Austro-Węgry po zwycięstwie w Bitwie pod Lissą w 1866 roku przestały inwestować w rozwój floty, skupiając się na rozwoju wojsk lądowych. Dopiero po 10 latach powrócono do ograniczonego rozwoju floty, budując kilka okrętów pancernych, z których ostatnim był SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf.
Geneza
Bitwa pod Lissą w 1866 roku, chociaż nie miała dużego wpływu na przebieg wojny włosko-prusko-austriackiej, uznana została za znaczne zwycięstwo Austrii (i tym samym utworzonych rok później Austro-Węgier). Starcie to miało również znaczący wpływ na rozwój flot okrętów pancernych na całym świecie, jednak w nowo utworzonych Austro-Węgrach sytuacja wyglądała zupełnie inaczej.
SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf
Kraj nie dysponował wystarczająco silną gospodarką, aby dołączyć do zapoczątkowanego wyścigu zbrojeń morskich. Przez kolejnych blisko 10 lat dowódcy floty musieli walczyć o zdobycie środków i zgód na budowę pojedynczych okrętów pancernych. Efektem było powstawanie pojedynczych, nie do końca dopracowanych jednostek, co stanowiło duży problem logistyczny, ponieważ każdy z okrętów dysponował innymi osiągami i możliwościami bojowymi.
Na początku lat 80. XIX wieku za sprawą admirała Friedricha von Pöcka zainicjowano prace nad dwoma okrętami pancernymi nowego typu, które miały stanowić znaczący krok do przodu w rozwoju austro-węgierskiej floty. Jedną z tych jednostek był SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf.
SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf
SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf
Stępkę pod jednostkę położono 25 stycznia 1884 roku, a wodowanie miało miejsce 6 lipca 1887 roku. Do służby okręt wszedł z opóźnieniem dopiero we wrześniu 1889 roku. Głównym powodem przedłużających się prac były problemy finansowe Austro-Węgier i trudności z zebraniem środków na dokończenie jednostki. W związku z tym SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf w momencie wejścia do służby był już przestarzały, ponieważ nie posiadał szybkostrzelnych dział artylerii głównej, a umieszczenie dział w otwartych barbetach było rozwiązaniem bardzo niekorzystnym, ponieważ narażało ich obsługę na śmierć w trakcie walki.
Okręt miał 97,6 m długości i wyporność 6939 ton. Napęd stanowiły dwa silniki parowe o mocy 6000 ihp, zapewniające prędkość maksymalną 15,5 węzła. Uzbrojenie okrętu składało się z 3 dział kalibru 305 mm w otwartych barbetach – dwie na dziobie i jedna na rufie, 6 dział kalibru 120 mm, 7 szybkostrzelnych dział kalibru 47 mm, 2 kalibru 37 mm i 4 wyrzutni torped kalibru 400 mm. Opancerzenie miało grubość 305 mm w pasie burtowym, 95 mm na pokładzie i 254 mm na barbetach. Załoga liczyła około 450 oficerów i marynarzy.
SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf w 1915 roku
Kariera okrętu była bardzo krótka. Jednostka po wejściu do służby wzięła udział w licznych rejsach kurtuazyjnych, ale już w 1898 roku okręt został przeklasyfikowany na jednostkę pomocniczą, ponieważ jego układ konstrukcyjny stał się całkowicie przestarzały. W 1906 roku SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf stał się okrętem obrony wybrzeża, a w 1908 roku władze Austro-Węgier podjęły próbę sprzedaży jednostki Urugwajowi, ale ostatecznie do transakcji nie doszło.
Całkowicie przestarzały pancernik pozostał w służbie, a wraz z wybuchem I wojny światowej został wysłany do zatoki Cattaro, gdzie spędził całą wojnę. Służba na jednostce była monotonna i wypełniona rutynowymi zadaniami. Przez całą wojnę okręt nie wziął udziału w żadnych walkach. 1 lutego 1918 roku na jednostkach stacjonujących w Cattaro wybuchł bunt, który objął również SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf. Marynarze żądali m.in. lepszych warunków służby oraz wycofania się Austro-Węgier z wojny. Bunt został ostatecznie stłumiony 3 lutego po przybyciu do zatoki rządowych pancerników typu Erzherzog Karl.
SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf (fot. Alexander Kirchner)
W wyniku buntu, zginęło dwóch marynarzy (zginęli gdy pocisk artylerii nadbrzeżnej trafił w SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf), a czterech kolejnych zostało rozstrzelanych po procesie. Do końca wojny służba na pancerniku była równie monotonna jak wcześniej. Wraz z zakończeniem wojny i rozpadem Austro-Węgier, SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf trafił w ręce władz Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (później Królestwa Jugosławii).
Lata pobytu w porcie i brak odpowiedniej konserwacji wiekowej już jednostki sprawiły, że nie dość, że była ona całkowicie przestarzała, jej stan nie pozwalał również na przywrócenie jej do służby. W związku z tym w 1922 roku podjęto decyzję o zezłomowaniu okrętu, kończąc jego historię. SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf był ostatnim zbudowanym okrętem pancernym (tzw. ironclad) Austro-Węgier.
SMS Kronprinz Erzherzog Rudolf (fot. Sandstein/Wikimedia Commons)
