Średzka Kolej Powiatowa

Szybki rozwój transportu kolejowego w Europie pod koniec XIX wieku sprawił, że powstało wiele lokalnych linii kolejowych, w większości prywatnych. Jedną z takich linii była Średzka Kolej Powiatowa utworzona w latach 1898-1902 między Poznaniem a Środą Wielkopolską. Chociaż większość linii zlikwidowano, jej fragment jest cały czas w eksploatacji, a w Poznaniu utworzono Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej.

Historia Średzkiej Kolei Powiatowej sięga roku 1892 i wprowadzonych wówczas przez pruskie władze zmian w przepisach, które umożliwiły budowanie lokalnych linii kolejowych. W 1898 roku po licznych negocjacjach i rozmowach, właściciele majątków ziemskich między Poznaniem a Środą Wielkopolską podjęli decyzję o zbudowaniu wąskotorowej linii kolejowej łączącej oba miasta i okoliczne majątki.

Najpierw zbudowano długą na 11 km normalnotorową (1435 mm) trasę między dworcem Poznań Główny (obecnie Poznań Wschód), a wsią Kobylepole (obecnie część Poznania). We wsi zbudowano dworzec przeładunkowy, umożliwiający przeładunek towarów między pociągami normalnotorowymi, a wąskotorowymi. W 1902 roku ukończono budowę linii wąskotorowej o rozstawie szyn 1000 mm między wsią Kobylepole, Środą Wielkopolską a Zaniemyślem.

Chociaż od początku trasa była wykorzystywana również w ruchu pasażerskim, jej głównym celem było transportowanie produktów rolnych między gospodarstwami i majątkami a Poznaniem. W związku z tym linia miała wiele odnóg i bocznic. Przez lata linia była normalnie wykorzystywana, a w 1927 roku wydłużono ją do 115 km. W tym czasie linia obsługiwała liczne zakłady przemysłowe i przynosiła spore zyski.

Wybuch II wojny światowej, oraz późniejsze zniszczenia w mieście, a także przebudowa zniszczonych fragmentów miasta po wojnie sprawiły, że w 1949 roku stan Średzkiej Kolei Powiatowej był zdecydowanie gorszy niż przed wojną. W tym samym roku linia została znacjonalizowana i przejęta przez PKP. Aby połączyć linię z dotychczasową infrastrukturą kolejową, zmieniono rozstaw szyn wąskotorowych na 750 mm.

Nie oznaczało to jednak, że linia odzyskała znaczenie. PKP nie widziało potrzeby utrzymywania tak nietypowej linii, w związku z czym z czasem zaczęto likwidować kolejne połączenia pasażerskie. W latach 70. rozpoczęto likwidację poszczególnych fragmentów tras. Ostatecznie zachowano jedynie linię Środa Wielkopolska – Zaniemyśl, która była eksploatowana do 2001 roku.

Obecnie zachowany fragment trasy wykorzystywany jest przez Towarzystwo Przyjaciół Kolejki Średzkiej „Bana”, która utrzymuje na niej ruch turystyczny. Dodatkowo, wraz z utworzeniem w 2018 roku Parku Rataje w Poznaniu, utworzono Skansen Średzkiej Kolei Powiatowej, w którym umieszczono normalnotorowy parowóz Tkt48-130 z wagonem restauracyjnym Wars oraz wąskotorową lokomotywę parową Dn2t Baziel.

Skansen umieszczono w miejscu istniejącej kiedyś stacji. Oprócz pociągów i tablic informacyjnych, wystawę wzbogacono licznymi znakami i urządzeniami technicznymi wykorzystywanymi kiedyś na tej trasie. Co najciekawsze, skansen znajduje się w parku i jest ogólnodostępny, a same lokomotywy są w bardzo dobrym stanie. Za skansenem znajduje się charakterystyczny Kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.