Zapomniany polski samolot pasażerski CSS-12

Wraz z odbudową polskiego przemysłu lotniczego po II wojnie światowej, rozpoczęto w kraju kilka niezależnych programów projektowych. Jednym z nich był projekt samolotu pasażerskiego i komunikacyjnego CSS-12. Zbudowano jeden prototyp, ale maszyny nie wprowadzono do produkcji seryjnej.

Prace nad samolotem ruszyły w 1947 roku w Centralnym Studium Samolotów PZL w Warszawie pod kierownictwem Leszka Dulęby. Zaprojektował on całkowicie metalowy (pierwszy po wojnie całkowicie metalowy samolot zaprojektowany w Polsce) dolnopłat, napędzany przez dwa poniemieckie silniki.

Według założeń, maszyna miała być wyposażona w silniki Argus As 411 o mocy 580 KM, których spora liczba została przejęta podczas wojny. Wyposażenie samolotu i awionika miały pochodzić z Francji, jednak sytuacja polityczna uniemożliwiła ich pozyskanie. Ostatecznie wszystko opracowano w kraju na podstawie dostępnych rozwiązań. Spowodowało to, że oblot prototypu nowego samolotu oznaczonego jako CSS-12 odbył się dopiero 22 listopada 1950 roku.

Pierwsze testy wykazały, że samolot zachowuje się prawidłowo i ma potencjał, ale wymaga drobnych poprawek konstrukcyjnych. Wprowadzano je stopniowo i stosunkowo powoli, aż do rozpoczęcia prac nad samolotem PZL MD-12. Możliwość pojawienia się konkurencyjnej konstrukcji sprawiła, że prace nad CSS-12 przyśpieszyły.

W 1955 roku prototyp poddano gruntownej modernizacji usterzenia, co znacząco poprawiło stateczność. Przeprowadzone następnie próby potwierdziły skuteczność wprowadzonych poprawek, dzięki czemu CSS-12 mógł wejść do produkcji seryjnej. Niestety równocześnie pojawiły się zupełnie inne problemy. Okazało się, że zapasy silników As 411 skurczyły się ponieważ znaczna część silników została w sposób nieprzemyślany przekazana Rosjanom. W tej sytuacji konstruktorzy musieli wybrać, czy kontynuują prace nad samolotem w oparciu o nowe silniki, czy też cały projekt trafia do kosza.

Brak zainteresowania ze strony PLL LOT, oraz nikłe zainteresowanie ze strony wojska (Siły Powietrzne rozważały pozyskanie jednego prototypu samolotu w celu przebudowania go na latające laboratorium dla bezzałogowego samolotu rozpoznawczego SWS Upiór), sprawiły, że kontynuowanie prac nie miało sensu. Ostatecznie samolot rozebrano w 1960 roku, a jego części trafiły do Muzeum Lotnictwa i Astronautyki i Muzeum Techniki NOT w Warszawie.

CSS-12 był udaną konstrukcją z potencjał na całkiem przydatny lekki samolot pasażerski. Konstrukcja maszyny była dopracowana, ale zabrakło woli ze strony władz oraz pomysły na pozyskanie klientów na taki samolot. Maszyna stała się więc ofiarą typowego braku woli i pomysłu jak wiele innych polskich konstrukcji lotniczych z tego okresu.

CSS-12 miał 12,7 m długości i 18,5 m rozpiętości skrzydeł, a maksymalna masa startowa wynosiła 5500 kg. Napęd stanowiły dwa silniki argus As 411 o mocy 580 KM, zapewniające prędkość maksymalną 365 km/h oraz przelotową 322 km/h, a zasięg wynosił 600 km. Maszyna oprócz 2 członków załogi mogła zabierać na pokład 10 pasażerów. Wyposażono ją w chowane podwozie z kołem przednim.