Tupolew ANT-20 – radziecki samolot propagandowy

Zaprojektowany w 1934 roku Tupolew ANT-20 powstał jako specjalny samolot propagandowy, mający być latającym centrum szerzenia socjalizmu. Po zaledwie roku eksploatacji samolot uległ jednak wypadkowi i został całkowicie zniszczony.

Geneza

Historia ANT-20 zaczęła się już w trakcie prób Kalinina K-7, kiedy to radzieckie władze postanowiły zamówić kolejny samolot, który miał być wykorzystywany do zadań propagandowych. Projekt powierzono zakładom Tupolewa, zakładając, że maszyna będzie bazowała na konstrukcji eksperymentalnego bombowca Tupolew TB-4 (ANT-16). Zamierzano nawet wykorzystać elementy konstrukcji drugiego, nieukończonego prototypu tego bombowca. Maszyna miała dołączyć do specjalnej „propagandowej eskadry”, w której służył już Tupolew ANT-14 Prawda. Patronem eskadry był pisarz Maksim Gorki, uznawany za twórcę socrealizmu.

Prace ruszyły 4 lipca 1933 roku, a zakończono je 3 kwietnia 1934 roku. Efektem było powstanie jednego z największych samolotów na świecie w tamtym czasie. ANT-20, bo tak oznaczono maszynę, miał 32,9 m długości i 63 m rozpiętości skrzydeł, a maksymalna masa startowa sięgała nawet 53 ton. Napęd zapewniało 8 dwunastocylindrowych silników Mikulin AM-34FRN o mocy 900 KM każdy – 6 w skrzydłach i dwa w gondoli nad kadłubem – jeden w układzie pchającym, a drugi ciągnącym. Prędkość maksymalna samolotu wynosiła 220 km/h, a zasięg 1200 km.

Ze względu na planowaną rolę, samolot otrzymał bardzo oryginalne wyposażenie. W jego kadłubie umieszczono maszynę drukarską, bibliotekę, małą salę kinową, ciemnię do wywoływania zdjęć, centralę telefoniczną, pomieszczenia socjalne oraz nadajnik radiowy i potężne głośniki. Tym samym ANT-20 miał być latającym centrum socjalizmu, pozwalającym na jego szerzenie w najdalszych zakątkach ZSRR.

Samolot otrzymał wzmocnione podwozie, pozwalające na operowanie z nieutwardzonych lotnisk, oraz solidną konstrukcję, opartą na rozwiązaniach zaprojektowanych przez Hugo Junkersa. Co ciekawe, ANT-20 podobno zaprojektowano tak, aby w razie potrzeby móc go rozmontować i przetransportować koleją.

Krótka eksploatacja

ANT-20 oblatano 19 maja 1934 roku i po zakończeniu prób z powodzeniem wykorzystywano do zadań propagandowych przez rok. 18 maja 1935 roku samolot miał wziąć udział w przelocie nad Moskwą wraz z Tupolewem ANT-14, bombowcem Polikarpow R-5 i myśliwcem Polikarpow I-5. Za sterami zasiedli piloci I. W. Michajew i I. S. Zurow, a na pokładzie znalazło się dodatkowo 33 pasażerów. Nagle podczas lotu doszło do zderzenia z pilotowanym przez Nikołaja Błagina myśliwcem I-5. Obie maszyny następnie runęły na ziemię. Zginęli wszyscy na pokładzie obu samolotów, oraz dodatkowo 9 osób na ziemi – łącznie 45 ofiar.

Przeprowadzone śledztwo wykazało, że przyczyną katastrofy był prawdopodobnie błąd Błagina, który źle wykonał manewr pętli. Utrata tak ważnego samolotu była dużym ciosem dla radzieckiej propagandy, w związku z czym władze podjęły decyzję o zbudowaniu kolejnego samolotu, oznaczonego jako ANT-20bis. Nowy samolot miał być jednak maszyną pasażerską, wyposażoną jedynie w 6 silników Mikulin AN-34FRNV  o większej mocy.

Prace nad samolotem przedłużyły się, a w międzyczasie w trakcie czystek zabity został m.in. Maksim Gorki, który był patronem poprzedniej maszyny. Ostatecznie ANT-20bis wzbił się w powietrze w 1938 roku i po próbach trafił do Aerofłotu, który wykorzystywał go aż do wybuchu II wojny światowej. Po wybuchu wojny maszynę oddelegowano do zadań transportowych dla wojska, jednak 14 grudnia 1942 roku maszyna rozbiła się. Do katastrofy doprowadził podobno pasażer, któremu pilot pozwolił na chwilę zając miejsce za sterem. Rozłączył on nieświadomie autopilota, a następnie samolot zaczął gwałtownie opadać i rozbił się. Zginęło 36 osób znajdujących się na pokładzie.