Suchoj Su-7 – myśliwiec, który stał się bombowcem

Suchoj Su-7 powstał w połowie lat 50. XX wieku z inicjatywy Pawła Suchoja jako samolot myśliwski. Ze względu na liczne problemy techniczne przegrał jednak rywalizację z znacznie lepszym i prostszym MiG-iem-21. Mimo to był dalej rozwijany i produkowany, ale jako bombowiec, który zapoczątkował długą serię radzieckich bombowców frontowych przystosowanych m.in. do przenoszenia broni jądrowej.

Geneza

Podczas II wojny światowej Paweł Suchoj pozostawał w cieniu innych radzieckich konstruktorów lotniczych. Również krótko po zakończeniu wojny jego projekty nie cieszyły się zainteresowaniem, mimo często nowatorskiego podejścia. Wśród opracowanych wówczas maszyn była m.in. kopia niemieckiego myśliwca Messerschmitt Me 262, nosząca w Rosji nazwę Suchoj Su-9, oblatana w 1946 roku.

Sytuacja uległa zmianie dopiero w 1953 roku wraz z utworzeniem biura projektowego OKB-51, którego głównym szefem został Suchoj. Mając własne biuro z sporym zespołem doświadczonych pracowników m.in. z OKB-1, którym Suchoj zarządzał przez krótki czas, możliwe było wcielenie w życie wielu istniejących tylko na papierze albo nawet w jego głowie pomysłów. Już w listopadzie 1953 roku oficjalnie zaprezentowane zostały koncepcje nowych myśliwców o napędzie odrzutowym, zdolnych do osiągania prędkości 1800 km/h. Nowatorskie i wyprzedzające pod niektórymi względami pomysły Suchoja spotkały się z krytyką innych wiodących radzieckich konstruktorów, ale mimo to władze zgodziły się na rozpoczęcie prac nad dwoma projektami – S-1 i T-3. Pierwszy z projektów doprowadził do powstania myśliwca Su-7, a drugi myśliwca przechwytującego Su-11. Maszyny różniły się układem konstrukcyjnym – pierwszy posiadał skrzydła skośne, a drugi trójkątne.

Bolesne narodziny Su-7

Projekt i makietę myśliwca S-1 ukończono już w lutym 1954 roku. Po pozytywnej analizie zatwierdzono budowę trzech prototypów – dwóch lotnych i jednego do prób naziemnych. Według założeń maszyna miała być zdolna do osiągania bardzo wysokich prędkości. W związku z tym jej projekt oparto częściowo na planach MiG-a-19, a napęd miał stanowić nowy, eksperymentalny jeszcze silnik AL-7.

Budowa prototypu szła szybko i już 5 września 1955 roku rozpoczęto jego próby. Oblot maszyny miał miejsce niespodziewanie 7 września 1955 roku, kiedy maszyna wzniosła się wyżej niż planowano podczas prób na pasie. Pilotujący samolot Andriej Koczetkow uznał, że musi wykonać krąg wokół lotniska aby ponownie wylądować. W związku z tym pierwszy próbny lot trwał tylko 6 minut. Próby kontynuowano, a rok później we wrześniu 1956 roku oblatano drugi prototyp, który otrzymał oznaczenie S-2.

21 września 1956 roku w wyniku katastrofy utracono pierwszy z prototypów, w związku z czym dalsze próby kontynuowano na S-2. Ze względu na problemy z silnikami AL-7F oraz potrzebą dopracowania konstrukcji samego samolotu, dopiero w 1958 roku zakończono próby państwowe i skierowano samolot do produkcji seryjnej na małą skalę jako Su-7. W tym czasie dokonano porównania maszyny z MiG-iem-21, która wypadła lepiej dla maszyny Suchoja. Niestety problemy techniczne związane z silnikiem sprawiły, że nie zdecydowano się na rozpoczęcie masowej produkcji Su-7. Dodatkowo w 1959 roku po opracowaniu nowej wersji MiG-a-21 powtórzono porównanie, które tym razem wypadło korzystniej dla MiG-a i to on został wybrany podstawowym myśliwcem frontowym ZSRR. Głównym powodem była bardziej dopracowana i prostsza konstrukcja MiG-a, oraz jego trójkątne skrzydła, które cieszyły się większą aprobatą decydentów.

W tej sytuacji przerwano produkcję Su-7 na 132 egzemplarzach. Mimo to Suchoj cały czas kontynuował próby maszyny i starał się ją dopracować. Chociaż wydawało się, że kariera samolotu dobiegnie końca, w ZSRR nastąpiła niespodziewana i nagła zmiana podejścia do lotnictwa frontowego.

