przekazany Polsce 4 czerwca 2002 roku – nazwany ORP Sokół. 8 czerwca 2018 roku roku opuszczono na nim banderę. Zachowany jako okręt-muzeum. |
| Svenner | 8 września 1966 | 27 stycznia 1967 | 12 czerwca 1967 | Przekazany Polsce 8 września 2003 roku – nazwany ORP Bielik, wycofany z służby i przeznaczony do złomowania |
| Kaura | 19 maja 1964 | 16 października 1964 | 5 luty 1965 | Przekazany Danii w 1992 roku jako źródło części zamiennych |
| Kinn | Luty 1963 | 30 listopada 1963 | 8 kwietnia 1964 | Wycofany w 1982 roku |
| Kya | 25 czerwca 1963 | 20 luty 1964 | 15 czerwca 1964 | Przekazany Danii 17 października 1991 roku – nazwany Springeren, wycofany 25 listopada 2004 roku |
| Kobben | 9 grudnia 1963 | 25 kwietnia 1964 | 17 sierpnia 1964 | Przekazany Polsce w 2002 roku jako źródło części zamiennych, następnie przekształcony w symulator |
| Kunna | 3 marca 1964 | 16 czerwca 1964 | 29 października 1964 | Przekazany Polsce 20 października 2004 roku – nazwany ORP Kondor. 20 grudnia 2017 roku opuszczono na nim banderę, przeznaczony na sprzedaż. |
Eksploatacja
W norweskiej flocie okręty początkowo wykorzystywano do patrolowania długiej linii brzegowej kraju. Ich niewielkie rozmiary sprawiały, że mogły zawijać nawet do małych portów w licznych norweskich fiordach (główną bazą okrętów było Bergen). Małe rozmiary wiązały się jednak z małą autonomicznością, wynoszącą zaledwie 30 dni.
Zakładano, że okręty będą wykorzystywane przez 20-25 lat, po czym zastąpią je nowsze konstrukcje. W latach 80. podjęto jednak decyzję o zmodernizowaniu części Kobbenów. Powodem był ich ogólnie dobry stan techniczny oraz brak funduszy na zakup nowych okrętów.
W latach 1982-1987 z eksploatacji wycofano dwie jednostki – Kinn i Stadt (bez modernizacji). Okręty Utvaer, Uthaug i Kya poddano nieco mniejszej modernizacji i na podstawie podpisanej w 1986 roku umowy przekazano Danii, gdzie wykorzystywano je do 2004 roku.
Modernizacji poddano okręty Sklinna, Skolpen, Stord, Kobben, Kunna i Svenner. W trakcie prac wymieniono praktycznie wszystkie wewnętrzne podzespoły i wyposażenie elektroniczne, oraz silniki (nowe silniki diesla miały łączną moc 1500 KM). Dzięki modernizacji wzrósł zasięg do aż 9260 km na powierzchni przy prędkości 8 węzłów lub 648 km pod wodą przy prędkości 6 węzłów. Dodatkowo wydłużono nieco kadłuby okrętów do 47 m. Przed kioskiem umieszczono również specjalne włazy ewakuacyjne.
W latach 1991-1992 z eksploatacji wycofano okręty Utsira, Utstein, Kaura i Ula. Mimo modernizacji, jednostki ze względu na swój wiek były coraz mniej przydatne. W 2001 roku zaczęto zastanawiać się nad ich zezłomowaniem. W 2001 roku wycofano z służby okręt Sklinna.
W lutym 2002 roku Norwegowie podpisali umowę z Polską, w ramach której pozostałe 4 Kobbeny zostały bezpłatnie przekazane Polskiej Marynarce Wojennej, wraz z wszystkimi częściami zamiennymi oraz jednym okrętem – Kobben – jako źródłem części zamiennych.
Kobbeny w Polsce
Na początku XXI wieku Polska posiadała 3 okręty podwodne. Najnowszym z nich był ORP Orzeł wprowadzony do służby w 1986 roku. Dodatkowo Polska Flota wykorzystywała dwa okręty podwodne typu Foxtrot wprowadzone do służby w 1987 (ORP Wilk) i 1988 roku (ORP Dzik).
Oba Foxtroty były jednak bardzo stare, ponieważ zbudowano je w połowie lat 60. Ich wiek oraz ogólnie przestarzała konstrukcja sprawiały, że zaczęto szukać dla nich następców. Wśród wielu otrzymanych propozycji, Norwegowie zaproponowali najbardziej korzystne rozwiązanie.
Pierwsza jednostka – ORP Sokół (ex-Stord) podniosła polską banderę 4 czerwca 2002 roku. Drugi okręt – ORP Sęp (ex-Skolpen) podniósł banderę 16 sierpnia 2002 roku, a trzeci, ORP Bielik 8 września 2003 roku. Ostatni okręt – ORP Kondor (ex-Kunna) podniósł polską banderę 20 października 2004 roku.
Piąty okręt nazwany Jastrząb-Kobben (ex-Kobben) początkowo wykorzystywano jako źródło części zamiennych. W 2005 roku przekazano go Akademii Marynarki Wojennej, a w 2011 roku przebudowano go na symulator i umieszczono na terenie uczelni, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.
Pozyskanie 4 okrętów podwodnych było znaczącym wzmocnieniem dla Polskiej Floty, mimo iż „nowe” okręty były równie stare jak wycofane jednostki ex-radzieckie. Były one jednak nowocześniejsze pod względem technicznym (dzięki modernizacji w latach 80.), oraz lepiej przystosowane do operowania na Bałtyku, ze względu na niewielkie rozmiary.
Praktycznie natychmiast rozpoczęła się intensywna eksploatacja Kobbenów, które wykorzystywano min. w operacji Active Endeavour na Morzu Śródziemnym. Było to o tyle ciekawe, iż ex-norweskie okręty nigdy nie były przystosowywane do działania na ciepłych wodach Morza Śródziemnego. Mimo to spisywały się całkiem nieźle.
Od początku Marynarka Wojenna zdawała sobie jednak sprawę z wieku „nowych” okrętów i potrzeby ich wycofania. Mimo poszukiwań następców, stare ex-norweskie Kobbeny cały czas pozostają w eksploatacji głównie w celu utrzymania kadry i szkolenia załóg.
W najbliższych latach w ramach programu Orka mają być pozyskane nowe okręty podwodne, które zastąpią wycofane Kobbeny, a w dłuższej perspektywie również starzejącego się ORP Orzeł. 20 grudnia 2017 roku wycofano ze służby pierwszy z okrętów tego typu – ORP Kondor, a 8 czerwca 2018 roku drugi okręt tego typu – ORP Sokół. Ten ostatni po pracach konserwacyjnych zostanie zachowany jako okręt-muzeum. Pozostałe dwa okręty – ORP Bielik i ORP Sęp zostaną zezłomowane. ORP Kondor miał zostać wystawiony na sprzedaż (po usunięciu najważniejszego wyposażenia wojskowego i płynów eksploatacyjnych) ale przyczyn technicznych sprzedaż okrętu została przesunięta.
