ZiŁ-130 – kultowa radziecka ciężarówka

Praktycznie większość ciężarówek produkowanych w ZSRR powstawała z myślą o wojsku. W związku z tym nawet wersje cywilne były dostępne raczej w ciemnych, zielonych kolorach. Tym bardziej pojawienie się w latach 60. samochodów ciężarowych ZiŁ-130 było szokiem. Ich charakterystyczne niebiesko-białe szoferki wyróżniały się na szarych ulicach komunistycznych miast.

Geneza

Od lat 30. do końca lat 40. podstawowymi samochodami ciężarowymi w ZSRR były ZiS-y-5 i GAZ-y-AA. Będące przerobionymi, licencyjnymi amerykańskimi konstrukcjami pojazdy przez lata dominowały na drogach i w wojsku. Gdy podczas II wojny światowej do ZSRR dotarły w ramach Lend-Lease bardziej nowoczesne, amerykańskie ciężarówki, Rosjanie postanowili opracować następcę starych ZiS-ów i GAZ-ów.

Powstały wówczas dwie ciężarówki – GAZ-51 i ZiS-150. O ile ten pierwszy był całkiem udaną konstrukcją, tak drugi, będący kopią amerykańskiej ciężarówki Harvester KR-11 okazał się niezbyt dopracowanym samochodem. Brakowało mu w szczególności osiągów. Już w 1957 roku do produkcji trafił więc jego następca, czyli ZiŁ-164. Z racji tego, że pojazdy te były kopią starszych amerykańskich konstrukcji, od początku były jednak przestarzałe. Potrzebne były nowe ciężarówki z mocniejszymi silnikami a tym samym lepszą ładownością.

W związku z tym w zakładach ZiŁ (pol. Zakłady imienia Lichaczowa, stosuje się więc też skrót ZiL) rozpoczęto już w 1953 roku prace nad całkowicie nową, opracowana od podstaw ciężarówką. Chociaż zespół projektowy pod kierownictwem A. M. Kriegera i G. A. Festa z uwagą przyglądał się zagranicznym konstrukcjom, wykorzystali je jako ogólne inspiracje dla własnego projektu. Za projekt nadwozia odpowiadał T. P. Kisielowoj. Od początku zakładano, że będzie to cywilna ciężarówka, a nie wojskowa, zaadoptowana do zadań cywilnych jak w poprzednich projektach.

Cywilna ciężarówka

Prototyp opracowano już w grudniu 1956 roku, a po raz pierwszy oficjalnie zaprezentowano ją w 1959 roku. Z myślą o produkcji nowych ciężarówek, w 1960 roku rozpoczęto modernizację zakładów ZiŁ. Rok później w lutym 1961 roku zatwierdzono ostateczny projekt. We wrześniu 1962 roku wypuszczono serię 5 ciężarówek, które poddano próbnej eksploatacji. Właściwa produkcja ruszyła w 1963 roku. Produkcję masową ciężarówki w układzie 4×2 rozpoczęto 1 października 1964 roku. W grudniu zakończono natomiast produkcję ZiŁ-a-164.

Pod względem wizualnym, szoferka ZiŁ-130 przypominała nieco amerykańskie ciężarówki Ford F-Series z 1956 roku i Chevrolet. Napęd stanowił benzynowy silnik V8 o pojemności 6 litrów i mocy 148 KM (wywodzący się z silnika stosowanego w limuzynach ZiŁ-111). W 1966 roku silnik zmodyfikowano, dzięki czemu uzyskano 150 KM. Długość wynosiła 6,67 m, szerokość 2,5 m, a wysokość 2,4 m. Masa wynosiła 4300 kg, a ładowność 4000 kg (od 1965 roku wzrosła do 5000 kg). ZiŁ-130 otrzymał pięciobiegową zsynchronizowaną skrzynię biegów, wspomaganie kierownicy wycieraczkę oraz opcjonalnie podgrzewacz silnika. Tym co najbardziej wyróżniało ZiŁ-a-130 był podstawowy kolor nadwozia. O ile wcześniejsze ciężarówki najczęściej występowały w kolorach zielonych, tak nowy ZiŁ otrzymał biały grill i kolorową szoferkę – najbardziej charakterystycznym stosowanym kolorem był jasno-błękitny.

W 1965 roku opracowano natomiast ZiŁ-a-131 w układzie 6×6 przeznaczonego dla wojska. Posiadał on nowe nadwozie oraz napęd i stał się całkowicie odrębną konstrukcją. Ze względu na olbrzymie zapotrzebowanie na ciężarówki w ZSRR, produkcja miała olbrzymią skalę. Do czerwca 1974 roku wyprodukowano milion egzemplarzy. Równocześnie pracowano nad nową wersją ZiŁ-a-130 w układzie 6×4, który otrzymał oznaczenie ZiŁ-133. Produkcja tego wariantu ruszyła w 1975 roku. W 1977 roku w ramach kolejnej modernizacji zmianie uległ wygląd grilla.

Jedna ciężarówka, wiele wersji

Od początku ZiŁ-130 produkowany był w wielu wersjach. Najpopularniejszą była wersja z nadwoziem skrzyniowym, ale produkowano wywrotki, ciągniki siodłowe, dźwigi, cysterny czy też całkowicie zabudowane skrzynie ładunkowe. Ze względu na dużą ładowność aż 5000 kg ZiŁ-130 stał się bazą do wielu specjalistycznych pojazdów. Bardzo popularne były wozy strażackie posiadające większą szoferkę.

Do 1994 roku, kiedy przerwano produkcję oryginalnej wersji ZiŁ-a-130 wyprodukowano 3 383 312 ciężarówki tego typu w kilku fabrykach. Co ciekawe, w roku 1994 roku nie zakończono definitywnie produkcji. Zamiast tego zaczęto wytwarzać ciężarówki ZiŁ-4331 będące daleką modernizacją wersji 130. Posiadała ona całkowicie nową szoferkę, mocniejszy silnik i większą ładowność mimo większej masy. Wariant ten produkowano do 2010 roku.

Przy tak olbrzymiej skali produkcji, ZiŁ-y-130 trafiły na eksport na cały świat. Dostarczano je zarówno do krajów Bloku Wschodniego jak i Ameryki Południowej, Afryki oraz Azji. Lokalni użytkownicy sami modernizowali i modyfikowali swoje egzemplarze. Tym samym dokładne opisanie najważniejszych wariantów i wersji ZiŁ-ów-130 nie jest możliwe. Do dzisiaj wiele z tych ciężarówek jest cały czas w użyciu.

Podsumowanie

ZiŁ-130 to jedna z najbardziej charakterystycznych radzieckich ciężarówek. Chociaż nie wyróżniała się specjalnie wyjątkowymi osiągami albo możliwościami, była produkowana w tak dużych ilościach, że stała się wizytówką ZSRR. Jej charakterystyczny wygląd, albo raczej dobór kolorów stał się wręcz kultowy. Co istotne, dzięki dopracowanej i solidnej konstrukcji, ZiŁ-y-130 jeszcze przez długie lata będą eksploatowane w różnych częściach świata.

Nie oznacza to, że ciężarówki te nie miały wad. Za ich największy problem uznaje się niemiłosierne wręcz spalanie. W normalnej eksploatacji dochodziło ono nawet do 55 l/100 km. Współcześnie jest to niedopuszczalne, jednak w niektórych regionach świata nie zwraca się na to takiej uwagi jak w Europie a nawet obecnie w Rosji czy też Azji.

Źródło zdjęć: Depositphotos.com