Średzka Kolej Powiatowa

Szybki rozwój transportu kolejowego w Europie pod koniec XIX wieku sprawił, że powstało wiele lokalnych linii kolejowych, w większości prywatnych. Jedną z takich linii była Średzka Kolej Powiatowa utworzona w latach 1898-1902 między Poznaniem a Środą Wielkopolską. Chociaż większość linii zlikwidowano, jej fragment jest cały czas w eksploatacji, a w Poznaniu utworzono Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej.

Historia Średzkiej Kolei Powiatowej sięga roku 1892 i wprowadzonych wówczas przez pruskie władze zmian w przepisach, które umożliwiły budowanie lokalnych linii kolejowych. W 1898 roku po licznych negocjacjach i rozmowach, właściciele majątków ziemskich między Poznaniem a Środą Wielkopolską podjęli decyzję o zbudowaniu wąskotorowej linii kolejowej łączącej oba miasta i okoliczne majątki.

Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej (fot. Michał Banach)

Najpierw zbudowano długą na 11 km normalnotorową (1435 mm) trasę między dworcem Poznań Główny (obecnie Poznań Wschód), a wsią Kobylepole (obecnie część Poznania). We wsi zbudowano dworzec przeładunkowy, umożliwiający przeładunek towarów między pociągami normalnotorowymi, a wąskotorowymi. W 1902 roku ukończono budowę linii wąskotorowej o rozstawie szyn 1000 mm między wsią Kobylepole, Środą Wielkopolską a Zaniemyślem.

Chociaż od początku trasa była wykorzystywana również w ruchu pasażerskim, jej głównym celem było transportowanie produktów rolnych między gospodarstwami i majątkami a Poznaniem. W związku z tym linia miała wiele odnóg i bocznic. Przez lata linia była normalnie wykorzystywana, a w 1927 roku wydłużono ją do 115 km. W tym czasie linia obsługiwała liczne zakłady przemysłowe i przynosiła spore zyski.

Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej (fot. Michał Banach)

Wybuch II wojny światowej, oraz późniejsze zniszczenia w mieście, a także przebudowa zniszczonych fragmentów miasta po wojnie sprawiły, że w 1949 roku stan Średzkiej Kolei Powiatowej był zdecydowanie gorszy niż przed wojną. W tym samym roku linia została znacjonalizowana i przejęta przez PKP. Aby połączyć linię z dotychczasową infrastrukturą kolejową, zmieniono rozstaw szyn wąskotorowych na 750 mm.

Nie oznaczało to jednak, że linia odzyskała znaczenie. PKP nie widziało potrzeby utrzymywania tak nietypowej linii, w związku z czym z czasem zaczęto likwidować kolejne połączenia pasażerskie. W latach 70. rozpoczęto likwidację poszczególnych fragmentów tras. Ostatecznie zachowano jedynie linię Środa Wielkopolska – Zaniemyśl, która była eksploatowana do 2001 roku.

Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej (fot. Michał Banach)

Obecnie zachowany fragment trasy wykorzystywany jest przez Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej “Bana”, która utrzymuje na niej ruch turystyczny. Dodatkowo, wraz z utworzeniem w 2018 roku Parku Rataje w Poznaniu, utworzono Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej, w którym umieszczono normalnotorowy parowóz Tkt48-130 z wagonem restauracyjnym Wars oraz wąskotorową lokomotywę parową Dn2t Baziel.

Skansen umieszczono w miejscu istniejącej kiedyś stacji. Oprócz pociągów i tablic informacyjnych, wystawę wzbogacono licznymi znakami i urządzeniami technicznymi wykorzystywanymi kiedyś na tej trasie. Co najciekawsze, skansen znajduje się w parku i jest ogólnodostępny, a same lokomotywy są w bardzo dobrym stanie. Za skansenem znajduje się charakterystyczny Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.