Amerykański monitor USS Roanoke to jeden z największych i najbardziej oryginalnych okrętów pancernych z czasów Wojny Secesyjnej. Był to pierwszy okręt wyposażony w 3 wieże działowe. W swoim czasie okręt ten był wyjątkową konstrukcją, ale z perspektywy czasu można powiedzieć, że USS Roanoke jest najbliższym przodkiem współczesnych okrętów wojennych.
Gdy John Ericsson zaczął projektować wieże działowe w XIX wieku, nie wszystkim pomysł ten się spodobał. Stosunkowo trudna konstrukcja takich wież w porównaniu do stosowanego ówcześnie baterii burtowych nie sprzyjała rozwojowi jego konstrukcji. Okazją do wypromowania wynalazku była Wojna Secesyjna. Pierwszym sukcesem Ericssona było przeforsowanie budowy okrętu USS Monitor, pierwszego amerykańskiego pancernego okrętu wieżowego. Okręt ten mimo licznych wad okazał się bardzo ciekawą konstrukcją. Gdy w marcu 1862 roku starł się z konfederackim okrętem pancernym CSS Virginia na wodach zatoki Hampton Roads, wszelkie wątpliwości co do wież zniknęły.
Ironclad – w przypadku okrętów pancernych z połowy XIX wieku w literaturze anglojęzycznej stosuje się określenie “ironclad”. W tłumaczeniu na język polski oznacza ono pancernik. Nie jest to jednak właściwe tłumaczenie, ponieważ pancernik (ang. battleship) odnosić powinno się do późniejszych konstrukcji. Ironclad dotyczy bowiem okrętów o różnych konstrukcjach, które miały burty pokryte pancerzem żelaznym, niezależnie czy były to żaglowce, czy okręty parowe. Ze względu na brak lepszego tłumaczenia stosuje się zamiennie określenie pancernik i okręt pancerny.
CSS Stonewall – jeden z konfederackich okrętów pancernych z czasów Wojny Secesyjnej
Jak to na amerykanów przystało, nowy wynalazek zaczął szybką karierę we flocie Unii. Kolejne monitory powstawały jak grzyby po deszczu, mimo, że wcale nie były to najlepsze konstrukcje. Krótko po pamiętnej bitwie pod Hampton Roads kolejny okręt miał zostać przerobiony na pancerny okręt wieżowy. Nazywał się USS Roanoke i był pierwszym amerykańskim wielowieżowym okrętem wojennym.
Fregata parowa USS Roanoke
Historia tej jednostki zaczyna się w 1854 roku, na długo przed wybuchem wojny. Trwała wówczas rozbudowa floty USA. Żaglowce zaczęły wówczas ustępować okrętom parowym. Ze względu na małe zaufanie do nowego rodzaju napędu, budowane wówczas okręty zawsze miały dwa rodzaje napędu – śrubę i silnik parowy, oraz żagle. Ten pierwszy służył zwykle bardziej do popisywania się i wspierania ożaglowania, które podczas dłuższych rejsów było podstawowym źródłem napędu.
Roanoke zaczęto budować w maju 1854 roku w stoczni Norfolk Navy Yard. Okręt był jedną z pięciu fregat typu Merrimack (pierwszy okręt tego typu, USS Merrimack po zdobyciu przez konfederatów został przebudowany na pancernik CSS Virginia). Miał 80 metrów długości, wyporność 4500 ton i napędzany był maszyną parową o mocy ponad 900 KM i jedną śrubą. Uzbrojenie okrętu było dosyć spore jak na fregatę. Składało się z dwóch armat 254 mm Dalhgrena , 28 armat Dahlgrena kalibry 229 mm i 14 armat 203 mm. Załogę Roanoke stanowiło aż 675 ludzi!
Budowę okrętu zakończono 13 grudnia 1855 roku. Niestety zanim okręt wszedł do służby minęły dwa lata, ponieważ podczas wodowania okręt… zatonął. Podniesiony z dna i wyremontowany okręt wszedł do służby dopiero 4 maja 1857 roku. Pierwszym dowódcą okrętu został kapitan John B. Montgomery.
