R-7 “Semiorka” – pierwszy radziecki międzykontynentalny pocisk balistyczny

Broń atomowa całkowicie zmieniła sposób myślenia o globalnych konfliktach, ale dopiero wraz z pojawieniem się międzykontynentalnych pocisków balistycznych stworzono broń, która sprawiła, że atak atomowy może mieć miejsce w każdym miejscu na Ziemi. Pierwszy radziecki pocisk balistyczny – R-7 “Semiorka”, wprowadzono do eksploatacji w 1960 roku.

Geneza

Rosjanie prowadzili prace nad balistycznymi pociskami rakietowymi praktycznie od końca II wojny światowej. Wraz z zdobyciem niemieckich pocisków V-2 oraz ich dokumentacji, Rosjanie przystąpili do prac nad własną konstrukcją o podobnych parametrach. W 1951 roku rozpoczęto produkcję pocisków balistycznych R-1, będących w praktyce kopią niemieckich V-2. Na bazie zdobytego doświadczenia, w ZSRR kontynuowano prace nad coraz większymi pociskami balistycznymi.

13 lutego 1953 roku radzieckie władze zleciły zakładom OKB-1 kierowanym przez Siergieja Korolewa,  opracowanie nowego, balistycznego pocisku rakietowego o zasięgu 8000 km, mogącego przenosić konwencjonalną głowicę o masie do 3 ton i oznaczonego jako T-1. Po przeprowadzeniu w ZSRR udanych prób z bronią termojądrową, w październiku 1953 roku zmieniono wymagania dla pocisku, który zamiast konwencjonalnej głowicy miał otrzymać ładunek nuklearny o masie 5,5 tony. Aby zachować zasięg 8000 km należało jednak zaprojektować o wiele większą rakietę, której łączna masa startowa wzrosła z 170 do 280 ton.

Przeprowadzone testy i analizy wypadły na tyle dobrze, że 20 maja 1954 roku radzieckie władze złożyły oficjalne zamówienie na zaprojektowanie docelowego pocisku, który miał wejść do eksploatacji. Już w lipcu ukończono jego plany, a 20 listopada 1954 roku zatwierdzono realizację projektu budowy i testów pierwszego radzieckiego (i pierwszego na świecie) międzykontynentalnego pocisku balistycznego (ang. ICBM). Warto dodać, że w 1956 roku władze przygotowały również wytyczne jak mają wyglądać i jak mają przebiegać próby nowego pocisku.

R-7 “Semiorka”

Prace nad pociskiem przebiegały sprawnie, ponieważ większość badań i analiz przeprowadzono w trakcie prac nad projektem T-1. W związku z tym pierwsze w pełni sprawny pocisk w wersji testowej, oznaczony jako R-7 “Semiorka” ukończono już na początku 1957 roku. Po przetransportowaniu go do kosmodromu w Bajkonurze, 1 maja 1954 roku dokonano jego odpalenia. Próba zakończyła się jednak katastrofą z powodu pożaru, który wybuchł wewnątrz jednego z silników pierwszego stopnia. Po 88 sekundach lotu rakieta spadła na ziemię około 400 km od miejsca startu.

Drugą próbę przeprowadzono 11 czerwca (tego samego dnia w USA przeprowadzono próbny start pierwszego prototypu amerykańskiego międzykontynentalnego pocisku balistycznego Convair X-11, czyli SM-65A Atlas). Próba ta również zakończyła się katastrofą. Pierwszy w pełni udany start miał miejsce dopiero 21 sierpnia 1957 roku. W trakcie lotu pocisk pokonał dystans 6000 km i spadł do Pacyfiku.

Zadowoleni z efektów, Rosjanie postanowili wykorzystać nieznacznie zmodyfikowaną wersję rakiety do wyniesienia na orbitę Sputnika 1, pierwszego sztucznego satelity Ziemi. Rakieta otrzymała oznaczenie 8K71PS, natomiast standardowe oznaczenie pocisku balistycznego to 8K71.

Przez kolejne miesiące wykonano jeszcze kilka próbnych startów rakiety R-7. Łącznie z 13 przeprowadzonych prób, jedynie 6 zakończyło się powodzeniem. Mimo to, władze podjęły decyzję o wprowadzeniu pocisku do służby, co nastąpiło 9 lutego 1959 roku. Pierwszą radziecką bazą międzykontynentalnych pocisków balistycznych, która uzyskała gotowość bojową była baza na terenie obecnego kosmodromu Plesieck, około 180 km od Archangielska.

Pierwszy test pocisku R-7 wystrzelonego z Plesiecka miał miejsce 15 grudnia 1959 roku, a pełną gotowość bojową baza osiągnęła w 1962 roku. Ze względu na konstrukcję pocisków, zwłaszcza używanego w nich paliwa, jednocześnie utrzymywano w linii do 10 pocisków R-7, z których 6-8 stacjonowało w Plesiecku, a pozostałe na terenie innych kosmodromów w ZSRR, m.in. Bajkonurze.

Warto dodać, że uzyskanie gotowości do startu pocisku zajmowało około 20 godzin, a same stanowiska startowe niewiele różniły się od stanowisk dla normalnych rakiet, przez co były bardzo dobrze widoczne z powietrza i stanowiły rozpoznawalny i łatwy cel ataku lotniczego. Ponadto same pociski sprawiały sporo problemów, głównie z racji swojej skomplikowanej konstrukcji i problematycznej eksploatacji. W związku z tym w 1968 roku podjęto decyzję o ich całkowitym wycofaniu i zastąpieniu pociskami R-7A (8K74). W tym miejscu trzeba dodać, że opracowywane w kolejnych latach pociski balistyczne oraz rakiety wykorzystywane programach kosmicznych w większości wywodziły się z konstrukcji rakiet R-7.

Konstrukcja

Pocisk R-7 (8K71) miał konstrukcję dwustopniową. Pierwszy stopień korzystał z 4 silników RD-107 umieszczonych wokół piątego silnika RD-108, będącego również silnikiem drugiego stopnia. Po wypaleniu paliwa z silników RD-107, były one odczepiane, a dalszy lot rakieta kontynuowała przy użyciu silnika RD-108.

Cała rakieta miała aż 34 m wysokości i średnicę 10,3 m u podstawy, a masa startowa wynosiła 280 ton. Zasięg pocisku wynosił około 8000 km, a zainstalowany system naprowadzania zapewniał celność w granicach 2,5-5 km, z maksymalnym odchyleniem do 10 km. Zainstalowana głowica miała moc około 3 Mt (niektóre źródła podają 5 Mt, ale możliwe, że jest to błędna interpretacja udźwigu rakiety, wynoszącego do 5,5 tony).