Tupolew Tu-4 – radziecka kopia B-29 Superfortress

Amerykański bombowiec B-29 Superfortress uznawany był za jeden z najlepszych bombowców strategicznych w historii. Maszyna była tak udana, że po zakończeniu wojny Rosjanie postanowili… skopiować amerykańską konstrukcję. Tak powstał radziecki bombowiec strategiczny Tupolew Tu-4

Geneza

Bombowce strategiczne odegrały kluczową rolę w osłabieniu niemieckiego potencjału przemysłowego, oraz morale podczas II wojny światowej. Bombardowania strategiczne prowadzone przez Aliantów przez całą wojnę systematycznie obracały kolejne miasta Rzeszy w gruzy.

Podobnie sytuacja wyglądała na Pacyfiku, gdzie ciężkie amerykańskie bombowce nękały japońskie miasta, zrzucając na nie olbrzymie ilości bomb zapalających. Wywołane przez nie pożary doszczętnie niszczyły drewnianą zabudowę.

Równocześnie po drugiej stronie frontu, w ZSRR praktycznie nie wykorzystywano bombowców strategicznych. Wysłużone i kompletnie przestarzałe TB-3 nie nadawały się do nalotów na cele w Niemczech, a zbudowane na początku lat 40. bombowce Petlakow Pe-8 dalece ustępowały podobnym konstrukcjom z USA i Wielkiej Brytanii. Dodatkowo radziecki przemysł zbudował zaledwie 93 maszyn tego typu.

Sowieci przez całą wojnę nie doceniali bombardowań strategicznych. Sytuacja zmieniła się jednak w 1944 roku. Radzieccy wojskowi przeanalizowali działania swoich sojuszników, którzy powoli stawali się potencjalnymi przeciwnikami i uznali, że Związek Radziecki musi posiadać nowoczesne bombowce strategiczne.

Dużym problemem było jednak zaprojektowanie takiej maszyny. Radzieccy konstruktorzy, chociaż mieli doświadczenie w budowaniu olbrzymich samolotów, nigdy wcześniej nie zaprojektowali nowoczesnego bombowca strategicznego. Zlecenie budowy takiej maszyny otrzymały zakłady Tupolewa i Miasiszczewa.

Prace nad poszczególnymi projektami przeciągały się, w związku z czym podjęto decyzję o… skopiowaniu najlepszego samolotu tego typu jaki ówcześnie był w służbie – amerykańskiego B-29 Superfortress. Prowadzone pod koniec 1944 roku prace nad samolotem szły bardzo opornie, ponieważ Rosjanie nie dysponowali żadnymi planami amerykańskich bombowców.  Sytuacja zmieniła się w 1945 roku, kiedy w ZSRR wylądowały awaryjnie 3 bombowce B-29, biorące udział w nalotach na Japonię.

Tupolew tu-4

Rosjanie mieli dostęp do trzech B-29, które wylądowały na ich terytorium w związku z uszkodzeniami jakich doznały podczas nalotów na Japonię (ponadto ZSRR “zdobył” w różny sposób kilka B-17 i B-24, ale maszyny te w porównaniu do Superfortec były już przestarzałe). Bombowce zostały internowane, a następnie przetransportowane do Moskwy, skąd trafiły do zakładów Tupolewa.

Dysponując aż trzema wzorcowymi samolotami, zdecydowano się na rozebranie jednego egzemplarza część po części i dokładne jego skopiowanie. Rosjanie nie dysponowali bowiem żadnymi planami maszyn. Pozostałe dwa egzemplarze dokładnie przetestowano w powietrzu i na ziemi aby zbadać ich możliwości i parametry.

Prace nad radziecką kopią B-29 były trudne, ponieważ trzeba było skopiować wszystko na podstawie samolotu, a nie planów. Mimo to udało się i 19 maja 1947 roku pilotowany przez Nikołaja Rybko samolot wzbił się w powietrze. Otrzymał nazwę Tupolew Tu-4 i był wierną kopią amerykańskiego bombowca B-29 Superfortress. Różnił się jedynie kilkoma elementami konstrukcyjnymi, oraz przede wszystkim napędem i uzbrojeniem.

Po przeprowadzeniu licznych prób, w 1949 roku Tu-4 został oficjalnie przyjęty do eksploatacji. Po raz pierwszy samolot został zauważony przez Zachód 3 sierpnia 1947 roku podczas pokazów w Moskwie. Pojawienie się “nowego” radzieckiego bombowca strategicznego było dużym zaskoczeniem dla zachodnich obserwatorów, zwłaszcza, że samolot, będąc kopią B-29 mógł dolecieć z baz w ZSRR do USA i z powrotem.

Produkcję Tu-4 rozpoczęto w 1949 roku i kontynuowano do 1952 roku. Równolegle prowadzono jednak prace nad zupełnie nowymi bombowcami strategicznymi, ponieważ Tu-4 od początku uznawany był za konstrukcję przejściową.

