SBB-CFF-FFS Am 4/6 1101 – pierwsza lokomotywa z turbiną gazową

Zaprojektowana w 1938 roku i testowana w latach 40. w Szwajcarii lokomotywa Am 4/6 1101 była pierwszą na świecie lokomotywą, w której zastosowano turbinę gazową. Nowatorski napęd dawał wiele korzyści, ale równocześnie był źródłem licznych problemów. Lokomotywa nigdy nie weszła do produkcji seryjnej, a jedyny zbudowany egzemplarz zezłomowano w latach 70.

W 1938 roku firma Brown, Boveri & Cie (BBC) opracowała generator zasilany turbiną gazową, który umieszczono w schronie w mieście Neuchâtel w Szwajcarii. Równocześnie przedstawiciele firmy zaczęli rozważać pomysł zainstalowania turbiny gazowej w lokomotywie. Koncepcja ta została przedstawiona zarządowi szwajcarskich kolei SBB-CFF-FFS, który wyraził zainteresowanie projektem, ale pod pewnymi warunkami. Nowa lokomotywa miała mieć zostać zaprojektowana i sfinansowana przez BBC, ale podzespoły mechaniczne miały być wykonane przez Schweizerische Lokomotiv- und Maschinenfabrik (SLM). Dodatkowym warunkiem rozpoczęcia testów było utrzymanie masy lokomotywy do 92 ton wraz z paliwem.

BBC przystało na te warunki i rozpoczęło budowę lokomotywy. Poza turbiną gazową, większość podzespołów pochodziła z innych, sprawdzonych lokomotyw, aby maksymalnie ułatwić produkcję i eksploatację, oraz wyeliminować ewentualne problemy techniczne. Pierwszy próbny kurs lokomotywa o nazwie Am 4/6 1101 rozpoczęła 5 września 1941 roku. Próby trwały przez kilka lat, ponieważ duże zużycie paliwa i trwająca w Europie wojna sprawiały, że ciągle brakowało paliwa.

W latach 1945-1946 lokomotywa trafiła do Francji, gdzie również sprawdzano jej możliwości. W 1950 roku przez kilka miesięcy Am 4/6 1101 znajdował się natomiast w Niemczech, gdzie również sprawdzano możliwości wykorzystania lokomotyw z turbinami gazowymi. Wszystkie te testy wykazały, że o ile taki napęd daje dobre osiągi, zużycie paliwa jest zbyt duże, aby usprawiedliwić wykorzystanie takich lokomotyw, zwłaszcza w Szwajcarii, gdzie większość tras kolejowych była już w tym czasie w pełni zelektryfikowana.

Prototypowa lokomotywa została przebudowana w latach 1958-1961 na eksperymentalną lokomotywę elektryczną Ae 4/6 III 10851 i w tej wersji eksploatowano ją do 1978 roku, kiedy to z powodu awarii uznano, że jej remont jest nieopłacalny. Ze względu na przeprowadzoną wcześniej przebudowę, lokomotywa nie miała znaczenia historycznego i została zezłomowana. Podobne lokomotywy testowano w innych krajach, oraz eksploatowano w USA, ale większość z nich nie przyjęła się na dłuższa metę z powodu olbrzymiego zużycia paliwa.

Am 4/6 1101 miała 16 m długości i ważyła 92 tony. Zastosowana turbina gazowa zapewniała moc 2170 KM i prędkość maksymalną 110 km/h.