Myśliwiec, który stał się bombowcem

We wrześniu 1954 roku na poligonie Uralskiego Okręgu Wojskowego Tuckoje zorganizowano olbrzymie manewry, których punktem kulminacyjnym było zrzucenie 14 września bomby atomowej RDS-4. Byłby to jeden z wielu próbnych wybuchów atomowych, gdyby nie fakt, że po eksplozji przeprowadzono szturm na teoretyczne pozycje wroga w miejscu detonacji ładunku.

Chociaż manewry te przyniosły ofiary wśród ćwiczących żołnierzy, którzy zostali napromieniowani i cierpieli na chorobę popromienną, dla dowództwa były źródłem wielu… inspiracji i pomysłów. Jednym z pośrednich skutków tych ćwiczeń było opracowanie taktyki wykorzystania niewielkich ładunków jądrowych do eliminowania zgrupowań wroga tuż przed nacierającymi oddziałami lądowymi. Ataki miały być wykonywane przy użyciu taktycznych rakiet z głowicami nuklearnymi oraz w przypadku potrzeby atakowania precyzyjnych celów lub poruszających się kolumn, przy użyciu samolotów.

O ile taktyczne pociski rakietowe był rozwijane, problemem okazał się samolot zdolny do przenoszenia niewielkich ładunków jądrowych i precyzyjnego atakowania celów na linii frontu. Ówcześnie posiadane przez ZSRR samoloty bombowe były duże i powolne, więc potrzebna była znacznie mniejsza i szybsza maszyna.

Przystosowanie MiG-ów 15, 17, 19 i później 21 do tych zadań okazało się nie najlepszym rozwiązaniem. Samoloty te nie miały odpowiedniego udźwigu i wytrzymałości konstrukcji. W tej sytuacji przypomniano sobie o Su-7, który spełniał wszystkie wymagania techniczne i musiał przejść tylko drobne modyfikacje. Tak zainicjowano w marcu 1958 roku prace nad nowym typem samolotu myśliwsko-bombowego, zdolnego do przenoszenia broni atomowej w oparciu o Su-7. Samolot otrzymał oznaczenie Su-7B.

Dalsze losy i kolejne wersje

Po dopracowaniu konstrukcji maszyny i dostosowaniu jej do nowej roli – potrzebne był nowe systemy celownicze, większy zasięg i udźwig uzbrojenia. Przy okazji rozszerzono również zakres możliwego do przenoszenia uzbrojenia o nowe rodzaje konwencjonalnych rakiet i bomb. Prototyp Su-7B ukończono w kwietniu 1959 roku, a oblot miał miejsce 24 kwietnia. Za sterami zasiadł Jewgienij Sołowiew. Oblot był udany, ale o mały włos nie zakończył się katastrofą, ponieważ z powodu awarii paliwomierza, tuż przed lądowaniem skończyło się paliwo.

Do służby Su-7B trafił oficjalnie 24 stycznia 1961 roku, a jego produkcję kontynuowano do 1962 roku budując 431 samolotów. Co istotne, dopiero w 1962 roku rozwiązano problemy z silnikiem AL-7F. W tym samym czasie opracowano również nową, małą taktyczną bombę jądrową 8U49 o mocy 5 kT. Po dostosowaniu do niej prototypu Su-7B, opracowano kolejny wariant samolotu oznaczony jako Su-7BM. Zaczęto je dostarczać do jednostek liniowych w 1963 roku, a produkcję zakończono w 1965 roku po zbudowaniu 290 maszyn.

Kolejną opracowaną w tym czasie wersją Su-7B był Su-7BKŁ, przystosowany do operowania z nieprzygotowanych lotnisk. Maszyna otrzymała specjalne narty, dzięki którym nie zapadała się podczas operowania w grząskim terenie. Samolot opracowano w oparciu o koncepcję, zakładającą potrzebę wykorzystania nieprzygotowanych lotnisk w trakcie wojny, aby uniknąć strat w lotnictwie po atakach na tradycyjne lotniska. W latach 1965-1972 zbudowano 267 maszyn tego typu.

Z myślą o szkoleniu pilotów opracowano wersję szkolną Su-7U, którą produkowano w latach 1966-1972. Zgodnie z radziecką polityką dotyczącą eksportu uzbrojenia, na rynek poza Układ Warszawski przeznaczono nieco uproszczone samoloty. Tak powstał Su-7BMK, produkowany w latach 1967-1971. Powstało łącznie 441 maszyn tego typu.