W toku eksploatacji Tu-4 dał się poznać jako kiepska maszyna. Największym problemem były słabe osiągi i niedopracowana konstrukcja dalece odbiegająca od tego co prezentował jego amerykański pierwowzór. Mimo to, Tu-4 miał olbrzymi wpływ na rozwój lotnictwa strategicznego w ZSRR oraz rozwój programu atomowego w tym kraju.

Maszyna ta była bowiem idealnym nosicielem bomb atomowych (podobnie jak B-29, który zapisał się w historii zrzuceniem bomb atomowych na Hiroszimę i Nagasaki pod koniec wojny). To właśnie z Tu-4 w 1954 roku podczas manewrów na poligonie w Tocku zrzucono jedną z pierwszych radzieckich bomb atomowych. Celem prób było sprawdzenie jak poradzą sobie żołnierze w warunkach walki na skażonym terenie. Do dziś nie wiadomo ilu żołnierzy przypłaciło ten eksperyment życiem.

Łącznie zbudowano 847 samolotów Tu-4 w wersji podstawowej. Oprócz tego powstało wiele maszyn eksperymentalnych, część z nich budowana od podstaw, a część poprzez przeróbkę samolotów seryjnych. Wśród wersji Tu-4 jakie powstały, jedną z ciekawszych jest Tu-4K, przystosowany do przenoszenia i odpalania przeciwokrętowych pocisków rakietowych KS-1 Komet.

Załogę Tu-4 stanowiło od 7 do 11 osób. Samolot napędzały 4 silniki Szwiecow ASz-73TK o mocy 2400 KM każdy. Zapewniały one prędkość maksymalną 558 km/h i zasięg około 5400 km przy ładunku 3000 kg bomb. Uzbrojenie znacznie różniło się od tego w B-29. Zamiast karabinów maszynowych w zdalnie sterowanych wieżyczkach zamontowano działka NS023 kalibru 23 mm. Samolot zabierał około 12 ton bomb, lub jedną bombę atomową typu RDS-1, RDS-3 lub RDS-5.

Na bazie Tu-4 w ZSRR powstało wiele maszyn transportowych a po wycofaniu ze służby jako bombowce, Tu-4 przerabiano na transportowce (około 300 maszyn). Oprócz tego powstało kilka prototypów samolotów pasażerskich, z których żaden nie trafił do produkcji seryjnej.

Tupolewy Tu-4 zaczęto wycofywać ze służby w połowie lat 50.. Zastępowano je natychmiast  nowocześniejszymi maszynami, takimi jak Tupolew Tu-16 i Tu-95 (te ostatnie cały czas pozostają w eksploatacji).

Jedynym zagranicznym użytkownikiem Tu-4 była Chińska Republika Ludowo-Demokratyczne, która w lutym 1953 roku otrzymała kilkadziesiąt maszyn tego typu. Część z nich przerobiono na samoloty wczesnego ostrzegania – AWACS. Otrzymały one nazwę KJ-1 AEWC. W związku z bardzo słabymi parametrami i przestarzałą konstrukcją zrezygnowano jednak z ich dalszego rozwoju.

Do dzisiaj zachowało się jedynie kilka egzemplarzy Tu-4, w tym jeden Chiński, w wersji rozpoznawczej.

Wersje rozwojowe Tu-4

Pierwszy samolot bazujący na konstrukcji Tu-4 oblatano jeszcze przed oblotem samego bombowca – 27 listopada 1946 roku. Samolot transportowy Tu-70 wykorzystywał elementy konstrukcyjne bombowca Tu-4, ale różnił się od niego konstrukcją kadłuba. Maszyna nie zyskała przychylnych ocen i w 1954 roku została zezłomowana.

1 grudnia 1949 roku oblatano prototyp ciężkiego bombowca Tu-80, będącego rozwinięciem Tu-4. Maszyna miała nieznacznie zmienioną konstrukcję, oraz nowe silniki, zapewniające nieco lepsze parametry. Co ciekawe oblot prototypu miał miejsce… po zamknięciu projektu. Ostatecznie prototyp zniszczono w trakcie ćwiczeń strzeleckich na jednym z radzieckich poligonów.

W trakcie prób Tu-70 podjęto decyzję o budowie kolejnego prototypowego samolotu transportowego – Tu-75. Maszynę oblatano 21 stycznia 1950 roku. Samolot różniła się nieznacznie konstrukcją kadłuba i przede wszystkim kształtem kabiny od Tu-4. Niestety w trakcie prób, w październiku 1954 roku samolot rozbił się. Tym samym cały projekt skasowano.

9 stycznia 1951 roku oblatano prototyp kolejnego ciężkiego bombowca wywodzącego się z Tu-4. Maszyna otrzymała oznaczanie Tu-85. Samolot znacznie różnił się od swojego pierwowzoru nie tylko konstrukcją i większą rozpiętością skrzydeł, ale również napędem i co za tym idzie parametrami. Ostatecznie projekt skasowano na rzecz budowy bombowców Tu-95 Bear. Powstały dwa prototypy.