Pod koniec lat 50. w ZSRR rozpoczęto prace nad samolotem wczesnego ostrzegania, który zwiększałby możliwości wykrywania wrogich samolotów i okrętów oraz pomagał w naprowadzaniu własnych samolotów na cele. Efektem prac był Tupolew Tu-126, pierwsza tego typu maszyna w ZSRR.
Pierwszy radziecki samolot wczesnego ostrzegania
Prace nad Tupolewem Tu-126 rozpoczęto w 1958 roku. Z racji tego, że maszyna miała być nośnikiem systemu Liana, należało wybrać samolot, który pomieściłby wszystkie urządzenia i stanowiska wchodzące w skład systemu. Początkowo rozważano wykorzystanie przebudowanego kadłuba Tu-95M lub Tu-116 (prototyp samolotu pasażerskiego na bazie Tu-95), ale oba samoloty dysponowały zbyt wąskim kadłubem.
Ostatecznie wybór padł na samolot pasażerski Tu-114. Samolot posiadał przestronną kabinę pasażerską, która po usunięciu zbędnego wyposażenia, spokojnie nadawała się do montażu stanowisk systemu Liana. Prace nad prototypem trwały do 1961 roku. Samolot różnił się od późniejszych maszyn seryjnych brakiem wyposażenia do tankowania w powietrzu.
Oblot prototypu Tu-126 miał miejsce 23 stycznia 1962 roku. Próby samego samolotu przebiegły pomyślnie, chociaż rezultaty testów systemu Liana nie były aż tak zadowalające. Przeciwbieżne śmigła generowały zakłócenia, które zmniejszały skuteczność systemu, a dodatkowo zamontowany na pokładzie samolotu radar miał duże trudności z wykrywaniem samolotów lecących nisko nad ziemią.
Mimo problemów, jesienią 1963 roku zdecydowano się na rozpoczęcie produkcji seryjnej. Początkowo zakładano budowę 18 maszyn, ale ostatecznie ograniczono się do 8 egzemplarzy seryjnych (2 w 1965 roku i po 3 w 1966 i 1967 roku) i jednego prototypu. Niektóre źródła wspominają również o drugim prototypie, oraz o łącznie 10 maszynach seryjnych.
Wszystkie Tu-126 rozmieszczono w bazie Szawle na Litwie i wykorzystywano głównie nad Atlantykiem i zachodnią granicą ZSRR. W toku eksploatacji okazało się, że system Liana nie tylko ma problemy z wykrywaniem samolotów nad lądem, ale również nie jest w stanie wykrywać średnich okrętów wojennych z wystarczająco dużej odległości. System był w stanie wykryć małe samoloty z odległości 100 km, duże z odległości 300 km, a duże jednostki morskie z odległości około 400 km.
Tu-126 wykorzystywano do lat 80-tych, a ostatni egzemplarz wycofano w 1984 roku. W jednostkach liniowych zastąpiono je samolotami Beriew A-50, zbudowanymi na bazie Iljuszyna Ił-76. Samoloty te cały czas pozostają w eksploatacji.
Konstrukcja
Tu-126 powstał w oparciu o konstrukcję samolotu pasażerskiego Tu-114. W związku z tym maszyna zachowała ogólny wygląd kadłuba swojego pierwowzoru. Samolot miał 55,2 m długości i 51,2 m rozpiętości skrzydeł. Napęd stanowiły 4 silniki turbośmigłowe NK-12MW o mocy 15 000 KM. Zapewniały one prędkość maksymalną około 850 km/h i przelotową około 650 km/h. Zasięg wynosił 12 550 km, ale samoloty wyposażono w system do tankowania w powietrzu.
Antena systemu Liana znajdowała się w obracającej się owiewce o średnicy 11 m, umieszczonej na pylonie na kadłubie za skrzydłami. Samolot nie posiadał żadnego uzbrojenia.
Załoga składała się z dwóch zespołów po 12 osób. Każdy zespół składał się z 2 pilotów, 2 operatorów pasywnych i aktywnych systemów przeciwradiolokacyjnych, radiooperatora, oficera naprowadzania, inżyniera pokładowego, 3 operatorów systemu Liana, inżyniera serwisowego i operatora wyposażenia radiotechnicznego. Gdy jedna załoga pracowała, druga mogła odpoczywać w specjalnej kabinie z łóżkami.
