ZIS-E134 – czteroosiowe monstrum z ZSRR

Olbrzymie obszary Rosji, zwłaszcza na północnym-wschodzie kraju pokryte są licznymi bagnami lub śniegiem. Równocześnie tereny te są bogate w liczne surowce naturalne. Z myślą o poruszaniu się po tych terenach, oraz ogólnie pokonywaniu bardzo trudnego terenu, w latach 50. opracowano w ZSRR wyjątkowy pojazd terenowy ZiS-E134.

ZiS-E134

Na początku lat 50. w ZSRR rozpoczęto prace badawcze nad projektem nowych, ciężkich pojazdów terenowych przeznaczonych dla wojska oraz przemysłu. Pojazdy te miały być zdolne do poruszania się w bardzo trudnym terenie. 25 czerwca 1954 roku radzieckie władze oficjalnie zleciły rozpoczęcie w biurze projektowym zakładów ZiŁ prac nad prototypami takich pojazdów. Według założeń, pojazd miał być czteroosiowy z napędem na wszystkie koła oraz ładownością 5-6 ton.

Prototyp pojazdu oznaczonego jako ZiS-E134 ukończono w sierpniu 1955 roku, a oficjalna prezentacja miała miejsce 17 sierpnia. Po zakończeniu prób fabrycznych, w październiku rozpoczęto próby w terenie, które trwały do 1956 roku. Dalszy los pojazdu nie jest jednak znany. Prawdopodobnie podzielił los swojego mniej terenowego brata, chociaż jedyne co łączyło oba pojazdy to niektóre wspólne rozwiązania techniczne i podwozie.

ZiS-E134 miał 6,5 m długości, 2,2 m szerokości i 2,5 m wysokości. Prześwit osiągnięty dzięki specjalnym oponom zaprojektowanym dla pojazdu wynosił 370 mm. Pojazd ważył 7 ton i miał ładowność około 3 ton, a dodatkowo mógł ciągnąć przyczepę o wadze 6 ton. Napęd na cztery osie stanowił sześciocylindrowy silnik ZiS-120WK o pojemności 5,5 litra oraz mocy 130 KM. Zapewniał on prędkość maksymalną na drogach 65 km/h i 35 km/h w terenie. Według dostępnych informacji spalanie wynosiło aż 63 l/100 km. ZiS miał centralny system regulacji ciśnienia w oponach, dzięki czemu szybko można było dostosować go do jazdy na różnym podłożu. Pięciobiegową skrzynię biegów i cały układ przeniesienia mocy zaimplementowano z prototypowych autobusów ZiS-155 i odpowiednio zmodyfikowano.

Główny prototyp posiadał szoferkę wizualnie przypominającą szoferkę z typowej ówczesnej ciężarówki. Drugi prototyp znacznie różnił się od pierwszego, ponieważ ukończono go w konfiguracji amfibii. Dokładne informacje na temat tej wersji nie są jednak znane. Istnieje tylko kilka zdjęć, które pokazują, że pojazd miał całkowicie nowe nadwozie i otwartą szoferkę, z możliwością przykrycia jej brezentowym dachem.

ZiS-134

Równolegle z pracami nad ZiS-E134 prowadzono prace nad ciągnikiem ZiS-134. Od wersji E różnił się mocniejszym silnikiem oraz mniejszą szoferką. Pojazd miał 7,1 m długości i masę 14 ton, a jego napęd stanowił dwunastocylindrowy silnik o mocy 200-250 KM, będący w praktyce połączonymi dwoma silnikami ZiS-120WK. Zapewniał on prędkość maksymalną 60 km/h. Wyposażeniem dodatkowym był system sterowania ciśnieniem w oponach. Prototyp zaczęto budować w 1956 roku, a ukończono go 22 stycznia 1957 roku. Pojazd poddano wówczas intensywnym badaniom w terenie, które przeszedł bardzo dobrze, ale wykryto wady silnika, który nie wytwarzał zakładanej mocy, ponieważ w praktyce pracowało tylko 10 z 12 cylindrów. Dodatkowym problemem było olbrzymie spalanie dochodzące do 90 a nawet 160 l/100 km. Testowano go w roli ciągnika artyleryjskiego, lotniskowego (w 1958 roku przeprowadzono próby ciągnięcia samolotu Tupolew Tu-104) oraz ogólnie pojazdu transportowego.

Mimo udanych prób, prace nad pojazdem przerwano z powodu rezygnacji z dalszego rozwoju zastosowanego w nim dwunastocylindrowego silnika (przez cały czas prób sprawiał on problemy). Ze względu na brak innej odpowiedniej jednostki napędowej nie było sensu kontynuowania prac nad pojazdem. Pierwszy z dwóch zbudowanych prototypów wykorzystano podczas prac nad pojazdem BAZ-930 (który również nie wszedł do produkcji seryjnej), a następnie przekazano do muzeum zakładów, w których go prowadzono prace projektowe. Niestety w 1967 roku wraz z likwidacją placówki prototyp zniszczono. Drugi egzemplarz trafił do Wyższej Szkoły Technicznej w Moskwie jako pomoc dydaktyczna. Jego dalszy los nie jest jednak znany. Prawdopodobnie w toku eksploatacji pojazd został rozebrany i zezłomowany.

Podsumowanie

Doświadczenie zdobyte podczas prac nad ZiS-em 134 i E134 pozwoliło na zbudowaniu w kolejnych latach licznych wieloosiowych ciężkich pojazdów terenowych. Należą do nich przede wszystkim Ził-135 i ZiŁ-E167. Jednak jedynie pierwszy z tych pojazdów wszedł do seryjnej produkcji.

W ZSRR prowadzono wiele projektów ciężkich, wieloosiowych pojazdów terenowych. Miały one służyć do poruszania się zarówno w trudnym, bagnistym terenie jak i w śniegu. Zakładano, że będą wykorzystywane podczas eksploatacji złóż surowców na północy i wschodzie kraju, oraz w wojsku podczas wykonywania zadań w bardzo trudnym, terenie. Ostatecznie niewiele z nich weszło do eksploatacji, ponieważ dzięki dopracowaniu konstrukcji bardziej tradycyjnych pojazdów terenowych, zaczęły one być wystarczające do bieżących potrzeb i tańsze w eksploatacji niż bardzo specjalistyczne pojazdy terenowe.