Fregaty parowe typu Merrimack były okrętami oceanicznymi i bardzo dobrych zdolnościach morskich. Ich potężne uzbrojenie było również ich sporym atutem w porównaniu do innych okrętów tej klasy na świecie.
USS Roanoke przed przebudową
Służba USS Roanoke nie była zbyt ciekawa. Po odbyciu kilku wizyt zagranicznych okręt przeniesiono do rezerwy już we wrześniu 1857 roku. Do służby powrócił rok później 10 sierpnia 1858 roku. W 1860 roku okręt otrzymał dosyć nietypowe zadanie. 25 kwietnia wyruszył z portu Aspinwall do zatoki Hampton Roads z japońską delegacją, która miała ratyfikować podpisany dwa lata wcześniej traktat o wzajemnej współpracy między USA a Japonią – Treaty of Amity and Commerce. Po wykonaniu tego zadania fregata powróciła do rezerwy, w której pozostała aż do wybuchu wojny secesyjnej. 20 czerwca 1861 roku okręt został przyłączony do eskadry znajdującej się w Hampton Roads, której zadaniem było zablokowanie konfederackiej floty.
USS Roanoke po wojnie secesyjnej
USS Roanoke wziął udział w kilku bitwach, zatapiając parę mniejszych jednostek. Gdy w marcu 1862 roku blokował zatokę Hampton Roads znajdował się za daleko, aby zaatakować Virginię, która roznosiła okręty Unii. Okręt przetrwał bitwę bez szwanku. Dowódcy floty Unii zdali sobie wówczas sprawę z możliwości okrętów pancernych. Rozpoczęto wówczas szybką dyskusję o budowie kolejnych pancernych monitorów. Równocześnie, 19 marca 1862 roku John Lenthall i Benjamin F. Isherwood napisali list do Sekretarza Marynarki Wojennej w którym rekomendowali przebudowę fregaty Roanoke na wielowieżowy okręt pancerny. Miało to być szybsze i tańsze rozwiązanie niż budowa okrętu od podstaw. Fregata miała bardzo dobre właściwości morskie, w związku z czym uznano, że okręt będzie dobrą jednostką oceaniczną w przeciwieństwie do Monitora.
USS Roanoke – pancerny monitor z 3 wieżami
Przebudowa okrętu rozpoczęła się bardzo szybko. Już 25 marca po przybyciu do Nowego Jorku Roanoke trafił do stoczni Brooklyn Navy Yard. Usunięto z niego maszty i ścięto kadłub do wysokości niższego pokładu. Pozostawiono jedynie komin.
Początkowo plan zakładał uzbrojenie okrętu w 4 wieże Ericssona. W każdej z nich miała znaleźć się armata kalibru 305 albo 381 mm. Okręt miał być opancerzony płytami żelaznymi o grubości 152 mm – górna część kadłuba, 114 mm – dolna cześć kadłuba i 64 mm – pokład. Dodatkowo kadłub miał zostać wzmocniony aby utrzymać olbrzymi ciężar wież i pancerza. Prace miały trwać około kilku miesięcy. Koszt przebudowy miał wynieść około 500 000 dolarów. W przeliczeniu na dzisiejszy kurs suma ta wyniosłaby około… 9 mln dolarów (sic!)
USS Roanoke po przebudowie – rysunek
Plany te jednak uległy zmianie. Zdecydowano się na zamontowanie jedynie trzech wież, a pancerz nieznacznie zmniejszono, aby zachować pływalność okrętu. Pokład miał więc pancerz grubości 38 mm, wieże około 275 mm a kadłub 114 mm nad wodą i 89 pod wodą. Płyty pancerne miała wykonać firma Franklin Forge of Tungnot, Dally & Co. Ze względu na ich ilość i grubość, produkcja rozciągnęła się w czasie.
