SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf – ostatni Austro-Węgierski okręt pancerny

Austro-Węgry po zwycięstwie w Bitwie pod Lissą w 1866 roku przestały inwestować w rozwój floty, skupiając się na rozwoju wojsk lądowych. Dopiero po 10 latach powrócono do ograniczonego rozwoju floty, budując kilka okrętów pancernych, z których ostatnim był SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf.

Geneza

Bitwa pod Lissą w 1866 roku, chociaż nie miała dużego wpływu na przebieg wojny włosko-prusko-austriackiej, uznana została za znaczne zwycięstwo Austrii (i tym samym utworzonych rok później Austro-Węgier). Starcie to miało również znaczący wpływ na rozwój flot okrętów pancernych na całym świecie, jednak w nowo utworzonych Austro-Węgrach sytuacja wyglądała zupełnie inaczej.

Kraj nie dysponował wystarczająco silną gospodarką, aby dołączyć do zapoczątkowanego wyścigu zbrojeń morskich. Przez kolejnych blisko 10 lat dowódcy floty musieli walczyć o zdobycie środków i zgód na budowę pojedynczych okrętów pancernych. Efektem było powstawanie pojedynczych, nie do końca dopracowanych jednostek, co stanowiło duży problem logistyczny, ponieważ każdy z okrętów dysponował innymi osiągami i możliwościami bojowymi.

Na początku lat 80. XIX wieku za sprawą admirała Friedricha von Pöcka zainicjowano prace nad dwoma okrętami pancernymi nowego typu, które miały stanowić znaczący krok do przodu w rozwoju austro-węgierskiej floty. Jedną z tych jednostek był SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf.

SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf

Stępkę pod jednostkę położono 25 stycznia 1884 roku, a wodowanie miało miejsce 6 lipca 1887 roku. Do służby okręt wszedł z opóźnieniem dopiero we wrześniu 1889 roku. Głównym powodem przedłużających się prac były problemy finansowe Austro-Węgier i trudności z zebraniem środków na dokończenie jednostki. W związku z tym SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf w momencie wejścia do służby był już przestarzały, ponieważ nie posiadał szybkostrzelnych dział artylerii głównej, a umieszczenie dział w otwartych barbetach było rozwiązaniem bardzo niekorzystnym, ponieważ narażało ich obsługę na śmierć w trakcie walki.

Okręt miał 97,6 m długości i wyporność 6939 ton. Napęd stanowiły dwa silniki parowe o mocy 6000 ihp, zapewniające prędkość maksymalną 15,5 węzła. Uzbrojenie okrętu składało się z 3 dział kalibru 305 mm w otwartych barbetach – dwie na dziobie i jedna na rufie, 6 dział kalibru 120 mm, 7 szybkostrzelnych dział kalibru 47 mm, 2 kalibru 37 mm i 4 wyrzutni torped kalibru 400 mm. Opancerzenie miało grubość 305 mm w pasie burtowym, 95 mm na pokładzie i 254 mm na barbetach. Załoga liczyła około 450 oficerów i marynarzy.

Kariera okrętu była bardzo krótka. Jednostka po wejściu do służby wzięła udział w licznych rejsach kurtuazyjnych, ale już w 1898 roku okręt został przeklasyfikowany na jednostkę pomocniczą, ponieważ jego układ konstrukcyjny stał się całkowicie przestarzały. W 1906 roku SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf stał się okrętem obrony wybrzeża, a w 1908 roku władze Austro-Węgier podjęły próbę sprzedaży jednostki Urugwajowi, ale ostatecznie do transakcji nie doszło.

Całkowicie przestarzały pancernik pozostał w służbie, a wraz z wybuchem I wojny światowej został wysłany do zatoki Cattaro, gdzie spędził całą wojnę. Służba na jednostce była monotonna i wypełniona rutynowymi zadaniami. Przez całą wojnę okręt nie wziął udziału w żadnych walkach. 1 lutego 1918 roku na jednostkach stacjonujących w Cattaro wybuchł bunt, który objął również SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf. Marynarze żądali m.in. lepszych warunków służby oraz wycofania się Austro-Węgier z wojny. Bunt został ostatecznie stłumiony 3 lutego po przybyciu do zatoki rządowych pancerników typu Erzherzog Karl.

W wyniku buntu, zginęło dwóch marynarzy (zginęli gdy pocisk artylerii nadbrzeżnej trafił w SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf), a czterech kolejnych zostało rozstrzelanych po procesie. Do końca wojny służba na pancerniku była równie monotonna jak wcześniej. Wraz z zakończeniem wojny i rozpadem Austro-Węgier, SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf trafił w ręce władz Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (później Królestwa Jugosławii).

Lata pobytu w porcie i brak odpowiedniej konserwacji wiekowej już jednostki sprawiły, że nie dość, że była ona całkowicie przestarzała, jej stan nie pozwalał również na przywrócenie jej do służby. W związku z tym w 1922 roku podjęto decyzję o zezłomowaniu okrętu, kończąc jego historię. SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf był ostatnim zbudowanym okrętem pancernym (tzw. ironclad) Austro-Węgier.