Ewolucja w zupełnie nową jakość

Przez całą swoją karierę, Su-7 trapione były licznymi problemami z silnikami i ogólnie zachowaniem w powietrzu. Ich produkcję kontynuowano głównie z powodu braku lepszych maszyn. Lata 60. i 70. były okresem silnych napięć między wschodem a zachodem, a ryzyko wybuchu wojny było wysokie. Zdając sobie jednak sprawę z niedoskonałości w zakładach Suchoja kontynuowano prace nad ulepszeniem Su-7. Ich efektem było powstanie prototypu Su-7IG z skrzydłami o zmiennej geometrii. Maszyna stała się bazą do opracowania samolotu Su-17. Łącznie zbudowano w ZSRR około 1847 Su-7 wszystkich wersji, w tym prototypy, maszyny przebudowane oraz eksperymentalne.

Ostatecznie Su-17 oblatano 1 lipca 1969 roku i rozpoczęto jego produkcję seryjną. W tej sytuacji Su-7 stały się przestarzałe, więc ZSRR zaczęło je eksportować na większą skalę. Oprócz nowych maszyn sprzedano również używane samoloty. Wśród zagranicznych odbiorców znalazły się – Korea Północna, która otrzymała około 28 maszyn, z których według dostępnych danych 18 pozostaje w magazynach.

Pozostałymi użytkownikami Su-7 były Afganistan (40 maszyn nowych i 79 używanych), Algieria (40 maszyn), Czechosłowacja (95 maszyn z których aż 30 utracono w wypadkach), Egipt (14 maszyn przed 1967 rokiem, wszystkie zniszczone w trakcie wojny sześciodniowej, oraz 185 maszyn dostarczonych później), Indie (154 samoloty, w tym 14 jako uzupełnienie utraconych maszyn), Irak (54 egzemplarze), Polska (47 egzemplarzy) i Syria (25 egzemplarzy przed 1973 rokiem, prawie wszystkie utracone w walkach z Izraelem, potem 35 kolejnych maszyn).

W latach 80. Su-7 zaczęto jednak wycofywać z eksploatacji z powodu przestarzałej konstrukcji. Zastępowano je eksportowymi wersjami Su-17 i zupełnie innymi maszynami. W niektórych krajach pojedyncze egzemplarze przetrwały do początku lat 90. W Polsce również pojedyncze Su-7 pozostały w eksploatacji do 1991 roku i był wykorzystywane do szkolenia.

Dane taktyczno-techniczne

Su-7 był naddźwiękowym samolotem myśliwskim i myśliwsko-bombowym. Poza wersją szkolną był samolotem jednoosobowym. Przystosowano go do przenoszenia zarówno konwencjonalnego uzbrojenia jak i broni atomowej. Poszczególne wersje różniły się szczegółami konstrukcji, zwłaszcza przedniej części kadłuba.

Samolot miał 16,8 m długości i 9,3 m rozpiętości skrzydeł. Maksymalna masa startowa w zależności od wersji i przenoszonego uzbrojenia wynosiła od 12 333 kg do 15 080 kg. Napęd stanowił silnik Lulka AL-7F i jego rozwinięcia. Zapewniał on prędkość maksymalną 2150 km/h i zasięg do 1650 km (w zależności od wersji samolotu i ładunku). Uzbrojenie składało się z dwóch działek kalibru 30 mm i 6 węzłów pod skrzydłami i kadłubem, na których możliwe było przenoszenie wyrzutni niekierowanych rakiet S-5, bomb o masie od 250 do 750 kg, bomby atomowej 8U69 lub dodatkowych zbiorników paliwa.

Podsumowanie

Suchoj Su-7 był ciekawą, ale nieco zapomnianą konstrukcją. Trapiony licznymi problemami technicznymi z jednej strony był złym myśliwcem, ale z drugiej był niezłym samolotem myśliwsko-bombowym. W toku jego długiej ewolucji i eksploatacji nigdy jednak nie wyeliminowano wszystkich wad zarówno silnika jak i samego samolotu. Dopiero będący jego następcą Su-17 był znacznie bardziej dopracowaną konstrukcją, ale o częściowo zbliżonym zachowaniu w powietrzu.

Mimo tych problemów, Su-7 miał duży wpływ na rozwój nowej generacji radzieckich samolotów myśliwsko-bombowych, które przez pewien czas były jedynymi wykorzystywanymi w ZSRR samolotami przeznaczonymi do atakowania celów lądowych na froncie. Dopiero z czasem dołączyły do nich nieobecne przez lata odrzutowe samoloty szturmowe.