Pierwotnie okręt miał 4 kotły, które służyły do napędu jednej śruby. W trakcie przebudowy dodano jeszcze jeden, który miał zagwarantować dodatkową moc do obracania wież. Załogę zmniejszono do 347 ludzi (liczba ta i tak wydaje mi się całkiem spora jak na około 50 marynarzy na USS Monitor). Znacząco wzrosła wyporność okrętu, która wyniosła 6300 ton.
Bardzo ciekawie wypadło uzbrojenie okrętu. Pierwsze plany zakładały uzbrojenie okrętu w 4 armaty Dahlgrena kalibru 380 mm (ważące około 20 ton każda) i dwie armaty Parrota kalibru 370 mm (7,4 tony każda). Ze względu na braki tych pierwszych, ich liczbę zmniejszono do dwóch, pozostałe zastępując armatami Dahlgrena kalibru 279 mm (ważące około 7,3 tony). Zasięg armat wynosił od 1500 do 1900 metrów. Pociski armat 380 mm ważyły 158,8 kg, a dla 279 mm armat 61 kg. Pociski dział Parrota ważyły również około 60-80 kg.
USS Roanoke po przebudowie – rysunek
Prace nad okrętem przebiegały powoli i zakończyły się dopiero 16 kwietnia 1863 roku, kiedy miał miejsce oficjalny odbiór okrętu. Ze względu na prace wykończeniowe, USS Roanoke wszedł jednak do służby dopiero 29 czerwca. Nowy okręt nie do końca był tym co zamawiano. Już pierwszy rejs do Hampton Roads, gdzie fregata miała wziąć udział w blokadzie, pokazał, że marzenie o pełnomorskiej jednostce tym razem się nie spełnią. Okręt był bardzo ciężki, miał znacznie większe niż przewidywano zanurzenie, a waga pancerza i wież nie była rekompensowana odpowiednimi wzmocnieniami kadłuba. Skutkiem były liczne pęknięcia i naprężenia, które sprawiały, że okręt przeciekał.
Pierwszym dowódcą nowego okrętu został kapitan Benjamin F. Sands. 14 lipca po raz pierwszy wypróbowano armaty. Nie był to udany test, ponieważ aż 3 armaty zostały uszkodzone w wyniku prób (nie było w tym nic dziwnego, ponieważ zdarzało się to często w tych czasach). Mechanizm obrotu wież również nie należał do najlepszych, ponieważ pełen obrót wieży zajmował aż 5 minut.
USS Roanoke po przebudowie – rysunek
Roanoke brał udział w blokadzie do końca wojny, jednakże słaba flota konfederatów nie próbowała już wydostać się z swoich baz. W kwietniu 1865 roku pancernik powrócił do Nowego Jorku a 20 czerwca został przeniesiony do rezerwy. Do służby okręt powrócił na krótko w latach 1874-1875. Po powrocie do rezerwy niszczał i stawał się coraz bardziej przestarzały. W 1882 roku skreślono go z listy okrętów US Navy i zdecydowano się na jego złomowanie. Nastąpiło to 27 sierpnia 1883 roku.
USS Roanoke – nieudany pierwowzór współczesnych pancerników
Roanoke nie był udanym projektem. Okręt pasował bardziej jako jednostka obrony wybrzeża, która nie ruszałaby się z portu. Technologicznie okręt przewyższał ówczesne okręty, ale i tak nie był to najlepszy projekt. Wieże Ericssona mimo swojego nowatorskiego projektu miały liczne wady w porównaniu do projektów wież z Europy. Olbrzymi ciężar okrętu i niedobór mocy sprawiały, że osiągał on prędkość około 8,5 węzła.
Idea budowy monitorów szybko upadła. Amerykańska flota po wojnie secesyjnej wycofała do rezerwy większość swoich okrętów i dopiero w późniejszych latach zaczęła interesować się budową nowych jednostek. Mimo to można powiedzieć, że Roanoke był pierwowzorem późniejszych pancerników, uzbrojonych w 3-4 wież artyleryjskich.
Jako ciekawostkę można dodać, że okręt ten pojawił się w grze komputerowej Total War SHOGUN 2.
