Radzieckie podwodne krążowniki typu K

Pomysł budowy podwodnych krążowników zrodził się w ZSRR już w 1926 roku, ale dopiero w 1936 rozpoczęto budowę pierwszego okrętu tego typu. Łącznie zbudowano 11 okrętów podwodnych typu K, które eksploatowano do końca lat 50.

Geneza

Gdy w 1926 roku radzieckie władze zainicjowały program rozbudowy floty, pojawił się pomysł zbudowania dużych oceanicznych okrętów podwodnych, uzbrojonych oprócz wyrzutni torped w działa, dzięki którym miały być zdolne do zwalczania lekkich okrętów nawodnych na powierzchni. Pierwszy projekt tzw. podwodnych krążowników jak określano okręty tego typu, okazał się jednak nieudany, przez co nie rozpoczęto budowy żadnej jednostki.

Dopiero w 1934 roku powrócono do pomysłu zbudowania tak dużych okrętów podwodnych. Prace projektowe prowadził Michaił Aleksiejewicz Rudnicki. 15 kwietnia 1935 roku jego projekt został zatwierdzony, co oznaczało rozpoczęcie przygotowań do budowy okrętów. Ze względu na znaczne rozmiary nowych okrętów, budowę pierwszej jednostki rozpoczęto dopiero w grudniu 1936 roku. Okręty sklasyfikowano jako typ K, potocznie nazywano je natomiast Katiuszami.

Podwodne krążowniki

W kilku partiach zamówiono łącznie 12 okrętów typu K, które budowano w stoczniach w Leningradzie z myślą o flocie Północnej oraz Oceanu Spokojnego. Pierwsze dwa okręty – K-1 i K-2, zwodowano 29 kwietnia 1938 roku, a do służby wprowadzono je 26 maja 1940 roku. Co istotne, do służby wszedł jako pierwszy zwodowany 31 sierpnia 1938 roku K-3. Miało to miejsce 15 maja 1940 roku.

Do wybuchu wojny między ZSRR a Niemcami w 1941 roku zbudowano 6 okrętów. Kolejnych 5 zbudowano w trakcie wojny (jeden wszedł do służby w listopadzie 1945 roku), a budowę jednego okrętu przerwano, a niedokończony kadłub zezłomowano.

Okręty typu K był dużymi, dwukadłubowymi, oceanicznymi okrętami podwodnymi. Ich kadłuby miały długość 97,65 m, a wyporność wynosiła 1720 ton na powierzchni i 2095 ton pod wodą. Napęd stanowiły dwa dziewięciocylindrowe silniki diesla 9DKR o mocy 4200 KM każdy, jeden pomocniczy (marszowy) silnik diesla 38K-8 o mocy 800 KM oraz dwa silniki elektryczne o mocy 1200 KM każdy.

Prędkość maksymalna na powierzchni wynosiła 21,1 węzła, a pod wodą 10,3 węzła. Zasięg nawodny wynosił 14 040 mil morskich (26 000 km) przy prędkości 9 węzłów, a podwodny 176 mil morskich (326 km) przy prędkości 2,9 węzła. Głębokość operacyjna wynosiła 80 m, a dopuszczalna 100 m. Autonomiczność wynosiła 50 dni.

Uzbrojenie było bardzo pokaźne i składało się z 10 wyrzutni torped kalibru 533 mm (6 na dziobie i 4 na rufie) z zapasem 24 torped, 20 min morskich przenoszonych w specjalnym zbiorniku w kadłubie, który można było przystosować również jako dodatkowy zbiornik paliwa, dwóch dział B-24 kalibru 100 mm oraz dwóch działek 21-K kalibru 45 mm. Załoga liczyła 60-72 oficerów i marynarzy. Okręty wyposażono w szumonamierniki Mars-16, zastąpione później przez hydrolokatory Drakon-129. W 1944 roku na okrętach zaczęto montować radar 291W.

Okręty zaprojektowano tak, aby mogły długo operować na powierzchni, nawet przy wysokim stanie morza. Aby zapewnić odpowiednią dzielność morską, kadłub zewnętrzny (lekki) zaprojektowano tak, aby zapewniał jak największy zapas pływalności. Dodatkowo podwyższono dziób, co ułatwiło rejs przy dużych falach. Dosyć przestronne jak na tamte lata wnętrze zapewniało przyzwoite warunki bytowe załodze, ale i tak ustępowały one warunkom na amerykańskich okrętach podwodnych.

Eksploatacja

Okręty typu K projektowano z myślą o działaniu na oceanach, jednak tylko kilka jednostek tego typu oddelegowano do służby w Arktyce i na Morzu Północnym. Pozostałe wykorzystywano na Bałtyku, co wiązało się z licznymi problemami eksploatacyjnymi. 5 okrętów utracono w trakcie działań wojennych, jeden zatonął w 1957 roku, a pozostałe przetrwały w radzieckiej flocie aż do końca lat 50. Podczas II wojny światowej okręty podwodne typu K odbyły 62 patrole, w trakcie których postawiły 19 zagród minowych i zatopiły około 22 statków o tonaży 72 000 BRT, a także 8 małych okrętów wojennych.

Duże rozmiary jednostek utrudniały ich eksploatację na Bałtyku. Po wojnie zachowane jednostki oddelegowano do służby w Flocie Północnej, po czym ponownie wysłano je na Bałtyk, gdzie wykorzystywano je do zadań szkoleniowych. W latach 60. wycofane z eksploatacji okręty stopniowo złomowano, jednak w 1983 roku jeden z nich, K-21 zachowano jako okręt muzeum w Siewieromorsku.

Podsumowanie

Idea budowy krążowników podwodnych, zdolnych do zwalczania okrętów nawodnych na powierzchni była popularna na przełomie lat 20. i 30. ale ostatecznie okazała się ślepą uliczką. Okręty podwodne najlepiej radzą sobie bowiem pod wodą, niewykryte przez przeciwnika.

Z tego powodu okręty podwodne typu K chociaż technicznie były niezłymi jednostkami, nie miały najmniejszego wpływu na przebieg działań wojennych. Dopiero po wojnie w ostatnich latach eksploatacji tak duże okręty podwodne przydały się do różnych prób, ale i ta kariera była krótka.