Radziecki opancerzony samochód rozpoznawczy BRDM-1

W latach 50. w ZSRR W krótkim czasie opracowano wiele pojazdów bojowych, które na lata zdominowały siły zbrojne zarówno Rosji jak i państw bloku wschodniego i ich sojuszników. Jedną z takich konstrukcji był zbudowany w oparciu o transporter BTR-40, opancerzony samochód rozpoznawczy BRDM-1.

BRDM

Wprowadzony do uzbrojenia radzieckiej armii na początku lat 50. transporter opancerzony BTR-40 wykorzystywany był do różnych zadań, w tym do prowadzenia rozpoznania. Szybko okazało się jednak, że brak możliwości pływania znacząco zmniejszał jego użyteczność. W związku z tym w 1954 roku Rosjanie podjęli decyzję o rozpoczęciu prac nad dedykowanym, rozpoznawczym wariantem tego transportera, który miał dysponować konstrukcją i napędem pozwalającym na pokonywanie przeszkód wodnych.

Pojazd otrzymał oznaczenie BTR-40P, a prace nad nim prowadzono w biurze konstrukcyjnym W.A. Diedkowa, pod kierownictwem W.K. Rubcowa. Zakres zmian w porównaniu do pierwowzoru był tak duży, że ostatecznie podjęto decyzję o sklasyfikowaniu pojazdu jako zupełnie nowej konstrukcji. Zaprojektowany w 1956 roku i wprowadzony do produkcji rok później pojazd otrzymał oznaczenie BRDM (ros. Бронированная разведывательно-дозорная машина, pol. Opancerzony Pojazd Rozpoznawczo-Patrolowy). Po wprowadzeniu do uzbrojenia jego ulepszonej wersji oznaczonej jako BRDM-2, zmieniono jego oznaczenie na BRDM-1.

BRDM wykorzystywał w swojej konstrukcji wiele elementów z BTR-40, ale zarówno pod względem zdolności terenowych jak i szczegółów konstrukcji był całkowicie nową konstrukcją. Jego kadłub był początkowo całkowicie otwarty od góry, ale z czasem wprowadzono dach oraz uszczelnienie zapewniające ochronę przed skutkami zastosowania broni masowego rażenia.

Długość kadłuba wynosiła 5,6 m, a masa 5630 kg. Napęd stanowił sześciocylindrowy silnik GAZ-40P o mocy 90 KM, zapewniający prędkość maksymalną 90 km/h na drogach i 8-9 km/h w wodzie. Zasięg na drodze wynosił 500 km. Pancerz miał grubość do 10 mm. Cechą charakterystyczną było zastosowanie dwóch dodatkowych par kół umieszczonych między głównymi kołami, które były opuszczone podczas pokonywania wzniesień i ułatwiały jazdę. Początkowo pojazd nie posiadał uzbrojenia, ale z czasem zaczęto montować karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm, 12,7 mm albo 14,5 mm. Załoga liczyła do 5 żołnierzy.

Eksploatacja i rozwój

BRDM-1 początkowo krytykowany był za otwarty od góry przedział załogi, ale ogólnie spełniał swoje zadania jako pojazd rozpoznawczy. Z czasem uznano, że dzięki dużym zdolnościom terenowym, pojazd ten idealnie nadaje się jako nosiciel specjalistycznego uzbrojenia. W ten sposób zaczęto projektować kolejne wersje pojazdy.

Najważniejszymi z nich były BRDM-W/U (pojazd z dodatkowymi systemami łączności), BRDM-RCh (wóz rozpoznania chemicznego), a także niszczyciele czołgów uzbrojone w przeciwpancerne pociski kierowane –  2P27 (z pociskami 3M6 Trzmiel, 2P32 (z pociskami 3M11 Falanga) a także 2P110 (z pociskami 9M14 Malutka). W NRD wprowadzono lokalnie kilka drobnych modyfikacji, a same pojazdy oznaczono jako SPW-40P. Węgrzy natomiast opracowali własny pojazd rozpoznawczy FÚG, który wizualnie przypominał BRDM-1, ale nie wywodził się z niego bezpośrednio.

BRDM-y trafiły na wyposażenie radzieckiej armii oraz wszystkich armii państw bloku wschodniego. Wiele pojazdów z czasem zostało wyeksportowanych głównie do Afryki, a pojedyncze egzemplarze trafiły do innych krajów, w tym Kuby, która prawdopodobnie cały czas posiada je na stanie wojsk lądowych. Gdy do produkcji weszły ulepszone BRDM-2, starsze pojazdy również wyeksportowano. Do Polski trafiło 800 pojazdów tego typu.

W latach 1957-1966 zbudowano około 11 500 BRDM-1 wszystkich wersji. Wykorzystywano jako jako pojazdy rozpoznawcze oraz niszczyciele czołgów. Wersje uzbrojone w karabiny maszynowe czasami wykorzystywane były w lokalnych konfliktach jako lekkie samochody pancerne. Ze względu na swoją rolę, BRDMy brały udział w wielu konfliktach zbrojnych, ale nie odgrywały roli mającej wpływ na ogólny przebieg walk.

Wśród użytkowników BRDMów-1 znalazły się takie kraje jak: Afganistan, Angola, Benin, Czad, Kongo, Dżibuti, Egipt, Erytrea, Etiopia, Gwinea, Gwinea Bissau, Indie, Jemen, Libia, Madagaskar, Malawi, Mali, Mauretania, Mongolia, Maroko, Mozambik, Naddniestrze, Nikaragua, Peru, Republika Środkowoafrykańska, Republika Zielonego Przylądka, Seszele, Tanzania, Uganda, Wietnam, Zambia, Zimbabwe, Albania, Białoruś, Bułgaria, Czechosłowacja, Indonezja, Irak, Jugosławia, Kuba, NRD, Polska, Rumunia, Serbia, Somalia, Ukraina, Węgry, Wietnam Północny i oczywiście ZSRR.

Podsumowanie

BRDM-1 zapoczątkował kolejną długą linię pojazdów wykorzystywanych w rosyjskiej armii (po kołowych transporterach opancerzonych BTR, a przed gąsienicowymi bojowymi wozami piechoty BMP i BMD). Dzięki swojej uniwersalnej konstrukcji, pojazdy te zainspirowały zarówno wojskowych jak i konstruktorów do opracowania kolejnych wersji specjalistycznych. Najwięcej wariantów opracowano na podstawie pojazdów BRDM-2.