Prawo oraz historia przecinają się nieustannie. Prawo istnieje tak długo, jak długo istnieje jakakolwiek cywilizacja i podobnie jak historia ma to do siebie, że im bliżej do czasów współczesnych, tym wiemy o nim więcej. Historia prawa z każdym wiekiem jest nam coraz bliższa i pokazuje tendencje panujące w tamtych czasach, a także kierunki rozwoju, których rezultatem są dzisiejsze przepisy prawa. .
W tym artykule chciałbym skupić się na przedstawieniu najważniejszych, w mojej opinii kodyfikacji cywilnych XIX wieku, które odcisnęły piętno na pojmowaniu prawa i ukształtowaniu go w sposób, w jaki postrzegamy prawo dzisiaj. Skupię się wyłącznie na regulacjach obowiązujących na kontynencie europejskim, ponieważ prawo na tym terenie wywodzi się z tradycji rzymskiej, w odróżnieniu od systemu common law, które czerpało z prawa rzymskiego w znacznie mniejszym stopniu
Prawo prywatne wywodzi się z starożytnych czasów i reguluje, co do zasady, stosunki między obywatelami niezwiązane z aparatem państwowym. Przepisy obowiązujące w danym czasie pozwalają nam zrozumieć panujące stosunki społeczne. Najważniejszymi kodeksami XIX wieku był Francuski Code Civil z 1804 r., zwany Kodeksem Napoleona, Austriacki ABGB z 1811 roku oraz Niemiecki BGB z 1896 roku.
Kodeks Cywilny (Code Civil)
Kodeks Cywilny (Code Civil), zwany Kodeksem Napoleona, uchwalony w 1804 roku, był namacalnym dowodem na zmiany dokonane przez rewolucję francuską. Składał się z 2281 artykułów i został podzielony na trzy księgi dotyczące osób, rzeczy oraz sposobów nabycia własności. Charakteryzował się zwięzłą i jasną redakcją przepisów, a także wprowadzeniem rewolucyjnego jak na tamte czasy postulatu równości wobec prawa oraz zasady powszechności praw cywilnych.
Niewątpliwie jego wadą było pozostawienie patriarchalnego modelu stosunków rodzinnych, w których ojciec i mąż posiadał znacząco uprzywilejowaną pozycję. Kodeks Napoleona zawierał także instytucję śmierci cywilnej, którą można było orzec za popełnienie ciężkiego przestępstwa. Śmierć cywilna powodowała, iż osoba taka pozbawiana była zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnej i w świetle prawa była martwa, co za tym idzie otwierał się po niej spadek. Instytucja ta istniała w tej formie do 1854 roku.
Austriacka powszechna ustawa cywilna (Allgemeines Burgeliches Gesetzbuch)
Austriacka powszechna ustawa cywilna (Allgemeines Burgeliches Gesetzbuch, dalej ABGB) z 1811 roku to pełna nazwa kodeksu, który odegrał niemałą rolę w kształtowaniu stosunku prawnych na ziemiach Habsburgów przez cały XIX wiek.
Ustawa składała się z 1502 paragrafów i dzieliła się na trzy działy: o prawie osobowym, o prawie rzeczowym oraz na przepisy wspólne prawom osobowym i rzeczowym. Twórcą regulacji był Franciszek Zeiller (1751-1818), który był także autorem kodeksu karnego z 1803.
Charakterystyczną cechą tego kodeksu było przyjęcie mieszanego, czyli wyznaniowo-świeckiego systemu osobowego prawa małżeńskiego. Ciekawym był fakt, iż kobiety miały ograniczone prawa, a to mąż był przedstawicielem ustawowym żony. Pierwotnie kodeks zawierał koncepcję własności podzielonej, charakterystyczną dla systemu feudalnego. Własność podzielona charakteryzowała się podziałem stanowiącym, iż Corpus, czyli faktyczne władanie rzeczą oraz animus, czyli psychiczne nastawienie do rzeczy mogły przypadać innym osobom. Kto inny był posiadaczem (potocznie zwanym wasalem), a kto inny rościł sobie do niej prawa jako właściciel.
Nowelizacja kodeksu nastąpiła dopiero w okresie I wojny światowej, tj, w latach 1914-1916 i miała na celu dostosowanie do realiów zmieniającego się postrzegania świata. Nowela ta wprowadziła między innymi prawa dla kobiet i dzieci nieślubnych.
Niemiecki kodeks cywilny (Burgeliches Gesetzbuch)
Niemiecki kodeks cywilny (Burgeliches Gesetzbuch, BGB) uchwalony w 1896 wszedł w życie w 1900 roku po 4 letnim okresie vacatio legis. Kodyfikacja prawa cywilnego była dla Niemców zadaniem trudnym i wymagającym wieloletnich starań ze względu na wcześniejsze rozdrobnienie kraju. Prace nad kodeksem rozpoczęto w 1874 i zakończono po ponad 20 latach.
Do głównych cech BGB należał nowoczesny, jak na owe czasy, podział na część ogólną oraz szczegółową. Zawierał on 2385 paragrafów i był rozdzielony na 5 ksiąg: część ogólną, prawo zobowiązań, prawo rzeczowe, prawo rodzinne i prawo spadkowe. Kodeks zrównywał także obie płci i posiadał laicki model małżeństwa. Zawierał także pełną koncepcję prawa własności ujętego w formie negatywnej, czyli wskazania czego względem prawa własności czynić nie wolno. Co ciekawe, podobnie jak Code Civil obowiązuje nadal. Wymagał oczywiście wielu zmian i poprawek a także dostosowania do zmieniającego się pojmowania prawa.
Kodyfikacje XIX wieku pozwoliły na rozwój prawa i przyczyniły się do rozwoju społeczeństw europejskich. Nie ulega wątpliwości, iż Kodeksy te wywarły znaczący wpływ na rozwój prawa w krajach na całym kontynencie, gdyż ich obowiązywanie było bardzo szerokie. Warto nadmienić, iż BGB obowiązywał w Polsce do Jeszcze na początku lat 20. XX do czasu ujednolicenia prawa na terenie całego kraju.